 |
Сабақты талқылаудың жалпы схемасы
|
|
|
|
Сабақ ты талқ ылаудың жалпы схемасы
Кө птеген зерттеушілер ұ сынғ ан сабақ ты психологиялық талдаудың схемасын жалпылау (шет тілі сабағ ының мысалында) мұ ндай талдаудың іс-ә рекеттік тұ рғ ыдан келу негізіндегі жалпы моделін анық тауғ а мү мкіндік береді. Схемағ а талқ ылаудың келесі жоспарлары кіреді: іс-ә рекет субъекті, олардың іс-ә рекеті жә не ең бектестік. Бірінші жоспар – оқ ушылардың шет тілін оқ у пә ні ретінде игеруі ерекшеліктерінің психологиялық сипаттамасы. Осы тұ рғ ыдан мұ ғ алім талдауды келесі сұ рақ қ а жауап ретінде жү ргізеді: шет тілдік сө йлеу ә рекетін мең герудің ерекшеліктері қ андай? оғ ан кіретін сө здік ә рекеттердің, ойды тілмен (грамматикалық, лексикалық, фонетикалық ) жеткізудің жә не оны қ алыптастыру мен тұ жырымдау тә сілдерінің даму сипаты қ андай? осы іс-ә рекеттің операционалдық механизмдерін жетілдірудің жолы қ андай? Сабақ қ а талдау жасай отырып, мұ ғ алім барлық буындардағ ы мең геру (материалды) заң дылық тарын, оқ ушылардың дағ дыларының жетілуін, коммуникативтік қ абілеттердің дамуын жә не т. б. есепке алады.
Екінші жоспар – шет тілі мұ ғ алімінің психологиялық ерекшеліктері: мұ ғ алімнің жалпы тұ лғ алық жә не кә сіби-педагогикалық бағ ыттылығ ы жә не оның сабақ тағ ы кө рінісі; шет тілі мұ ғ алімінің жалпы педагогикалық жә не арнайы (коммуникативтік, талдамалық жә не т. б. ) қ абілеттері жә не олардың сабақ тағ ы кө рінісі; мұ ғ алімнің жеке-психологиялық ерекшеліктері: эмоционалдық, мазасыздық, ө зін-ө зі бағ алауы т. б. жә не олардың сабақ тағ ы кө рінісі; оның іс-ә рекетінің ерекшеліктері.
|
|
|
Ү шінші жоспар – оқ ушылардың оқ у іс-ә рекетінің психологиялық ерекшеліктері, олардың жеке-психологиялық ерекшеліктерінің кө рінісі: оқ ушылардың пә ндік, бақ ылаушылық, ө зін-ө зі бағ алаушы ә рекеттерінің қ алыптасқ андық дең гейі; олардың оқ у пә ніне деген қ атынастары жә не олардың шет тілі сабағ ындағ ы кө рінісінің сипаты, шә кірттердің оқ у іс-ә рекетіне араласуы, оқ ушылардың сабақ тағ ы интеллектуалдық белсендігі (ойлау, перцептивті, мнемикалық ); оқ ушылардың сабақ та жас жә не даралық -психологиялық ерекшеліктерінің жә не психикалық кү йлерінің (зейін, стресс, қ ысымдылық, ә зірлік жә не т. б. ) кө рінісі, мұ ғ алімнің осы ерекшеліктерді еске алуы. Тұ лғ а аралық қ атынастар а) тілдік шағ ын топтарғ а қ атысушылар арасында, б) оқ ушылар мен мұ ғ алім арасындағ ы жә не олардың сабақ тағ ы кө ріністері.
Тө ртінші жоспар – педагогикалық қ арым-қ атынас жә не ынтымақ тастық: қ андай коммуникативті тапсырмалар жә не олар мұ ғ алім мен шә кірттер тарапынан қ алай орындалады; педагогикалық қ арым-қ атынас стилі (ө ктемшілдік, демократиялық, либералды – ө з бетімен жіберу); сыныптағ ы ө зара ә рекеттесу схемасы жә не шә кірттердің ең бектестік ерекшеліктері (диадалар, тиадалар, лидерлік жә не т. б. ).
Мұ ғ алімнің сабақ қ а психологиялық
талдау жасау барысындағ ы міндеттері
|
|
|
Мазмұ ндалғ андардың барлығ ы сабақ ты психологиялық талдау – кө п жақ ты жә не кө п объектті қ ұ былыс екенін кө рсетеді, ол мұ ғ алімге бү кіл оқ ыту процесін ойша қ амтуғ а жә не сонымен бірге оның ә р жеке сә ттерін елестетуге мү мкіндік береді. Сабақ ты психологиялық талдау пә рменді қ ұ рал болып табылады, оның кө мегімен мұ ғ алімнің ө зіндік сана сезімі дамып, қ алыптасады, онын кә сіби шеберлігі жетіледі. Мұ ғ алімнің жобалаушы-перцептивті, рефлексивті қ абілеттеріне сү йеніп жә не оғ ан сә йкес іскерлікті ұ йғ ара отырып, сабақ ты психологиялық талдауы оларды дамытады жә не жетілдіреді. Ө з кезегінде, мұ ғ алімнің шеберлігін жетілдіру, рефлексивті механизмдердің қ алыптасуы, оның педагогикалык сана сезімі кез-келген оқ у пә ніне оқ ытудың тиімділігін ү немі арттырудың негізгі алғ ышарты жә не бастауы болып табылады. Сабақ ты психологиялық талдау сонымен бірге, мұ ғ алімнің ө зіне жә не шә кірттерге қ ойғ ан тапсырмаларына жауап ретінде бола алады. Келтірілген схема оны біршама толық кө рсетеді.
