Сабақты психологиялық талдаудың үш жоспары

Сабақ ты психологиялық талдаудың ү ш жоспары

Сабақ тың психологиялық талдауын жалпы қ ұ былыс ретінде айта келе,  оның ү ш жоспарын бір-бірінен айқ ын ажыратып алуғ а болады. Бірінші жоспар – шә кірттерді тә рбиелеуге, тұ лғ асын дамытуғ а, оның ғ ылыми дү ниетанымын, оқ ыту процесіндегі ө негелілігін қ алыптастыруғ а қ атысты психологиялық талдау. Бұ л жоспар сабақ ты жалпыпедагогикалық талдаудың бір бө лігі саналады, мұ нда жалпы алғ анда, оның жалпы қ азіргі замандағ ы білім берудің жалпы білімберушілік жә не тә рбиелік мақ саттарына сә йкестілігі қ арастырылады. Білім беру процесін реформалаудың жалпы контекстінде оқ ытудың дә л тә рбиелік жағ ын кү шейту керек, яғ ни сабақ тың психологиялық талдауына оларды неғ ұ рлым жете қ арастыруды жү зеге асыра отырып, оқ ушыны тұ лғ а ретінде тә рбиелеу жайлы кең кө лемді сұ рақ тар енгізу қ ажеттігі анық. Оқ ушының позитивті ә леуметтік ұ станымдарын, белсенді ә леуметтік позицияларын қ алыптастыру, оның ө з нанымдарын дә лелдей алу жә не қ орғ ауғ а дайындағ ын қ алыптастыруғ а мұ ғ алімнің сендірушілік ә серінің психологиялық талдауы ө зекті болып отыр. Бұ л жерде оқ ушылардың бойында жауапкершілік сезімін, ынтымақ тастық қ а дайындығ ын тә рбиелеу процесінің; жоғ арғ ы санаттағ ы топ ретінде рухани салауатты, ә леуметтік маң ызды мақ сатпен біріктірілген, оқ у ұ жымдарын қ алыптастыру шарттарының психологиялық талдауы маң ызды болып табылады.

Екінші жоспар сабақ тың ә дістемелік талдауымен, яғ ни оның мақ саттарын, мазмұ нын, ұ йымдастыруын негіздеумен жә не т. б. тығ ыз байланысты. Талдау барысында сабақ қ аншалық ты шә кірттердің дайындық дең гейіне жә не олардың интеллектуалдық дамуына сә йкес келетіні қ арастырылады. Оқ у материалын мең герудің психологиялық табиғ аты, шә кірттердің оқ у процесі барысындағ ы интеллектуалдық белсенділігінің дамуы, жұ мыс амал-тә сілдерінің оқ ушылардың жас ерекшелік жә не даралық -психологиялық ерекшеліктерімен сә йкестілігі талданады.

Сабақ қ а талдау жасаудың ү шінші жоспары екі тұ лғ ағ а бағ ытталағ ан: біріншісі – бұ л оқ ушы, оның танымдық -коммуникативтік қ ажеттілігі, оның қ алыптасуы мен дамуының шарттары; оның сө здік-ойлау іс-ә рекетінің ерекшеліктері; оның коммуникативтік ерекшеліктері, даралық –психологиялық ерекшеліктері жә не т. б., яғ ни оқ ушы оқ у іс-ә рекетінің субъекті, басқ а оқ ушылармен, мұ ғ аліммен педагогикалық қ арым-қ атынас субъекті. Сонымен бірге, сабақ тың психологиялық талдауы – бұ л қ ұ рал, мұ ғ алімнің ө зінің педагогикалық іс-ә рекетін жетілдіру амалы, мұ ның ө зі бү гінгі кү нгі мектеп жағ дайында ө те маң ызды. Сондық тан да екінші тұ лғ а мұ ғ алімнің ө зі болып табылады. Сабақ ты психологиялық талдаудың бұ л жағ дайында рефлексия механизмі іске қ осылады, яғ ни адамның ө зінің ішкі дү ниесін тү сінуі, ұ ғ ынуы, вербализациялауы (тү рткілерді, кү йлерді, тұ лғ а бағ ыттылығ ын, талабының дә режесін, ө з іс-ә рекетінің барысын, оның табыстарын жә не т. б. ). «Педагогикалық рефлексия» мұ ғ алімнің педагогикалық іс-ә рекет субъекті, басқ а адамдарды оқ ыту мен тә рбиелеу ү шін ә леуметтік жауапты тұ лғ а ретінде кә сіби ө зіндік сана сезімімен арақ атынаста екенін атап ө ту маң ызды.  

