 |
1.Бұрғылау жабдықтарының сенімділігі
|
|
|
|
№ 9 билет
1. Болаттардың структуралық жә не фазалық қ ұ рамдас бө лігі. Болат (сталь). Болат деп қ ұ рамында 2, 14%-ке дейін кө міртегі болатын темір (Fe) мен кө міртегінің (C) қ орытпасын айтады. Болаттар басқ а материалдармен салыстырғ анда жоғ ары беріктік пен пластикалық тық қ а ие, сонымен қ атар термикалық, химика-термикалық жә не механикалық ө ң деуге жақ сы. Болаттар бір қ атар белгілері, яғ ни химикалық қ ұ рамы, металдың сапасы, қ ызметті, структура-фазалық қ ұ рамы бойынша классификацияланады.
Болаттың химикалық қ ұ рамы кө міртегі жә не легирлеуші қ оспалар элементтері қ осындысының шоғ ырлану (кө міртегіден басқ а) мө лшері бойынша регламенттенеді.
Кө міртегінің мө лшері бойынша:
- тө мен кө міртекті болаттарғ а – кө міртектің мө лшері 0, 025%-тен 0, 25%-ке дейін;
- орта кө міртекті болаттарғ а – кө міртектің мө лшері 0, 25%-тен 0, 55%-ке дейін;
- жоғ ары кө міртекті болаттарғ а – кө міртектің мө лшері 0, 55%-тен астам ажыратады.
Кө міртекті болаттарда арнайы енгізілген легирлеуші элементтердің болмауы жә не механикалық қ асиеттері негізінде кө міртегінің мө лшеріне байланысты. Оның шоғ ырлануының ө суімен болаттың беріктік қ асиетті артта тү суімен бір уақ ытта пластикалық қ асиетін жоғ алтады жә не тұ тқ ырлығ ы тө мендейді.
Қ азіргі кезең де ө неркә сіпте пайдаланылатын болаттардың механикалық, физикалық, жә не химикалық қ асиеттерін кең інен кешенді жасауда болаттардың структурасы мен қ асиеттін ө згертуде оғ ан ә р тү рлі легирлеуші элементтерді қ осу арқ асында болуы мү мкін.
|
|
|
Легирлеуші элементтердің қ осынды қ ұ рамы бойыша болаттарды:
- тө мен легирленгенге – легирлеуші элементтер 2, 5 %-ке дейін;
- орта легирленгенге – легирлеуші элементтер 2, 5 %-тен 10 %-ке дейін;
- жоғ ары легирленгенге – легирлеуші элементтер 10 %-тен астам бө леді.
Егер легирлеуші компонеттер темірге қ арағ анда кө п жә не темірдің қ ұ рамы 50%-тен кем болса, онда болаттарды қ орытпа деп атайды (жаропрочные, корризионно-стойкие и т. п. ).
Болатты сапасы бойынша классификациялау негізінде зиянды қ оспалардың бар болуы жә не қ ұ рамы жатады. Зиянды қ оспаларғ а кү кірт (сера), фосфор (фосфор) жә не оттегі (кислород) кіреді.
Зиянды қ оспалар шектік мү кіндік мө лшері бойынша болаттарды:
- жай сапалы болатқ а;
- сапалығ а;
- жоғ ары сапалығ а;
- аса жоғ ары сапалығ а ажыратады.
Қ ызметті бойынша болаттарды мына топтарғ а бө леді:
- жай сапалы;
- конструкциялық (конструкционный);
- аспаптық (инструментальный);
- ерекше қ асиетті болаттар
2. Арқ анының екі тарту ұ шы бар БУ 5000/320 ЭК-БМЧ бұ рғ ылау шығ ырының кинематикалық сұ лбасы мен тарту сипаттамасы. Бұ рғ ылау шығ ыры бұ рғ ылау нә тижелілігін анық тайтын бұ рғ ылау кешенінің басты агрегаты болып табылады. Олар тү сірп-кө теру операцияларындағ ы сияқ ты қ ұ быр бө ліктерін бұ рғ ылау кезінде де қ олданылатындығ ын ескеру қ ажет.
