 |
Ойындық модельдің құрылымы
|
|
|
|
Ойындық модельдің қ ұ рылымы
| Ойындық модельдің элементтері | Конструктивті тә сілдер |
| Ойынның мақ саты | Ойындық мақ сатты тұ жырымдау |
| Ойынның сценарийі | «Апаттар» жасау Мінез-қ ұ лық тық қ арама-қ айшылық тар ұ йымдастыру Имитация объектінде процестің іс жү зіндегі уақ ытына қ атысты ойын уақ ытын қ ысқ арту немес созу |
| Рө лдер жиыны мен ойнаушылардың міндеттері | Қ ызығ ушылық тары бойынша қ арама-қ айшы рө лдерді енгізу Қ осарланғ ан рө лдерді енгізу (ойын процесінде рө лдердің ауысуы) Рө лдің портретін қ ұ ру Рө лдерді тү рлері бойынша бө лу Икс кейіпкерін ойынғ а кіргізу Ойын қ ұ қ ық тары мен ойыншылардың міндеттерін қ ұ растыру |
| Ойын ережелері | Ойын ережелерін қ ұ растыру (іс жү зіндегісіне қ осымша) |
| Ойындық қ ұ жаттаманың жиыны | Қ ұ жаттаманың ойындық «бумасы» Тану белгілерін, символдар мен эмблемалар жасау Графиканы пайдаланып ойын материалдарын рә сімдеу |
| Бағ алау жү йесі | Ө лшемдер, балдар жү йесі, бағ алау нә тижесін кө збен кө ру |
Оқ ытудың берілген бағ ыты жү йелілік, белсенділік принциптерін жү зеге асыра отырып, жоғ ары білімнің негізгі мү ддесін орындайды, яғ ни ол - мамандардың терең кә сіптік-пә ндік жә не ә леуметтік дайындығ ы.
Қ азіргі замандағ ы білім берудің қ арастырылғ ан бағ ыттары: дә стү рлі, проблемалық, бағ дарламаланғ ан (бихевиористік негізде жә не ой-ең бек ә рекеттерін сатылап қ алыптастыру теориясының негізінде), оқ ытудың алгоритмизациялануы, белгілік-контекстік оқ ыту «таза» кү йінде, бастапқ ы нұ сқ асында сирек жү зеге асырылады. Олардың ә рқ айсысы басқ асының элементтерін қ амтиды. Мысалы, ой-ең бек ә рекеттерін сатылап қ алыптастыру теориясының негізінде оқ ыту мен белгілік-контекстік оқ ыту мә селе қ оюшылық ты, проблемалық тапсырамаларды кіргізеді; дә стү рлі оқ ыту контекстіліктің элементтерін кіргізеді жә не т. б.
|
|
|
Оқ ытудың осы бағ ыттарының теоретикалық негіздемеленіп қ осылуы білім беру процесінің негізгі сипаттамаларын шығ армашы-лық тық тұ рғ ыдан қ олдануды шын мә нінде жү зеге асыра алады: оның басқ аруғ а кө нуін, мең герудің психологиялық ерекшеліктерімен салыстырылуын, атап айтқ анда оқ ушылардың ақ ыл-ой қ ызметінің ерекшеліктерімен, бағ дарламаланушылық, белсенділік, ө з бетімен ә рекет жасаушылық жә не оқ ушылардың жеке бастарының ерекешеліктерін ескеру.
§ 3. Тұ лғ алық -іс-ә рекеттік келіс -
білім беру процесін ұ йымдастырудың негізі
Оқ ытуда қ олданылатын келістің жалпы анық тамасы
Оқ у процесін талдау барысында «келіс» категориясы дә стү рлі тү рде оқ ытушының, яғ ни мұ ғ алімнің тұ рғ ысынан қ арастырылады. Осы контексте 80-ші жылдардың ортасында тұ жырымдалғ ан оқ ытуғ а тұ лғ алық -ә рекеттік тұ рғ ыдан келу кө бінде оқ ушының кү рделілігі мен проблематикасы ә ртү рлі, арнайы ұ йымдастырылғ ан оқ у тапсырма-ларын шешу барысында педагогтың оқ ушының оқ у қ ызметін субъектік бағ ытталынғ ан ұ йымдастыру жә не басқ ару ретінде қ арастырылғ ан. Бұ л тапсырмалар оқ ушылардың тек пә ндік жә не коммуникативтік қ ұ зырлығ ын ғ ана дамытпайды, оның ө зін де тұ лғ а ретінде дамытады. Сол мезгілде тұ лғ алық -ә рекеттік тә сіл оқ ушы позициясынан да қ арастырыла алатыны белгілі болды. Д. Б. Элькониннің оқ у қ ызметіне берілген анық тамасына сү йене келе [236], оның ерекшелігі - ол осы қ ызмет субъектісінің дамуына жә не ө зін-ө зі дамытуына бағ ытталғ ан, тұ лғ алық -іс-ә рекеттік келіс бағ ытының екі жақ тылы туралы мә селе кө терілген: педагогтың позициясынан жә не оқ ушы позициясынан. Мә селені осылай кө теру кө п жылдық зерттеулердің нә тижелерінде «кездеседі» (И. С. Якиманская, А. К. Маркова, А. Б. Орлов жә не т. б. ), олар тек қ ана ескерудің маң ыздылығ ын ғ ана емес оқ ыту процесінде оқ ушының жеке-психологиялық сипаттамаларын арнайы ұ йымдасты-руды қ ажет екенін кө рсеткен: мотивация, бейімделу, қ абілеттілік, коммуникативтік, бір нә рсеге басымдылық беру дең гейі, когнитивтік стиль жә не т. б.
