 |
Педагогикалық психологияның міндеттері
|
|
|
|
Педагогикалық психологияның міндеттері
Жалпы, педагогикалық психология оқ у-тә рбие беру қ ызметінің, білім беру процесінің ә ртү рлі жағ дайларында адамның интеллектуалдық жә не тұ лғ алық дамуының психологиялық ерекшеліктері мен заң дылық тарын жү йелеп баяндап, зерттейді. Педагогикалық психологияның нақ ты міндеттеріне:
- оқ ушының интеллектуалдық жә не тұ лғ алық дамуына оқ ытушылық жә не тә рбие берушілік ә сердің механизмдері мен заң дылық тарын ашу;
- оқ ушының ә леуметтік мә дени тә жірибені мең геру механизмдері мен заң дылық тарын анық тау, оның оқ ушының жеке санасында сақ талынуы (нығ аюы) жә не ә ртү рлі жағ дайларда пайдалануы;
- оқ ушының интеллектуалдық жә не тұ лғ алық даму дең гейі мен оқ ытушылық жә не тә рбие берушілік ық палдың (ең бектестік, оқ ытудың белсенді формалары жә не т. б. ) формалары мен ә дістері арасындағ ы байланысты анық тау;
- оқ ушылардың оқ у қ ызметін ұ йымдастыру мен басқ ару ерекшеліктерін жә не осы процестердің интеллектуалдық, тұ лғ алық даму мен оқ у-танымдық белсенділікке ә серін анық тау;
- педагог қ ызметінің психологиялық негіздерін, оның жеке-психологиялық жә не кә сіби сапасын зерттеу;
- дамыта оқ ытудың, атап айтқ анда, ғ ылыми, теоретикалық ойлаудың механизмдері мен заң дылық тарын анық тау;
- білімді мең геру заң дылық тары, шарттары мен ө лшемдерін анық тау, олардың негізінде ә ртү рлі міндеттерді шешу процесінде қ ызметтің операциялық қ ұ рамын қ алыптастыру;
|
|
|
- игеру сапасы диагностикасының дең гейінің психологиялық негіздері мен оның білім беру стандарттарына қ атыстығ ын анық тау;
- білім беру жү йесінің барлық дең гейлерінде білім беру процесін ары қ арай жетілдірудің психологиялық негіздерін жасау.
Педагогикалық психологияның қ ұ рылымы
Ғ ылыми білімнің ә рбір саласының зерттеу пә ні оның қ ұ рылымдық ұ йымдастырылуын, яғ ни аталғ ан ғ ылымғ а кіретін тарауларды анық тайды. Педагогикалық психология дә стү рлі ү ш тараудың қ ұ рамында қ арастырылады: оқ ыту психологиясы, тә рбие беру психологиясы, мұ ғ алім психологиясы. Мектепке дейінгі бала мен мекетеп оқ ушысының психологиясын жас ерекшелік психология қ арастырады. Студенттік жас ө мірдің ерекше кезең і ретінде жеке қ арастырылады (атап айтқ анда, Б. Г. Ананьевтің психологиялық мектебі)
Педагогикалық психологияның зерттеу пә ніне біз кең інен тү сінік беруімізге байланысты (оғ ан оқ ушының оқ у қ ызметі мен педагогтың педагогикалық қ ызметінің бірлігі ретінде білім беру процесінің ө зін, сонымен қ атар оқ ушы тұ лғ асының позитивті дамуының психологиялық заң дылық тарын анық тау мақ сатында олардың ә рбіреуіне жә не олардың субъекттерінің сипаттамасын қ оса) осы ғ ылымның қ ұ рылымы келесі себептерге байланысты басқ а позициядан ұ сынылуы мү мкін.
Біріншіден, бұ л позиция ғ ылыми білімнің дербес саласы болса да, бастапқ ы белгісі бойынша психологиялық ғ ылым болып табылатын педагогикалық ғ ылымның пә нін пә наралық деп тү сінумен анық талады. Осығ ан сә йкес бұ л пә нге тұ лғ а, ұ жым, ең бектестік психологиясының кө птеген жақ тары, жас ерекшелік жә не ә леуметтік психология, психофизиологияның аспектілері кіреді. Ал осы жақ тар білім беру процесі мен оның нә тижесіне қ атысты қ арастырлғ андық тан, олар педагогикалық психологияның пә нін қ ұ райды. Педагогикалық психологияғ а осылайша тү сінік беру қ азіргі заманда оның білім беру психологиясы (Psуchologу Education) деп аталатын пә ніне тә н білім салаларының сан алуандылығ ымен немесе оқ ытудың ө зі білім беру жә не ү йрету сияқ ты екіжақ ты процесс деп тү сінілетін оқ ыту теориясымен тү сіндіруге болады.
|
|
|
Екіншіден, педагогикалық психология қ ұ рылымын қ арастырудың ұ сынылғ ан позициясы оқ ыту мен тә рбие берудің ө зара байланысын біраз басқ аша анық тауды қ арастырады. Қ азіргі заманғ ы ғ ылым мен педагогикалық тә жірибеде оқ ыту деп оқ ушыларғ а алдың ғ ы ұ рпақ тың ә леуметтік мә дени тә жірибесін табыс етудің (білім, норма, іс-ә рекеттердің жинақ тап қ орытылғ ан тә сілдері жә не т. б. ) белсенді, мақ сатты бағ ытталғ ан процесі жә не осы тә жірибені игеруді ұ йымдастыру, сонымен қ атар бұ л тә жірибені ә ртү рлі жағ дайларда қ олдануғ а мү мкіндік пен дайындық ты тү сінеді. Оқ ыту осығ ан сә йкес, ө з шарты ретінде осы тә жірибені игеруде ү йрету немесе оқ ыту процесін ұ йғ арады.
