 |
негізгі сипаттамалары. § 1. Педагогикалық психологияның. зерттеу пәні, міндеттері, құрылымы
|
|
|
|
негізгі сипаттамалары
§ 1. Педагогикалық психологияның
зерттеу пә ні, міндеттері, қ ұ рылымы
Педагогикалық психологияның зерттеу пә ні
Ғ ылымның кез-келген саласы сияқ ты педагогикалық психологияны қ арастырғ анда ең алдымен оның объектісі мен зерттеу пә нін ажыратып алу қ ажет.
Ғ ылымның объекті – бұ л зерттеудің ө зінен тыс, ә ртү рлі ғ ылымдармен зерттеуге болатын ақ иқ ат. Объект ретінде материалдық жә не материалдық емес қ ұ былыстар, денелер, процестер; тірі, биологиялық жә не абстрактілі жү йелер; кү рделілігі ә ртү рлі дә режедегі биологиялық ағ залар бола алады. Ғ ылыми зерттеу объекті ретінде ө сімдік жә не жануарлар ә лемі, адам, қ оғ ам, ө ркениет, ғ арыш жә не т. б. қ арастырылады.
Ә рбір объект (ғ ылыми тану объекті ретінде адам да) кө птеген ғ ылымдармен зерттеліне алынады. Мысалы, адам антропология, физиология, психология, ә леуметтану, педагогика ғ ылымдарымен зерттелінеді. Алайда, ә рбір ғ ылымның ө з зерттеу пә ні бар, яғ ни, оның объектідегі зерттеу нысаны. Мысалы, жас ерекшелік жә не педагогикалық психологияның зерттеу объектісі ортақ – адам, бірақ бұ л ғ ылымдардың зерттеу пә ні ә ртү рлі. Жас ерекшелік психологиясы ү шін адамның психикалық дамуы мен ө мірге келген сә ттен бастап қ артайғ ан шақ қ а дейін қ алыптасуының заң дылық тыры мен механизмдері, педагогикалық психология ү шін, ең алдымен, білім беру процесінде адамның ә леуметтік мә дени тә жірибені игеру механизмдері мен заң дылық тары. Алайда, педагогика мен психологияның, жас ерекшелік психологиясы мен педагогикалық психологияның зерттеу объектісінің ортақ болуы олардың тығ ыз, іштей ажырамас байланысына жә не олардың пә ндерінің ә ртү рлігінің негізінде жеке бө ліп қ арастыруғ а шартты тү рде қ арауғ а себеп болып отыр.
|
|
|
Педагогикалық психологияның пә ніне жан-жақ ты анық тама бермес бұ рын кө птеген ғ ылымдардың зерттеу объектісі болып табылатын (педагогика, ә леуметтану, физиология, медицина, басқ ару теориясы, жалпы, ә леуметтік, жас ерекшелік, педагогикалық психология) білім беру, педагогикалық процесс - кү рделі, кө п қ имылды, кө п қ ұ рамдас бө лікті қ ұ былыс екеніне назар аудару қ ажет. Оқ ыту процесінің кү рделі, кө п қ ұ рамдас бө лікті екенін кезінде ұ лы дидакттар – Я. А. Коменский, И. Песталоцци, А. Дистервег атап ө ткен болатын. Мысалы, А. Дистервег «…оқ ытушылық іс-ә рекетті анық таушы ә ртү рлі кезең дер мен пә ндерді назарғ а алу қ ажет. Атап айтқ анда: 1) оқ ытылатын адам, оқ ушы – субъект; 2) оқ у жә не оқ ыту пә ні – оқ у пә ні - объект; 3) оқ ушының оқ у сә тінде қ оршайтын сыртқ ы шарттар – уақ ыт, орын жә не т. б.; 4) оқ ытатын мұ ғ алім» [66, 221 б. ] дейді. (XIX ғ. ортасында оқ ушы оқ ыту объекті емес, оқ ыту субъекті ретінде қ арастырылғ аны маң ызды болғ ан). Педагогикалық психологияда білім беру процесінің кө п қ ұ рамдас бө лікті қ ұ рамы функционалдық тұ рғ ыдан факторлардың ө зара ә рекеті деп қ арастырылады. Оқ ытудың тиімділігі осы факторлардың ә рекеттерінің ө зара келісімділігіне байланысты, яғ ни «не нә рсеге оқ ытады, кім жә не қ алай оқ ытады, жә не кімді оқ ытады» [96, 152 б. ]. Бұ л жерде, білім беру процесін зерттеушілер оның қ ұ рамдас бө ліктерін қ ұ растырушылардың барлығ ының бірдей маң ыздылығ ын атап ө теді. Жалпы білім беру процесінің, оқ ушылардың ә леуметтік мә дени тә жірибені мең геру жә не осы мең геруді ұ йымдастыру кү рделілігі педагогикалық психологияның зерттеу пә нінің кө пжоспарлы екенін анық тайды.