Шығ ырдың негізгі технологиялық қ ызметтеріне келесілер жатқ ызылады:
-қ ашауғ а берілген жү ктемені ұ стап тұ ру жә не қ ұ быр бө ліктерін бұ рғ ылау кезінде бұ рғ ылау бағ аналарды беру;
|
|
|
-қ ұ бырдың терең деуі шамасы бойынша бағ аналарды арттыру;
-қ ашауды, забой қ озғ алтқ ыштарды ауыстыру мен кернді ажырату ү шін бұ рғ ылау бағ аналарын қ ұ бырғ а тү сіру жә не беткейге кө теріп шығ ару;
-қ ұ бырларды нығ айту кезінде айналмалы қ ұ бырлар бағ аналарын тү сіру;
-қ ұ бырларды сынау жә не игеру, қ ұ бырдағ ы бө геттер мен басқ а да апаттарды жою кезінде қ ақ қ ыш аспаптар мен бақ ылау-ө лшегіш қ ұ ралдарды қ ұ бырларды тү сіру жә не кө теру. Кө теру жылдамдығ ының санына байланысты екі-, ү ш-, тө рт- жә не алтыжылдамдық ты бұ рғ ылау шығ ырлары болады. Қ олданылатын жетекке байланысты бұ рғ ылау шығ ырларын кө теру жылдамдығ ы сатылы, ү зіліссіз-сатылы жә не сатысыз ө згерісті деп бө леді. Білік санына қ арай бір, екі жә не ү шбілікті бұ рғ ылау шығ ырлары болады. Қ ашауды беруді басқ ару тү рі бойынша бұ рғ ылау шығ ырларын қ олмен жә не автоматты басқ арылатын болып бө лінеді. 
Кө теру кешенінің кинематикалық сұ лбасы:
1 – қ озғ алтқ ыш; 2 – беріліс қ орабы, трансмиссия; 3 – шығ ыр; 4 – кронблок;
5 – тә л блогы; 6 – ілмек
3. Ұ ң ғ ыларды бағ ыттап жә не кө лденең бұ рғ ылауғ а арналғ ан бұ рғ ылау қ ашаулары. Бұ рғ ылау қ ашауы – тау жыныстарының жарылуын жә не ұ ң ғ ыманың тү бі мен қ абырғ аларын бұ рғ ылау кезінде қ ұ рауды қ амтамасыз ететін қ ұ рал. Ұ ң ғ ы тү бінде тау жыныстарын бұ зу сипаттамаларына байланысты бұ рғ ы ұ штары мен қ ашаулары: шарошкалы, қ алақ шалы, алмазды бұ рғ ылау қ ашаулары жә не ИСМ қ ашаулары болып бө лінеді. Шарошкалы қ ашаулар кең інен таралғ ан. МЕСТ 20692-75 бойынша шарошкалы қ ашаулар ү ш тү рде жасалады: біршарошкалы, екішарошкалы, ү шшарошкалы. Қ ашау шарошкалары ү ш тү рге топталады: фрезерлі тісті (М, МС, С, СТ, ТК тү ріндегі қ ашаулар ү шін); салынбалы қ атты балқ ымалы тістер (МЗ, СЗ, ТЗ, ТКЗ, К, ОК тү ріндегі қ ашаулар ү шін); салынбалы жә не фрезерлі тісті (МСЗ тү ріндегі қ ашауғ а арналғ ан). Қ алақ шалы қ ашаулар келесі тү рлерге бө лінеді: екі қ алақ шалы 2Л; ү ш қ алақ шалы қ ажап-кесуші 3ИР; алты қ алақ шалы қ ажап-кесуші 6ИР; пико тә різді (бір қ алақ шалы)П. Алмаз қ ашауларда қ алақ шалы қ ашаулардағ ы сияқ ты жылжымалы бө лшектер жоқ. Ол жалғ амалы бұ рандас жә не ұ нтақ тә різді қ атты қ орытпалы материалдан жасалғ ан фасонды алмаз басы (матрица) бар тұ рық тан тұ рады.