|
|
|
Ө зінің анық тамасы бойынша «оқ ытудағ ы келіс» кө пмағ ыналы. Бұ л а) қ оғ амдық сананы қ олданушылар ретіндегі оқ ыту субъектілерінің ә леуметтік ұ станымдары кө рініс табатын дү ниетанымдық категория; б) мұ ғ алім (оқ ытушы) жә не оқ ушы (студент) педагогикалық ө зара ә рекеттесудің субъектілерінің ө зін жә не білім беру процесінің барлық компоненттерін қ оса отырып, білім беру процесін ғ аламдық жә не жү йелі ұ йымдастыру. Келіс категория ретінде «оқ ыту стратегиясы» ұ ғ ымынан кең – ол оны ә дістерін, формаларын, оқ ыту тә сілдерін анық тай отырып ө зіне кіргізеді.
Тә сілдің тұ лғ алық -ә рекеттік негіздері психологияда Л. С. Выготскийдің, А. Н. Леонтьевтің, С. Л. Рубинштейннің, Б. Г. Ананьевтің жұ мыстарында кө рініс тапқ ан, онда тұ лғ а ә рекеттің субъекті ретінде қ арастырылады, ол ө зі ә рекетте жә не басқ а адамдармен қ арым-қ атынас жасай отырып қ алыптасып, осы ә рекет пен қ арым-қ атынастың сипатын анық тайды.
|
|
|
Тұ лғ алық -іс-ә рекеттік келістің тұ лғ алық компоненті
Тұ лғ алық -іс-ә рекеттік келісті оның тұ лғ алық жә не ә рекеттік компоненттерінің бірлігі ретінде анық тай келе, оның біріншісінің тұ лғ алық пен немесе соң ғ ы уақ ыттарда ол тұ лғ алық бағ ытталғ ан келіспен байланысты екенін атап ө тейік (И. С. Якиманская, Е. В. Бондаревская, М. Н. Берулава, В. В. Сериков жә не т. б. ). Сө здің кең мағ ынасында тұ лғ алық тә сіл барлық психикалық процестер, қ асиеттер мен жағ дайлар нақ ты бір адамғ а тә н, олардың «туынды екені, адамның жеке жә не қ оғ амдық тұ рмысына тә уелді жә не оның заң дылық тарымен анық талатынын» қ арастырады [235, 26 б. ]. С. Л. Рубинштейн атап ө ткендей, «тұ лғ аның психикалық бейнесінде тұ лғ аның ә р тү рлі жақ тарын сипаттайтын ә ртү рлі салалар немесе қ асиеттер кө рініп отыр; бірақ осындай ө згешеліктер мен қ арама-қ айшылық тардың осындай саналуандылығ ы жағ дайында негізгі қ асиеттері бір-бірімен адамның нақ ты қ ызметінде ә рекеттесе жә не біріне бірі ө зара еніп тұ лғ а бірлігін қ ұ райды» [194, ІІ т., 102 б. ]. Тұ лғ алық тә сіл К. К. Платонов бойынша адамның барлық психикалық қ асиеттері, оның ә рекеті, оның жеке-психологиялық ерекшеліктері нақ ты бір тұ лғ аның ө зіне, тұ лғ а негізінде қ алыптасады [174].
Тұ лғ алық – іс-ә рекеттік келіс ө зінің тұ лғ алық компонентінде оқ ытудың ортасында оқ ытылатын адамның ө зі – оның мотивтері, мақ саттары, оның қ айталанбас психологиялық қ алыптасуы яғ ни, тұ лғ а ретіндегі оқ ушы, студент деп санайды. Оқ ушының қ ызығ ушы-лық тарынан, оның білімі мен іскерлігін есепке ала отырып, мұ ғ алім (оқ ытушы) сабақ тың оқ у мақ сатын анық тайды жә не барлық білім беру процесін оқ ушы тұ лғ асын қ алыптастыруғ а бағ ыттап, тү зетіп отырады. Оғ ан сә йкес, тұ лғ алық -іс-ә рекеттік келісті жү зеге асыру барысындағ ы ә рбір сабақ тың мақ саты ә рбір нақ ты оқ ушының жә не барлық топтың позициясынан қ алыптасады. Мысалы, сабақ тың мақ саты былай қ ойылуы мү мкін: «бү гін сендердің ә рбіреулерің есептің белгілі бір тү рін шығ арып ү йренесің дер». Мұ ндай тұ жырым бойынша оқ ытушы ө з білімінің бастапқ ы, сол кезең дегі дең гейін бағ алап, содан соң қ ол жеткізген жетістігін, ө зінің тұ лғ алық ө суін бағ алауы қ ажет. Басқ а сө збен айтқ анда, оқ ушы сабақ тың аяғ ында бү гін нені ү йренгенін, нені білмегенін немесе кешегі кү ні не істей алмайтыны туралы сұ рауы керек. Оқ ытуғ а байланысты мә селені осылайша қ ою барлық ә дістемелік шешімдер (оқ у материалын ұ йымдастыру, пайдаланылғ ан ә дістер, қ ұ ралдар, жаттығ улар жә не т. б. ) оқ ушы тұ лғ асының жеке ерекше-ліктері, оның қ ажеттілігі, мотивтері, қ абілеттілігі, интеллекті мен басқ а да жеке-психологиялық ерекшеліктері арқ ылы ө туі қ ажет.
