 |
61-тапсырма. Төмендегі сөз тіркестерін орыс тіліне аударыңыздар. Сын есімнің шырай түрлерін ажыратыңыздар.
|
|
|
|
61-тапсырма. Тө мендегі сө з тіркестерін орыс тіліне аударың ыздар. Сын есімнің шырай тү рлерін ажыратың ыздар.
Жас адам, жас жігіт, жас қ ыз, жас ет, жас дә рігер; ақ халат, ақ кө йлек, ақ сү т, ақ нан, ақ қ ағ аз; ұ зын қ арындаш, ұ зын мойын, ұ зын кө йлек, ұ зын аяқ; жақ сы бала, жақ сы оқ ушы, жақ сы кітап, жақ сы тамақ; жаман етік; кө к қ арындаш, кө к кө з, кө к кө йлек, кө к дә птер; ыстық су, ыстық кү н, ыстық тамақ, ыстық сү т.
62-тапсырма. Мә тінді оқ ып шығ ып, салыстырмалы шырайдың жасалу жолын айтып берің іздер.
Қ араойғ а қ арағ анда Сұ лутө бе бойшаң ырақ. Ниетқ абылдың отша жанғ ан сә л кішілеу қ ара кө зі тесіле қ арады. Ө згелерінен гө рі сергектеу Ыбыраш – тү скі ұ йқ ыдан жең іл оянды. Жігіттің бетіне ажар кіріп, ақ шылдау жү зі алқ ызылдана бастады. Дымқ ыл шалғ ынның арасында, бозғ ыл тұ манның ішінде барлаушы бала да кө рінбейді.
63-тапсырма. Тө мендегі сын есімдерді қ азақ тіліне аударып, салыстырмалы шырай жасаң ыздар.
Ү л г і: Ү лкен – ү лкенірек, кіші – кішірек.
Большой, маленький, прямой, кривой, пожилой, молодой, широкий, далекий, худой, короткий, длинный, высокий, горячий, холодный, твердый, мягкий.
64-тапсырма. Берілген сө йлемдерді оқ ып, аударың ыздар.
1. Менің ә ріптесім сенен биігірек. 2. Менің ше, мына жігіт жалқ аулау сияқ ты. 3. Сің лімнің кө зі менің кө зімнен ү лкенірек. 4. Баласының аяғ ы ә кесінің аяғ ынан кішірек екен. 5. Мен кезекте толық тау апайдан соң тұ рдым. 6. Жең гей, мағ ан ыстығ ырақ шай керек. 7. Манат Айдостан аласалау екен.
|
|
|
65-тапсырма. Мә тіннен тау-кен саласында қ олданылатын сө здер мен сө з тіркестерін теріп жазып, олармен сө йлемдер қ ұ растырың ыздар.
Ү л г і: кен кә сіпорындары, сирек металдар, минералдық отын, сапасын анық тау, кеннің қ оры т. б.
66-тапсырма. Мә тіндегі инженер мамандығ ының қ ажеттілігі мен олардың салаларын оқ ып, мең герің іздер.
Инженер мамандығ ының қ ажеттілігі
жә не оның салалары
Қ азақ стан даласының қ ойнауында кен байлық тарының мол кө здері бар. Оларды ашып, халық игілігіне жұ мсау негізгі міндеттердің бірі.
Ал жер қ ойнауынан кен ө ндіру, оны байыту, олардың металлургиялық қ орыту қ ұ пияларын зерттеу мамандардың ісі. Кенді қ азу алдында алдымен барлау жұ мыстары жү ргізіледі, кен қ оры мен сапасы анық талады. Ө ндіру жү йесі мен байыту тә сілі тағ айындалып, тиісті жұ мыстар жү ргізіледі. Бұ лар белгіленген соң кенді ашу, жер ү сті қ ұ рылыстары мен жер асты қ азбаларын жү ргізу жұ мыстары атқ арылып, тек содан кейін ғ ана арнайы тә сілмен кен қ азыла басталады.
Міне, осындай қ иындығ ы мен қ ұ пиясы мол ө ндіріс орындарына білімді де, білікті мамандар, яғ ни инженерлер қ ажет.