|
|
|
№ 10 билет
1. Қ азіргі заманғ ы бұ рғ ылау қ ондырғ ылары кө теріп-тү сіру кешені. Бұ рғ ылау қ ондырғ ысының кө теріп – тү сіру кешені деп жеке агрегаттар мен механизмдер жә не тү сіріп кө теру мен бұ рғ ылау, шегендеу қ ұ бырлар тізбегін ұ стап тұ руғ а арналғ ан технологиялық, апатты операциялардың кезінде қ олданылатын аспаптар жиынтығ ын айтамыз. Ұ ң ғ ыны бұ рғ ылау процесінде кө теріп тү сіру кешені келесі функцияларды орындайды: жү йеге тү сетін жү ктеме тізбектің ауадағ ы салмағ ынан аспайтындай болғ анда, тозғ ан қ ашауды ауыстыру ү шін бұ рғ ылау тізбегін кө теріп-тү сіру (КТО); жү йеге тү сетін жү ктеме тізбектің ауадағ ы салмағ ынан асатындай кездегі, қ осымша, технологиялық жә не апаттық жұ мыстарды тындыру.
Қ осымша жә не апаттық жұ мыстарғ а:
-бұ рғ ылау процесімен бір кезде ұ ң ғ ыны жуып, бұ рғ ылау тізбегін кө теру жә не жіберу;
-шегендеу қ ұ бырларын тү сіру;
-қ иындық тарғ а байланысты немесе қ ұ бырды ұ зартудан кейінгі элеваторды немесе сыналарды босату ү шін шегендеу қ ұ бырларын кө теру;
- апатты жағ дайдағ ы, тұ тылғ ан бұ рғ ылау жә не шегендеу қ ұ бырларын шығ арып алу;
|
|
|
-жантайғ ан жә не кө лденең ұ ң ғ ылардағ ы бұ рғ ылау қ ұ бырларын кө теріп-тү сіру.
Тә л жү йесібұ рғ ылау қ ондырғ ыларының тә л жү йесі, шығ ыр барабаны айналмалы қ озғ алысын ілмектің ілгермелі қ озғ алысына айналдыру жә не тә л арқ аны тармақ тарына тү сетін салмақ ты жең ілдету қ ызметін атқ арады. Кронблок жә не тә л блогы тә л жү йесінің арқ андары ө тетін еркін айналатын шкивтердің қ озғ алмайтын жә не қ озғ алатын топтарын орналастыру ү шін пайдаланылады. Бұ рғ ылау қ ондырғ ыларының тә л жү йелерінде кө лденең қ имасы тек дө ң гелек болат арқ андар ғ ана қ олданылады.
2. Лақ тыруғ а қ арсы жабдық тардың қ азіргі заманғ ы кешендері. Лақ тыруғ а қ арсы жабдық тар (ЛҚ Ж) ұ ң ғ ы сағ асын сұ йық тық пен газды-сұ йық қ оспасының ашық лақ тырулары жә не бұ рғ ылау, сынау, тексеру жә не пайдалану барысында фонтандау болмауы ү шін саң ылаусыздандыруғ а арналғ ан. ЛҚ Ж қ ұ рамына превенторлар, сағ алық крестовина, превенторү стілік катушка жә не превенторлы жабдық тың оқ панды бө лігін қ ұ райтын ажырамалы науа, ЛҚ Ж оқ панды бө лігін жабдық тайтын манифольдтер, превенторлар мен манифольдтерді басқ аратын станция кіреді.
Превенторлар. Ұ ң ғ ы сағ асын саң ылаусыздандыру ү шін плашкалы, ә мбебап жә не айналмалы превенторларды қ олданады. Плашкалы превенторлар мұ най-газ атқ ылауынан сақ тандыру мақ сатында ұ ң ғ ы сағ асын саң ылаусыздандыру ү шін қ олданылады. Плашкалы превенторларда бұ рғ ылау жә не шегендеу қ ұ бырлары бар ұ ң ғ ы сағ асын саң ылаусыздандыру ү шін қ ұ бырлық плашкалар жә не ұ ң ғ ыда қ ұ бырлар болмағ анда тұ йық плашкалар қ олданады. Қ ажет болғ ан жағ дайда қ ұ бырларды кесетін арнайы плашкалары болады. Ә мбебап превенторлар кең мү мкіндіктерге ие. Ә мбебап превенторлар бұ рғ ыланатын мұ най жә не газ ұ ң ғ ылар сағ асын саң ылаусыздандыру, бұ рғ ылау тізбегін бұ ру жә не қ ұ бырларды муфталарымен қ оса тарту ү шін қ олданылады. Айналмалы превенторлар ұ ң ғ ы сағ асы мен бұ рғ ылау тізбегі арасындағ ы сақ иналық саң ылауды герметизациялауғ а жә не сағ а саң ылаусыздандырылғ ан кезде бұ рғ ылау тізбегін кө теріп-тү сіру, айналдыру мү мкіндігімен қ амтамасыз етуге арналғ ан. ЛҚ Ж қ ұ рамында айналмалы превентор роторлық бұ рғ ылауда, ұ ң ғ ыны кері жууда қ олданылады.
