 |
53-тапсырма. Жақшаның ішіндегі етістіктерді нақ осы шақтың күрделі формасына қойып, көшіріңіздер.
|
|
|
|
53-тапсырма. Жақ шаның ішіндегі етістіктерді нақ осы шақ тың кү рделі формасына қ ойып, кө шірің іздер.
1. Донбаста осы тә сілді қ олдану арқ ылы кө мір қ опсыту ү шін арнайы шахта (салыну). 2. Тау-кен ө ндірісінде кен біртұ тас забойлар жә не камералық жү йемен (ө ндірілу). 3. Кен алынғ ан забойлар сол кү йінде (бос қ алу). 4. Қ азіргі уақ ытта жерасты кен ө ндіруде екі тү рлі тә сілден қ ұ растырылғ ан заттармен толтыру процесі (комибинированный) (қ олданылу). 5. Бұ л кітап керекті нұ сқ ау ретінде 200 жылдан астам уақ ыт ішінде тау-кен ө ндірісі дами бастағ ан елдерде (қ олданылу).
54-тапсырма. Берілген сө йлемдердегі етістіктердің шақ формасын ажыратып, жасалу жолдарын тү сіндірің іздер.
Ү л г і: Ресейдегі геология мен минералогияның дамуына ү лкен кө ң іл бө л+е+міз. «Бө л» – тү бір етістік, «е» – ауыспалы осы шақ жасайтын жұ рнақ, «міз» – жіктік жалғ ауы.
Англия, Германия, Ресей жә не т. б. елдерде болат қ орытуды жаң а ә дістермен алумен шұ ғ ылданады. Ө те жоғ ары сапалы болат алудың сырын шешесің дер. Осындай кен қ орын Баянауыл мен Петропавл уездерінде де (тас кө мір, алтын, мырыш, т. б. ) пайдаланасың дар. Мыс, алтын, темір жә не басқ а да қ азба байлық тарын шығ аратын тау-кен ө неркә сібі орындарын акционерлік қ оғ амдардың қ олына кө шіреміз.
55-тапсырма. Кө п нү ктенің орнына тиісті етістіктерді қ ойып, кө шіріп жазың ыздар.
Патшалы Ресей Қ азақ станның тау-кен байлық тарын пайдалануғ а ерекше назар... . Олар мұ нда тау-кен ө неркә сібін ө ң деу кә сіпорындарын дамытуғ а кү ш... . Алтын, тү сті металл, кө мір жә не мұ най ө неркә сібі пайда... . Тау-кен ө неркә сібі негізінен Орталық жә не Шығ ыс Қ азақ станда... . Екібастұ з, Қ арағ анды, Саранда кө мір кен орындары жұ мыс... . Батыс Қ азақ станда Орал-Ембі аймағ ында мұ най...
|
|
|
56-тапсырма. Мә тін бойынша тө мендегі сұ рақ тарғ а жауап берің іздер.
1. Кө рнекті энциклопедист ғ алым Бируни ө зінің зерттеу жұ мысын неге арнағ ан? 2. Ол ең бірінші болып нені анық тады? 3. Оның қ ай ең бегі кен ө ндіру істерінің дамуына ә серін тигізді? 4. Бируни ө зінің зерттеулерінде не мә селені шешті? 5. Батыс Европа мемлекеттерінде жинағ ан тә жірибелерінің негізінде қ андай ең бегін жарық қ а шығ арды? 6. Бұ л ең бегінде нақ ты қ андай жұ мыстарғ а нақ ты тоқ талғ ан?
2-апта. 4-тә жірибелік сабақ
57-тапсырма. Мә тіннің бірінші жарты бө лігіне жоспар қ ұ рып, жоспар бойынша ә ң гімелеп берің іздер.
58-тапсырма. Мә тіннің екінші мағ ыналық бө лігінен мамандық қ а қ атысты термин сө здерді теріп жазып, оларғ а тү сініктеме берің іздер.
59-тапсырма. Мә тіндегі тау-кен ө неркә сібінің ө ркендеу тарихымен танысып, мазмұ ндаң ыздар.