Сабақ тың психологиялық талдауының объекттері

Сабақ қ а психологиялық талдау жү ргізу процесінде педагогикалық рефлексия объекті ретінде ең алдымен, педагогикалық іс-ә рекеттің ө зіндік тү рткілері болып табылады. Зерттеушілердің кө рсетуінше, позитивті ә леуметтік-мә нді тү рткілермен қ атар (жастармен, балалармен, жұ мыс істеу тілегі, ө з ең бегінің қ оғ амдық мә нділігін тү сіну жә не т. б. ) мұ ғ алімдер педагогикалық іс-ә рекетпен емес, керісінше сыртқ ы жағ дайлардың ә серімен (сү йікті пә нмен айналысу мү мкіндігі, мысалы математика, шет тілі, ақ ыл-ой ең бегімен байланысты кә сіпке деген қ ызығ ушылық жә не т. б. ) байланысты тү рткілерді жетекшілікке алады. Осығ ан байланысты, «мен осы іс-ә рекетті не ү шін атқ арамын» деген ө з-ө зіне қ ойылғ ан сұ рақ қ а жауап оның орындалу сипатына, оның тиімділігінің артуына жағ ымды ә сер етуі мү мкін. Сонымен бірге, мұ ғ алімнің педагогикалық процестің ө зінің сипатын, яғ ни пә н мұ ғ алімінің профессиограммасында бейнеленген функцияларды саналы аң ғ аруы де маң ызды. Оларғ а, бұ рын кө рсетілгендей, ең алдымен, операционалды-қ ұ рылымдық функциялар тобы жатады (конструктивті-жоспарлаушы, ұ йымдастырушылық, коммуникативті-оқ ытушы, зерттеушілік).

Мұ ғ алімнің психологиялық талдау объекті болып табылатын процесс пен сыныптағ ы ө з іс-ә рекетінің нә тижесіне эмоционалдық реакциясының маң ыздылығ ы да аз емес. Басқ аша айтқ анда, мұ ғ алім бұ л процесте ө зі басқ аратын оқ ушылардың іс-ә рекетіне жауап ретінде пайда болатын эмоционалдық кү йді саналы аң ғ ара алады. Жағ ымды эмоционалдық реакциялардың бұ л іс-ә рекетті нығ айтатыны, ал теріс реакциялар деструкциялап, ә ркеттесу қ абілетінен айыратыны белгілі.

Психологиялық талдау барысында рефлексия объекті ретінде педагогикалық іс-ә рекеті болса, онда ең алдымен, мұ ғ алімнің ө з іс-ә рекетінің кү шті жә не ә лсіз жақ тарын саналы тү сінуі туралы айтылады. Бұ л жерде, кө рсетілгендей, «100 жағ дайдың 98-де мұ ғ алімдер ө здерінің сә тсіз сабақ тарын жиі жә не мұ қ ият  талдайды. Тек екі мұ ғ алім ғ ана ө здерінің сә тсіздіктерін белгілеп отырады, оның ө зіне де тек 15 жылдық тә жірибеден кейін, алдарына сә тті сабақ заң дылық тарын табу мақ сатын қ ойғ аннан кейін ғ ана жетеді» [123, 43 б. ]. Мұ ғ алімнің ө зіндік іс-ә рекетінің талдауы туралы айта отырып, педагогикалық шеберлікті жетілдіру тұ рғ ысынан мұ ғ алімге сабақ ты тү рлі уақ ыттық жоспардан, оғ ан дайындық пен оны ө ткізудің тү рлі дең гейлерінде талдау жү ргізу керектігін атап ө ту қ ажет.