Тә рбие беру (оқ ыту, оқ ытумен қ атар немесе одан тыс процестер барысында) адамды (қ оғ амның адам дамуының ә рбір берілген тарихи кезең інде ә леуметтік маң ызды, позитивті қ ұ ндылық тар ретінде қ арастырылатын) белгілі қ ұ ндылық тарғ а бағ ыттау, ө зін-ө зі ұ стау принциптерін, бағ а беру жү йесін, ө зіне, басқ а адамдарғ а, ең бекке, қ оғ амғ а, жалпы ә лемге кө зқ арасын қ алыптастыру мақ сатында мақ сатты бағ ытталғ ан ық пал деп тү сініледі (А. Ф. Лазурский, В. Н. Мясищев)[1]. Тә рбие беру талдамалы жә не педагогикалық мақ саттарда ол адамгершіліктік, эстетикалық, ең бектік, физикалық жә не т. б. деп жеке тұ рғ ыдан қ арастырылғ анына қ арамастан, жалпы барлық білім беруші ортаның тұ тас ық палы ретінде қ арастырылады [246].
|
|
|
Оқ ыту мен тә рбие беру процестерінің осылайша тү сінілетін ө зара байланысы, кемінен тө рт тү рлі бола алады:
1. Тә рбие беру оқ ыту процесінде жү зеге асырылатын, оқ ытудан ажыратылмайтын процесс (мазмұ ны, нысаны, оқ ыту қ ұ ралы арқ ылы). Бұ л дә л осы екі процестің арасындағ ы, былайша айтқ анда бір-біріне қ осылатын қ атынастар. «Оқ ыта отырып, біз тә рбиелейміз, тә рбиелей отырып, біз оқ ытамыз», - деп С. Л. Рубинштейн атап ө ткен. Осындай тү рде тә рбие беру оқ у процесіне кіреді, бұ л жағ дайда ол тә рбиелеуші оқ ыту ретінде анық талады. Осы тұ рғ ыдан ол басымдырақ тартып, педагогикалық психологиямен қ арастырылады.
2. Тә рбие беру белгілі бір жү йе мен мекеменің білім беру процесінде жә не оқ ытудан тыс, оғ ан қ атарласа (ү йірмелер, қ оғ амдық жұ мыс, ең бекке тә рбиелеу) жү зеге асырылады. Бұ л жерде оқ ытудың барлық тиімділігі нығ айтылуы тиіс, жә не оқ ыту ө з кезегінде тә рбие беруге ық пал етуі тиіс.
3. Тә рбие беру білім беру процесінен тыс (бірақ оның ортақ мақ саттары мен қ ұ ндылық тарына сә йкес) отбасында, ең бек ұ жымы, топта, қ ауымдастық та жү зеге асырылады, бұ л жерлерде оқ ыту мен ү йрету ө з бетінше жү руі де мү мкін.
4. Тә рбие беру ө з бетінше, ал кейбір кезде мақ сатты бағ ытталғ ан оқ ыту мен ү йретумен ілесіп басқ а да мекемелер мен (білім беруші емес), қ ауымдастық тарда жү зеге асырылады (клубтар, дискотека, компаниялар жә не т. б. ). Ү лкендер мен қ ұ рдастарының тә рбие берудің осындай ө мірдің қ атаң шындығ ынан туғ ан ә сері кө бінесе шешуші болып шығ ады.
|
|
|
Ә рине, тә рбие берудің оқ ыту процесіне қ арасты соң ғ ы ү ш тү рі педагогикалық психологиямен ғ ана емес психология мен педагогиканың арнайы бө лімінде қ арастырылуы қ ажет. Педагогикалық психология ү шін тә рбие беру оқ ыту процесіне оның мазмұ ны, тү рі мен ә дістері арқ ылы ү йлесімді ө з орынын алуы қ ажет. Зерттеу пә нінің келтірілген анық тамасы мен жоғ арыда қ арастырылғ ан кө зқ арастар тұ рғ ысынан педагогикалық психологияның қ ұ рылымына:
1) білім беруші қ ызметтің психологиясы (оқ у жә не педагогикалық қ ызметтің бірлестігі ретінде);
2) оқ у қ ызметінің жә не оның субъекті – оқ ушының психологиясы (оқ ушы, студент);
3) педагогикалық қ ызметтің (білім беруші жә не тә рбиелеуші ә сердің бірлестігі) жә не оның субъекті (мұ ғ алім, оқ ытушы) психологиясы;
4) оқ у-педагогикалық ең бектестік жә не қ арым-қ атынас психологиясы кіреді.
Аталғ ан қ ұ рылым педагогикалық психологияның зерттеу аумағ ын кең ейтіп отырғ аны анық, соның ө зінде ол 3 тармақ та дә стү рлі болып қ алып отыр (оқ ыту, тә рбие беру, мұ ғ алім). Қ азіргі уақ ытта педагогикалық психология жоғ ары мектеп психологиясы (жоғ ары білімнің ) (Н. В. Кузьмина, М. И. Дьяченко, Л. А. Кандыбович, А. В. Петровский, С. Д. Смирнов) жә не мектепте оқ ытудың педагогикалық психологиясы болып бө лінуі кө п кездеседі, оғ ан дә стү рлі осы саладағ ы жұ мыстар кіреді.
|
|
|
