 |
Оқыту парадигмаларының дәстүрлі және «балалық әлеміне
|
|
|
|
Оқ ыту парадигмаларының дә стү рлі жә не «балалық ә леміне
орталық тандырылғ ан» гуманистикалық принциптері
(А. Б. Орлов бойынша) [153, 102-103, 107 б. ]
| Субординация принципі – балалық ә лемі – бұ л ү лкендер ә лемінің бір бө лшегі, оның дербес емес қ осалқ ы, бү тінге сай келмейтін жә не оғ ан бағ ынышты бө лігі. | Тепе-тең дік принципі – балалық ә лемі жә не ересектік ә лемі - адам ә лемінің мү лдем тең қ ұ қ ылы бө лік-тері, олардың «абыройлығ ы» мен «жетіспеушіліктері» бір-бірін ү йле-сімді толық тырып тұ рады. |
| Монологизм принципі – балалық ә лемі- оқ ушылар мен тә рбиелену-шілер ә лемі, ү лкендер ә лемі - мұ ғ алімдер мен тә рбиешілер ә лемі. Ө зара ә рекеттесу мазмұ ны тек бір бағ ытта ғ ана беріледі –ү лкендерден – балаларғ а. | Диалогизм принципі – балалық ә лемінің, ү лкендер ә лемі сияқ ты ө зінің жеке мазмұ ны бар..., осы екі ә лемнің ө зара ә рекеті диалогтық жә не тұ тас «оқ у-тә рбие беру процесі» ретінде қ ұ рылуы керек»... |
| Ү стемдік жү ргізу принципі – ү лкендер ә лемі ү немі ө з заң дарын балаларғ а жү ргізіп отырғ ан, балалар ә лемі ү лкендер ә леміне қ арағ анда ү немі қ орғ анышсыз болғ ан. Ол ешқ ашан жә не ешқ андай тү рде оғ ан ә сер етпеген. | Бірлесіп ө мір сү ру принципі –балалық ә лемі мен ү лкендер ә лемі екіжақ ты суверенитетті қ олдап отырулары қ ажет: ү лкендердің ә рекеттеріне қ андай қ ажеттіліктер тү рткі болғ анына қ арамастан, балалар ү лкендердің ә рекеттерінен зардап шекпеулері тиіс. |
| Бақ ылау принципі – оқ ыту мен тә рбие берудің қ ажетті элементі ретінде қ арастырылатын ү лкендер ә лемін бақ ылау, бұ л бақ ылау балалар ә лемін ү лкендер ә лемімен кү штеп ассимиляциялауды қ амтамасыз етеді. | Бостандық принципі – ү лкендер ә лемі балалық ә лемін қ адағ алаудың барлық тү рлерін жоюы тиіс (ө мір жә не денсаулық сақ таудан басқ а), балалық ә леміне ө з жолын таң дауын ұ сынады. |
| Есею принципі – балалық ә лемінің дамуы ылғ и есею ретінде, яғ ни балалардың қ озғ алысы ү лкендердің қ ұ рғ ан жас ерекшелік «баспалдақ -тары» бойынша қ арастырылғ ан. | Бірге даму принципі– балалар ә лемінің дамуы - бұ л процесс ү лкен-дер ә лемінің дамуымен қ атар жү реді, адам дамуының мақ саты - ішкі жә не сыртқ ы «МЕНнің » ү йлесімін табу. |
| Инициация принципі– ү лкендер ә лемі мен балалар ә лемінің ара-сындағ ы шекараның болуы жә не адамды бір ә лемнен басқ а ә лемге ауыстыру. | Бірлік принципі – балалық ә лемі мен ү лкендер ә лемі екі шектелген ә лемдерден тұ рмайды (ауысу шекара-лары бар), олар адамдардың бірың ғ ай ә лемін қ ұ райды. |
| Деформация принципі – балалық ә лемі ылғ и ү лкендердің араласуымен бұ зылады. | Қ абылдау принципі – адам басқ а адамдармен қ андай болса сондай болып қ абылдануы тиіс, оның ү лкен-дік жә не балалық бағ алануларғ а, нормаларғ а қ атысы жоқ |
|
|
|
Осындай ө зін-ө зі дамытушы тұ лғ ағ а педагогикалық жә не ата-аналық толық бағ дарлану оны болашақ та қ иналушылық қ а ә келуі мү мкін (А. В. Петровский бойынша, ол ү шін референтті топқ а «бейімделу жә не соң ынан интеграциялану» мү мкіндігінің жоқ тығ ы). Осы принциптердің барлығ ы шын мә нінде іске асатын принципті ескере отырып, жү зеге асырылуы тиіс.