Инженер мамандығ ы тү рлі салаларғ а бө лінеді:
1. Пайдалы қ азбаларды іздеу, барлау, суретке тү сіру т. б. салаларындағ ы инженер-геологтар.
2. Тау-кен ісі саласындағ ы пайдалы қ азба кен орындарын ө ндірудің барлық циклі бойынша жұ мыс жү ргізетін инженерлер.
3. Пайдалы қ азбаларды байыту, металлургия, тү сті, сирек жә не асыл металдарды тану, композициялық жә не ұ нтақ материалдар салаларындағ ы инженерлер.
|
|
|
4. Қ Р-ның басты байлық тарының бірі – оның кө мірсутекті шикізат қ оры. Мұ най-газ кешені саласындағ ы инженерлер.
5. Машина жасау инженерлері.
6. Автоматика жә не басқ ару жү йелері инженерлері т. б.
Бақ ылау сұ рақ тары:
1. Жер қ ойнауынан кен ө ндіру, оны байыту, олардың
металлургиялық қ орыту қ ұ пияларын зерттеу кімдердің ісі?
2. Кенді қ азу алдында қ андай жұ мыстар жү ргізіледі?
3. Инженер мамандығ ының салаларын атаң ыздар.
Сө здік:
қ ойнау – ложбина, лощина
ұ нтақ – порошок; присыпка; толокно
кен – месторождение; недра; полезные ископаемые
шикізат – сырье; сырое вещество
асыл – благородный; высококачественный
кешен – комплекс
игілік – благо; благородство; доброжелательность
байлық – богатство
білікті – знающий; квалифицированный
қ ұ пия – секрет; тайна; таинственный
білімді – знающий; обладающий знанием
тә сіл – прием; способ; тактика
қ азба – ископаемые; раскопка; выработка
67-тапсырма. Мә тіннен сын есімнің кү шейтпелі жә не асырмалы шырайларын тауып, олардың жасалу жолдарын тү сіндірің іздер.
Қ азақ стан даласының қ ойнауында кен байлық тарының аса мол кө здері бар. Оларды ашып, орасан зор мақ сатпен халық игілігіне жұ мсау негізгі міндеттердің бірі. Ал жер қ ойнауынан кен ө ндіру, оны байыту, тым жақ сы етіп қ орыту қ ұ пияларын зерттеу маман-дардың ісі.
Кенді қ азу алдында ө те жақ сы барлау жұ мыстары жү ргізіледі. Жап-жақ сы кен қ оры мен сапасы анық талады.
Міне, осындай қ иындығ ы мен қ ұ пиясы ө те мол ө ндіріс орындарына аса терең білімді мамандар, яғ ни инженерлер қ ажет.
Пайдалы қ азбаларды іздеу, барлау, суретке тү сіру жағ дайларын біздің инженер-геологтарымыз жап-жақ сы мең герген.
68-тапсырма. Тө мендегі сө йлемдерді оқ ып, аударың ыздар.
|
|
|
Тау-кен инженері болу, менің ең бір асыл арманым. Қ. Сә тбаев – аса дарынды, ө те талантты ғ ұ лама ғ алым, біз ә рдайым ол кісінің рухының алдында бас иеміз. Инженер мамандығ ын мең геру ө те қ иын, дегенмен де қ иындық тарды жең е білу керек.
Қ ұ рбымның қ асында шашы қ ап-қ ара, кө зі ү п-ү лкен, еріні қ ып-қ ызыл бойжеткен болды. Автоматика жә не басқ ару институтының студенттері жап-жарық дә рісханаларда сабақ оқ иды. Оның қ ұ рбысы аузы оймақ тай, бойы ө те биік емес қ ыз екен.
2-апта. 5-тә жірибелік сабақ
69-тапсырма. Кен орындарын қ азудың болашағ ы туралы ө зара пікір алмасың ыздар.
70-тапсырма. Пә нді мең геру ү шін студенттерге қ ойылатын талаптарды сабақ барысында талқ ылаң ыздар.
71-тапсырма. Мә тіндегі тү сініксіз сө здердің сө здігін жасаң ыздар.
|
|
|