Сабақ ты психологиялық талдау схемасы
| Сабақ ты психоло- гиялық талдау дең гейі | Мұ ғ алімнің ө зіне қ атысты міндеттері | Мұ ғ алімнің шә кірттерге қ атысты міндеттері |
| Шамала-ушы | Сабақ тың психологиялық мақ сатын қ ою (ү йренуішілердің оқ ып отырғ ан пә нге танымдық қ ызығ ушылық тарын дамыту; олардың ой белсенділігін ынталандыру; ес кө лемін дамыту; жоғ ары моральдық сапалар мен ұ станымдарды қ алыптастыру т. б. ). | Оқ ушылардың оқ у іс-ә рекетінің негізгі тү рткілерін есепке алу (танымдық, коммуникативтік, ә леуметтік) Оқ ушылардың жас жә не жеке-психологиялық ерекше-ліктерін есепке алу (ойлау, ес жә не т. б. танымдық процестер). Сабақ қ а пә ндік ә зірлік дең гейін есепке алу Топтағ ы тұ лғ а аралық қ атынастарды есепке алу |
| Ағ ымдық | Оқ ыту мен педагогикалық қ арым-қ атынастың қ ойылғ ан мақ саттарының орындалуын ү немі бақ ылау, белгілеу (фиксация), тү зетулер енгізу Тапсырманы орындаудағ ы қ иналу, іркілу немесе кү тпеген жерден оң ай жағ дайлар туғ анда жаң а мақ саттар қ ою, оқ ытудың жаң а қ ұ рал мен тә сілдерін пайдалану, яғ ни сабақ барысын қ айта қ ұ ру | Оқ ушылардың оқ у жұ мысы-ның жү ру барысын есепке алу (олардың сабақ тағ ы қ ызығ ушылық тары, ой бел-сенділігі, материалды мең ге-ру сипаты жә не т. б. ) |
| Ретро-спективті | Ө зінің педагогикалық іс-ә рекетін бағ алау (сә ттілік, кемшіліктер, олардың себептері, тү зетулер енгізу жә не жетілдіру жолы) | Оқ ушылардың жалпы білім берудегі, тә рбиелеу мен практикалық тұ рғ ыдағ ы бел-гілі бір салада алғ а жылжуы, яғ ни ө зткізілген сабақ тың шынайы нә тижесі қ андай деген сұ рақ қ а жауап |
***
|
|
|
Сабақ тың психологиялық талдауы педагогикалық іс-ә рекеттің ажырамас бө лігі болып табылады. Мұ ғ алімнің жобалаушы-перцептивті –рефлексивті қ абілеттеріне сү йене отырып жә не оның талдамалық, жобалаушы, рефлексивті іскерліктері арқ ылы жү зеге аса отырып, ол ө зін-ө зі реттеудің, ө зін-ө зі бақ ылаудың жә не ө зін-ө зі дамытудың негізгі қ ұ ралы ретінде қ ызмет етеді. Сабақ ты психологиялық талдаудың шамалаушы, ағ ымдық, ретроспективті ү ш дең гейі (кезең дері) осы іскерліктердің ө згешелігімен сипатталады.
Ө зін-ө зі тексеруге арналғ ан сұ рақ тар
1. «Сабақ ты психологиялық талдау» терминінің «сабақ ты педагогикалық (дидактикалық, ә дісқ ойлық ) талдау» терминдерінен мә ндік айырмашылығ ы неде?
2. Осы талдаудың негізгі психологиялық механизмі ретінде не болады?
3. Сабақ ты психологиялық талдаудың ү ш дең гейінің арасындағ ы айырмашылық қ андай?
4. Сабақ ты психологиялық талдау схемасы не ү шін керек?
Ә дебиет
Добрынин Н. Ф. Психологический анализ урока // Учен. Зап. МГПИ им. В. П. Потемкина. М., 1952. Т. 17.
Зимняя И. А., Ильинская Е. С. Психологический анализ урока иностранного языка // Ин. яз. в шк. 1984. № 3.
Иванов С. В. Анализ урока. Воронеж, 1975.
Кузьмина Н. В. Профессионализм деятельности преподавателя и мастера производственного обучения. М., 1989.
Львова Ю. Л. Как рождается урок. М., 1976.
Охитина Л. Т. Психологические основы урока. М., 1977.
|
|
|
