 |
20-тапсырма. Мәтін бойынша сұрақтарға жауап беріңіздер.
|
|
|
|
20-тапсырма. Мә тін бойынша сұ рақ тарғ а жауап берің іздер.
1. Ұ лы Октябрь революциясына дейін Ресей-Қ азақ станда ғ ылым қ алай дамығ ан? 2. XIX ғ асырдың аяғ ында қ андай кен орындары қ азыла бастады? 3. Қ ара металлургия, тас кө мір ө ндірісі, тү сті металлургия кен байлық тары кімдердің қ олдарында болды? 4. Жергілікті кен байлық тарын кімдер билеп тұ рды? 5. Марганец кен байлық тары кімдердің қ ол астында болды? 6. XX ғ асырдың басында кө мірді немен қ азып алып отырғ ан? 7. Кө мір, темір, жез қ азуда Ресей дү ниежү зінде нешінші орында болды?
21-тапсырма. Мә тіннің бірінші мағ ыналық бө лігіндегі етістіктерді бір бағ анағ а келер шақ формасына салып, екінші бағ анағ а ө ткен шақ формасына салып бө ліп жазың ыздар да, олармен сө з тіркестерін, сө йлемдер қ ұ растырың ыздар.
Ү л г і: Қ арастырылу: қ арастырыл+ғ ан ( бұ рынғ ы ө ткен шақ ); Ү ш кезең ге бө лініп қ арастырыл+ғ ан. Болу: бол+ды; ауыр бол+ды.
22-тапсырма. Сө йлемдерді қ азақ тіліне аударып, ө ткен шақ тың тү рлерін анық таң ыздар.
Мой друг когда-то жил в Ташкенте. Оказывается, она говорила правду. Она когда-то, давно училась в университете. Оказывается, когда-то я его видела. Я когда-то писала стихи. Ты, оказывается, родилась в Оренбурге. Я был в Таллине. Оказывается, Сакен сидел в читальном зале. Они когда-то катались на коньках. Дети, оказывается, написали письмо учителю. Сания поступила в университет, а ты?
23-тапсырма. Сө йлемдердегі ө ткен шақ та тұ рғ ан етістіктерді болжалды келер шақ қ а айналдырың ыздар.
|
|
|
Ашу деген ағ ын су, алдын ашсаң ақ ырады. Ақ ыл деген дария, алдын тоссаң, арқ ырайды. Кө п шаң ды қ ұ лан кө тереді, боранды тұ ман кө тереді. Ордаң ды талқ ан қ ылып шабамын (М. Ө. ). Кешке жақ ын дү кенге барамыз. Кешке шамамен сағ ат тө рттерде футбол ойнаймыз. Біз мейрамханада кездесу ө ткіземіз. Лекция сағ ат екілерде аяқ талады. Университетке ертең барамын.
24-тапсырма. Нақ ыл сө здердің мағ ынасын тү сініп, есте сақ таң ыздар. Мақ сатты келер шақ жасап тұ рғ ан жұ рнақ тардың астын сызың ыздар.
Мақ сатым – тіл ұ стартып, ө нер таппақ,
Наданның кө ң ілін қ ойып, кө зін ашпақ.
Ө зіне сенбе, жас ойшыл, Ө лді деуге бола ма, айтың даршы,
Тіл ө нері дертпен тең. Ө лмейтұ ғ ын артына сө з қ алдырғ ан.
(Абай)
25-тапсырма. Кө п нү ктенің орнына тиісті ө ткен шақ категориясының жұ рнақ тарын қ ойып, олардың тү рлерін ажыратып, жасалу жолдарын тү сіндірің іздер.
Бұ рынғ ы советтер одағ ында бірен-саран оқ у орындарында ғ ана шамалы ғ ылыми жұ мыстар атқ арылып тұ р... . Донецк бассейнінің кө мірлерінің ең бай жерлері қ азыл... . Тү сті кен металлургия кен байлық тары шет ел инвесторларының қ олында бол... . Мұ ндай табысты олар ө з елдерінде таба алма... . Ағ ылшын кө мірін ө те қ ымбат бағ амен сатып ал... еді. Олар кенді шет елге тасы... еді.