|
|
|
3. Иілмелі СКҚ мен жұ мыс жасайтын БҚ арналуы, классификациясы, қ ұ рылымы жә не жұ мыс жасау принципі. Бұ рғ ылау қ ондырғ ысы - бұ л бұ рғ ылау орнында жинақ талғ ан жә не бұ рғ ылау аспабының кө мегімен технологиялық операцияларды ө здігінен орындауды қ амтамасыз ететін бұ рғ ылау машиналарының механизмдерінің жә не жабдық тардың кешені. Бұ рғ ылау қ ондырғ ысының жиынтығ ына бұ рғ ылау жабдық тары, жуу ерітіндісінің циркуляциялық жү йесінің жабдық тары, лақ тыруғ а қ арсы жабдық тар, кө теріп-тү сіру амалдарын автоматизациялауғ а арналғ ан АСП механизмдерінің жинағ ы жә не қ ашаудың берілісін реттегіш жә не т. б. кіреді. Бұ рғ ылау қ ондырғ ыларына қ ойылатын талаптар техникалық, пайдалану, технологиялық, экономикалық, ә леуметтік жә не арнайы болып бө лінеді. МЕСТ 16293-82 СЭВ ұ сынуы бойынша бұ рғ ылау қ ондырғ ысының 11 класы енгізілген, олардың негізгі параметрлері болып ілмектегі рұ қ сат етілген жү ктеме жә не бұ рғ ылау терең дігінің шартты диапозоны табылады.
11-билет
1. Бұ рғ ылау жабдық тарының сенімділігі
Машиналардың сенімділігін арттыру – машинажасау саласының маң ызды міндеті. Техникалық сенімділігінің дең гейімаң ыздыдә режеде оны дамытудың негізгібағ ыттарын - ө ндірістіавтоматтандыруды, тасымалдаужә нежұ мыспроцесстерінқ арқ андандыруды, материалдар мен энергияныү немдеуді –анық тайды.
Сенімділік кө рсеткіштер екі мағ ынада беріледі:
- сенімділік – техника бұ йымының сапасы;
- сенімділік – бұ л ғ ылым.
Сенімділік теориясы – бұ л техникалық қ ұ рылымдардағ ы істен шығ у заң дылық тарын оқ ып-ү йренетін, сенімділік кө рсеткіштерін есептеу ә дістемесін жасайтын, істен шығ у жағ дайын алдын ала болжауғ а жә не бұ йымды шығ аруды жоспарлағ анда оның сенімділігін арттыру жолдарын қ арастыруғ а ү йрететін қ олданбалы ғ ылыми пә н. Сенімділіктеориясындакелесіміндеттершешіледі:
- есептеу жолымен техникалық қ ұ рылымдарының сенімділік кө рсеткіштерінің сандық сипаттарын белгілейді. Сенімділікнормаларынтаң дауә дістерінегізделеді; - уақ ытпенсенімділіктіесептеуә дістетеріигеріледі (сенімділіктіболжау). Сенімділігібойыншаоң тайлық ұ рылымдытаң даунегізделеді;
- істен шығ у физикасы зерттеліп оқ ытылады;
- сенімділік пен экономикалық кө рсеткіштердің арасындағ ы байланыс белгіленеді;
- сенімділікке сынау ә дістетері игеріледі; - есептеу-конструкциялық, ө ндірістік жә не пайдалану сенімділіктерін арттыру ұ сыныстары негізделеді
|
|
|