|
|
|
Педагогикалық психологияның зерттеу пә ні болып адамның ә леуметтік мә дени тә жірибені мең геру заң дылық тары, фактілері жә не осы процестің білім беру процесінің ә ртү рлі жағ дайларында педагогтың ұ йымдастырып жә не басқ аратын оқ у қ ызметінің субъекті ретінде қ арастырылатын адамның (баланың ) интеллектуалдық жә не тұ лғ алық даму дең гейінде ө згеруді мең геруін туғ ызуы болып табылады. Жекелеп айтқ анда, педагогикалық психология «білімді, икемділік пен дағ дыларды мең геру заң дылық тарын зерттейді, осы процестердегі жеке айырмашылық тарды зерттейді, оқ ушылардың ө з бетімен шығ армашылық ойлауын қ алыптастыру заң дылық тарын, бала психикасында оқ ыту мен тә рбиелеу ә серінен пайда болатын ө згерістерді зерттейді» [96, 7б. ], яғ ни, жаң адан пайда болғ ан психикалық ө згерістерді қ алыптастыру. Ал, кең інен алғ анда, ғ ылымның зерттеу пә ні - ол объектте нені зерттесе сол болып табылады. Келтіріліп отырғ ан анық тама педагогикалық психологияның зерттеу пә нінің кү рделігі, кө п аспектілігі мен біртекті еместігін дә лелдейді.
Педагогикалық психологияның қ азіргі уақ ытта даму ауқ ымы одан сайын кең ейіп отыр. Мысалы, отандық педагогикалық психология оқ ытуды басқ арудың психологиялық механизмдерін зерттейді (Н. Ф. Талызина, Л. Н. Ланда жә не т. б. ) жә не білім беру процесін жалпы зерттейді (В. С. Лазарев жә не т. б. ); іс-ә рекеттердің жинақ тап қ орытылғ ан тә сілдерін мең геру процесін басқ ару (В. В. Давыдов, В. В. Рубцов жә не т. б. ); оқ у мотивациясы (А. К. Маркова, Ю. М. Орлов жә не т. б. ); осы процестің табыстылығ ына ә сер етуші жеке психологиялық факторлар, мысалы ынтымақ тастық (Г. А. Цукерман жә не т. б. ), оқ ушылар мен мұ ғ алімдердің жеке тұ лғ алық ерекшеліктері (В. С. Мерлин, Н. С. Лейтес, А. А. Леонтьев, В. А. Кан-Калик жә не т. б. ). Жалпы, педагогикалық психология оқ у процесін басқ арудың психологиялық мә селелерімен, танымдық процестерді қ алыптастыруды (ең алдымен, теоретикалық ойлау) зерттейді, оқ ушы тұ лғ асын қ алыптастырудың жалпы контекстінде «оқ ыту процесінде ой ең бегі дамуының неғ ұ рлым жоғ ары дең гейіне қ ол жеткізуге мү мкіндік беретін ой ең бегі дамуының сенімді ө лшемдерін іздейді, педагог пен оқ ушының ө зара арақ атынас мә селелерін, сонымен қ атар оқ ушылар арақ атынасын қ арастырады» [43, 5 б. ].
|
|
|
|
|
|