26-тапсырма. Тау-кен саласындағ ы терминдердің мағ ынасын тү сініп, мең герің іздер.
|
|
|
Магнитті байыту – магнитное обогащение. Бұ л байыту ә дісі кен ішіндегі бағ алы минералдардың магнитті қ асиеттері болса ғ ана қ олданылады. Мұ ндай кендерге негізінде темір кендері жатады.
Кеннің байытылуы – обогатимость руды. Кеннің байытылуы оның қ ұ рамындағ ы минералдардың қ асиеттерінің арасындағ ы айырмашылық тарының мө лшеріне қ арай ө згереді. Кеннің байытылуына ү лкен ә сер ететін кен қ асиеті – сепкілдік. Бағ алы минералдардың сепкілдігі неғ ұ рлым ірі болса, оны солғ ұ рлым оң ай бө луге болады.
Тотық ты кен – руда окисленная. Бағ алы минералдар кен ішінде тотық ты минералдар тү рінде болса, онда кен тотық ты болып саналады.
Жинақ талу дә режесі – степень концентрации. Кеннен алынғ ан концентраттың ішіндегі бағ алы заттың проценттік ү лесінің кендегі проценттік ү леске қ атынасы.
Кеннің қ аттылығ ы – твердость руды. Ұ сату жә не ұ нтақ тау процестеріне ү лкен ә сер ететін кеннің физикалық қ асиеті.
Ұ сақ сепкілді кен – тонковкрапленная руда. Кенде бағ алы минерал тү йіршіктерінің диаметрлері 0, 1-0, 074мм-ден тө мен болса, онда олар ұ сақ сепкілдікке жатады да, мұ ндай кендер тек флотациялау ә дісімен байытылады.
Вал – вал. Барлық машиналардың басты бө лшегінің бірі. Ол электро – қ озғ алтқ ыштан не басқ а бір энергия кө зінен айналымғ а келіп, басқ а бө лшектерді қ озғ алысқ а келтіреді.
Бұ ранда – винт. Ә р тү рлі бө лшектерді бір-біріне бекіту ү шін қ олданылады.
Тұ тқ ыр орта – вязка среда. Тұ тқ ырлық барлық сұ йық заттарғ а тә н қ асиет. Олардың қ ұ рамдарына қ арай тұ тқ ырлық тары кең шекте ө згереді.
Малта тас, ұ сақ тас – галька (в обогащении). Ұ нтақ тау процесінде кей жағ дайда шарлардың орнына қ олданылатын кеннен бө лінген белгілі ірілік класы.
Сө здік:
темір – железо; железный бө лшек – доля; дробное число; частица
|
|
|
ұ нғ ы – вруб бекіткіш патрон – зажимной патрон
бекітуші – крепильщик бекіту – закрепить; укреплять;
ұ нтақ – заштыбовка ұ нтақ тау – перемалывание
тұ тқ ырлық – вязкость размельчение
тотық – окись; ржавчина; коррозия
27-тапсырма. Болымды етістіктерді етістіктің болымсыз формасына қ ойып, кө шіріп жазың ыздар.
1890 жылдан 1900 жылғ а дейін тас кө мірдің қ азылуы 3, 4 есе ө сті. Олар капиталғ а шабуыл жасап отырды. Ең арзан жұ мыскерлер ең бегін ө здері алып отырды. Марганец кен байлығ ы шет елдердің қ ол астында болды. Кө мір мен темір кендерінің бағ асы тым жоғ ары болды.
28-тапсырма. Сө йлемдерден келер шақ категориясының жұ рнақ тарын тауып, олардың тү рлерін ажыратып, жасалу жолдарын тү сіндірің іздер.
Кө ліктің барлық тү рі ғ арыш техникасы тә різді басқ а да салаларды дамытудағ ы ғ ылыми-техникалық прогресс негізі болып табылмақ. Кен жұ мыстары технологиясы мен ұ йымдастыру жұ мыстарын экономикалық негіздеу арқ ылы таң дамақ. Кенді қ азу технологиясы мен тә сілі тау-кен саласы бойынша шығ арылатын арнаулы ережелермен реттелмек.
|
|
|