|
|
|
Тұ лғ алық -іс-ә рекеттік келістің тұ лғ алық компоненті кез-келген оқ у пә нін оқ ыту процесінде оқ ушылардың ұ лттық, жыныстық, жас ерекшеліктік, жеке-психологиялық, мә ртебелік ерекшеліктері макси-малды дең гейде ескеріледі. Бұ л ескеру оқ у сабақ тарының ө зінің мазмұ ны мен формасы арқ ылы, оқ ушымен, студентпен қ арым-қ атынас сипаты арқ ылы жү зеге асырылады. Оқ ушығ а, студентке арналғ ан сұ рақ тар, ескертулер, тапсырамалар тұ лғ алық -іс-ә рекеттік келіс жағ дайында олардың тұ лғ алық, интеллектуалдық белсенділігін алғ а тартып, олардың оқ у қ ызметіндегі қ ателерді, шалыс басулар мен сә тсіз ә рекеттерді қ ажетсіз тіркеп отырмай, қ олпаштап жә не бағ ыттап отырады. Осындай ә рекеттерді қ олдану арқ ылы А. К. Маркова атап ө ткендей, оқ ушылардың тек жеке-психологиялық ерекшеліктері ғ ана есепке алынбайды, сонымен қ атар оқ ушының психикасының ары қ арай дамуы, оның танымдық процестері, тұ лғ алық қ асиеттері, ә рекетшілдік сипаты жә не т. б. қ алыптасуы жү зеге асырылады. Бұ л – тұ лғ алық -іс-ә рекеттік келістің тұ лғ алық компонентінің негізгі кө ріністері.
|
|
|
Бұ л жерде ө зінің тұ лғ алық компонентінде бұ л тә сіл student - centred approach – оқ ушыда шоғ ырландырылғ ан К. Роджерсің тә сілі мен А. Маслоудың гуманистикалық психологиясының негізінде қ алыптасқ ан келіспен салыстырылуы мү мкін. Қ азіргі уақ ыттағ ы отандық ең бектерде (И. С. Якиманская, Е. В. Бондаревская, В. В. Сериков) тұ лғ алық бағ ытталғ ан оқ ытудың біртұ тас тұ жырымдамасы ұ сынылып отыр. Бұ л тұ жырымдамағ а сә йкес, оқ ыту оқ ушының оқ у қ ызметін арнайы ұ йымдастыруды болжап, «ең басынан таным субъекті болып табылатын» оқ ушының тұ лғ асын дамытуғ а бағ ытталады. Сол себепті тұ лғ алық -бағ ытталғ ан келісті оғ ан қ арағ анда жалпырақ тұ лғ алық –іс-ә рекеттік келіске жатқ ызуғ а болады, себебі оқ ушының оқ у қ ызметін ұ йымдастыру, онымен ө зара ә рекеттесу - дербес, жеке проблема. С. Л. Рубинштейн атап ө ткендей, «тұ лғ алық жақ ты жалғ ыз аспект қ ылу - психикалық қ ызметтің заң дылық тарын зерттеу ү шін жолды жабу деген сө з» оның ү стіне адамның жалпы ә рекеті мен мінез-қ ұ лығ ын қ осайық. Осығ ан сә йкес, қ арастырылып отырғ ан тә сілдің екінші аспекті ретінде оның ә рекеттік компоненті бола алады. Алайда, оларды осылай ажырату ә рине шартты ажырату жә не ол теоретикалық тү рде жү ргізілуі мү мкін. Оқ ытудағ ы тұ лғ алық -ә рекеттік тә сілде ә рекеттік компонентті анық тай келе, оның екі компоненті (тұ лғ алық жә не ә рекеттік) бір-бірімен тұ лғ аның ә рекеттің субъектісі болғ андығ ынан тығ ыз байланысты, ол ө з кезегінде басқ а факторлардың ә серімен (мысалы, қ арым-қ атынас) оның тұ лғ алық дамуын анық тайды.
|
|
|