|
|
|
Мә дениет пен білім берудің ішкі байланысының проблемасына ә р тұ рғ ыдан қ арау (олардың типтері, парадигмалары, беталыстары) ө ркениет тарихында қ оғ амдық сананың қ алыптасқ ан «білім берушілік» стереотипі мен адамзаттың бала, балалық жә не оның ә лемі туралы жинақ тағ ан білімдердің арасындағ ы қ арама-қ айшылық тардан туатыны мә лім. Қ азіргі замандағ ы білім беру осы қ арама-қ айшылық тардың шешуін қ арастырумен сипатталады.
«Білім беру» ұ ғ ымының жалпы ә діснамалық мағ ынасы
Білім беру дә стү рлі тү рде адамның ө з ө н бойына, ө з бейнесіне ұ қ састы қ ұ ру ретінде анық талады. Бұ л анық тамада терең діни мағ ына да болуы жә не бұ л ұ ғ ымды ақ сү йектік мә дени-тарихи тұ рғ ысынан тұ жырымдау болуы мү мкін. «Білім беру» деген ұ ғ ым ө зінің бастамасын ежелгі орта ғ асырлардан алады, ол «бейне», «Қ ұ дай бейнесі» ұ ғ ымдарымен байланысады. Адам Қ ұ дайғ а ұ қ сатылып жаратылғ ан жә не бұ л бейнені тү сіну, оғ ан жету, сол бейнені ұ стану білім беру ретінде (қ азір де православты христиандар дінінде) тү сіндірілген. Адамның ө зі қ ұ ндылық болғ ан Қ айта ө рлеу дә уірінен бастап білім беру адамның ө зін-ө зі дамыту, мә дениетке тартылу, оғ ан ену, басқ а адамдармен қ арым-қ атынас жасау ә дісі ретінде қ арастырылады. Білім беру ө з бейнесін, тұ лғ асын жасаудың қ ұ ралы бола бастайды. Бұ л жағ дайда мә дениет бейнесі білім беруде қ олданылатын мазмұ нғ а, ұ йымдастыру мен ә дістерге тү седі. К. Д. Ушинский негізгі ә діс – «сократтық » ә діс, сұ рақ тар қ ою ә дісі, ә дістің бұ л тү рі оқ ушыларғ а ой қ озғ ау барысында жауапты ө здері табуғ а мү мкіндік береді.
|
|
|
Еуропада, Ұ лыбританияда, АҚ Ш-та кең інен таралғ ан education терминінің (образование дегенді білдіреді) «образ» деген тү бірі жоқ, алайда білім беру процесіне қ атысушылардың ө зара ә рекеттесуінің барлық аспектілерін қ амтып, ол мазмұ ны бойынша кең ұ ғ ым болып табылады. Сол себепті білім беру оның мә денисә йкестілігіне байланысты қ оғ амның ә леуметтік-мә дени қ ұ ндылық тарын интернационалдандыру ретінде оқ ыту мен тә рбие берудің ө здерін қ осады. Сонымен бірге, оқ ыту мен тә рбие берудің ө зара байланысы бұ л процесте ажыратылмайды. «Тә рбие беру де, білім беру де ажыратылмайды, - деп Л. Н. Толстой еркше атап ө ткен. Білім бермей тә рбие беруге болмайды, ал кез-келген білімнің тә рбиелеуші ә сері бар» [214, 409 б. ]. Бұ л ойды XVIII ғ. аяғ ында И. И. Бец ерекше атап ө ткен. Соғ ан сә йкес, білім беру шын мә нінде сырттан басқ арылатын ө зін-ө зі оқ ыту болып табылып, яғ ни мә дениет бейнесі жә не оны ұ дайы ө ндіру бойынша «МЕН» бейнесін жасау ү ш ө зара байланысты тұ рғ ыдан қ арастырыла алынады: білім беруші жү йе; «жастардың қ азіргі заманда білім беру» немесе нақ ты адамғ а білім беру, оның білімділігін назарғ а ала отырып, осы процестің жеке немесе ұ жымдық нә тижесі ретінде қ арастырылады.
|
|
|