Тау-кен ө неркә сібінің ө ркендеу тарихы
Біздің еліміздің халық шаруашылығ ының дамуында кен кә сіпорындарының жә не олармен байланысты пайдалы кен орындарын іздеу мен барлау кезіндегі жұ мыстарының маң ызы ө те зор. Сирек кездесетін жә не тү рлі тү сті металл рудаларын, минералдық отынды жә не химия ө неркә сібінде шикізатты, қ ұ рылыс материалдарын, минералдық тың айтқ ыштарды жә не басқ а да пайдалы қ азындыларды ө ндіру ө неркә сібінің техникалық дамуын қ амтамасыз етеді, еліміздің экономикасы мен қ орғ аныс қ абілетін нығ айтады, халық тың тұ рмысын кө тереді.
|
|
|
Халық шаруашылығ ын шикізаттармен қ амтамасыз ету ү шін жаң а кен орындарын ашу қ ажет. Сондық тан жер туындыларын барлаушылардың негізгі міндеттері жаң а кен орындарын ашу, пайдалы қ азындының мө лшері мен сапасын анық тау жә не оның геологиялық жә не гидрогеологиялық жатыс жағ дайларын зерттеу.
Пайдалы қ азындылардың жер қ ойнауында жатыс жағ дайлары, олардың сапасы мен қ оры жә не кенді ө ндірудің экономикалық тиімділігін бұ рғ ылау скважиналары жә не қ азбалары арқ ылы анық талады.
Қ ұ рамындағ ы пайдалы компоненттері тұ рақ ты емес жә не руда заттарының қ алың дығ ы біркелкі емес кеннің қ орын бұ рғ ылау арқ ылы анық тауғ а болмайды. Сондық тан бұ ндай жағ дайда кен жө нінде толық мә ліметтер алуғ а болатын жә не кеннің қ орын анық тайтын негізгі тә сіл болып қ азбаларды жү ргізу есептеледі. Жер қ ыртысында жү ргізілген тау қ азбаларын кеннің геологиялық жағ дайын жан-жақ ты зерттеуге, оның жатысын жә не элементтерін бақ ылауғ а, сапасын жә не қ орын анық тауғ а мү мкіндік туғ ызады.
Бұ рғ ылау скважиналары негізінен сұ йық жә не газ тә різді пайдалы қ азындыларды барлау жә не ө ндіру ү шін қ олданылады. Сондай-ақ оларды тү рлі-тү сті металл қ азындыларын барлағ ан кезде қ олданады. Полиметалл қ азындылары жә не сирек кездесетін асыл рудалар ә детте біріктірілген тә сілмен, яғ ни бұ рғ ылау скважиналарымен қ атар қ азбалары да жү ргізілу арқ ылы барланады.
Жұ мыстары негізінен уақ ытша болатындық тан, кен ө неркә сіптеріне қ арағ анда кө лемінің аздығ ына байланысты, ө неркә сіпті орталық тардан қ ашық орналасқ андық тан жә не кө бінесе қ атынасу қ иын аудандарда болғ андық тан, қ азбаларын жү ргізуде озат технологиялар мен механикаландыру ә дістерін енгізу ә лі де ө з ү лесін таппай келеді.
|
|
|
Бақ ылау сұ рақ тары:
1. Қ андай жағ дайда еліміздің экономикасы мен қ орғ аныс
қ абілеті жә не халық тың тұ рмысы жақ сарады?
2. Халық шаруашылығ ын шикізаттармен қ амтамасыз ету ү шін
не қ ажет?
3. Қ андай кен орнын бұ рғ ылау арқ ылы анық тауғ а болмайды?
Сө здік:
оқ пан – ствол
ө рлеме – восстающий
60-тапсырма. Мә тіннің мазмұ ны бойынша тө мендегі сұ рақ тарғ а жауап берің іздер.
1. Қ андай қ азындылар мен металл рудалары ө неркә сіптің техникалық дамуына жә не еліміздің экономикасы мен қ орғ аныс қ абілетін нығ айтады? 2. Халық шаруашылығ ын шикізаттармен қ амтамасыз ету ү шін не қ ажет? 3. Пайдалы қ азындылардың жер қ ойнауында жатыс жағ дайлары жә не сапасы мен қ оры нелер арқ ылы анық талады? 4. Қ андай кендерді бұ рғ ылау арқ ылы анық тауғ а болмайды? 5. Бұ рғ ылау скважиналары негізінен нені барлау ү шін қ олданылады? 6. Полиметалл қ азындылары жә не сирек кездесетін асыл рудалар қ андай тә сілмен барланады?
|
|
|
