Birinci hadisteki Merfы' rivayete ziyade olan mevkuf bir rivвyet de gelmiюtir.

Taberвnо, el-Mu'cemu's-Saроr 'da (1/184) юцyle demiюtir:

{ حدثنا طاهر بن عيسى بن قيرس المقري المصري التميمي حدثنا أصبغ بن الفرج حدثنا عبد الله بن وهب عن شعيب بن سعيد المكي عن روح بن القاسم عن أبي جعفر الخطمي المدني عن أبي أمامة ابن سهل ابن حنيف عن عمه عثمان بن حنيف:

أن رجلاً كان يختلف إلى عثمان بن عفان رضي الله عنه في حاجة له فكان عثمان لا يلتفت إليه ولا ينظر في حاجته فلقى عثمان بن حنيف فشكا ذلك إليه ، فقال له عثمان بن حنيف اءت الميضاة فتوضأ ثم ائت المسجد فصل فيه ركعتين ثم قل:

اللهم إني أسألك، وأتوجه إليك بنبينا محمد (ص) نبي الرحمة، يا محمد إني أتوجه بك إلى ربك (ربي) جل وعز فيقضي لي حاجتي ، وتذكر حاجتك. ورح إليّ حتى أروح معك. فانطلق الرجل فصنع ما قاله عثمان ثم أتى باب عثمان فجاء البواب حتى أخذ بيده فأدخله على عثمان بن عفان فأجلسه معه على الطنفسة وقال: حاجتك ؟ فذكر حاجته فقضاها له ثم قال له: ما ذكرت حاجتك حتى كانت هذه الساعة و قال ما كانت لك من حاجة فأتنا ، ثم إن الرجل خرج من عنده فلقى عثمان بن حنيف ، فقال له: جزاك الله خيراً ، ما كان ينظر في حاجتي ولا يلتفت إلى حتى كلمته في، فقال عثمان بن حنيف: والله ما كلمته ولكن شهدت رسول الله (ص) وأتاه ضرير فشكا إليه ذلك ذهاب بصره ، فقال له النبي (ص): (أفتبصر ؟)، فقال: يا رسول الله إنه لي قائد وقد شق علي، فقال له النبي (ص) ايت الميضأة فتوضأ ، ثم صل ركعتين ، ثم ادع بهذه الدعوات. قال عثمان ابن حنيف: ((فوالله ما تفرقنا وطال بنا الحديث حتى دخل علينا الرجل كأنه لم يكن به ضرر قط)). }

Bize Tвhir Эbnu Оsв Эbni Kayres el-Mukrо el-Mэsrо et-Temоmо tahdоs etti. (O), bize Asbeр Эbnu'l-Ferec rivвyet etti (dedi. O), bize Abdullah Эbnu Vehb, Юuayb Эbnu Saоd el-Mekkо'den, (O), Ravh Эbnu'l-Kвsim'den, (O), Ebы Ca'fer el-Hatmо el-Medenо'den, (O), Ebы Umвme Эbnu Sehl Эbni Huneyf'den, (O da) amcasэ Osmвn Эbnu Huneyf radэyellвhu anhu’dan (юцyle dediрini) rivвyet etti:

“Bir adam,(Halоfeliрi zamanэnda) Osman radэyellвhu anhu'ya bir ihtiyвcэ iзin gidip geliyordu. Osman radэyellвhu anhu O'na iltifвt etmiyor, hвcetine bakmэyordu. Adam, Эbnu Huneyf ile karюэlaюtэ ve bunu O’na юikв­yet etti.

Osman Эbnu Huneyf radэyellвhu anhu da ona юцyle dedi;

Abdest yerine git; abdest al, sonra mescide gidip hemen iki rekat na­maz kэl; sonra da ‘ Ey Allah’эm!.. Ben rahmet Nebоsi olan Nebоn Muhammed sallallвhu aleyhi ve sellem ile sana yцneliyorum ve senden istiyo­rum. Ey Muhammed!.. Ben ihtiyвcэmэn gцrьlmesi iзin seninle Rabbime yцneliyorum ’ юeklinde duв et ve hвcetini sцyle.

Adam gitti ve hemen ona dediрini yaptэ. Sonra da Hz. Osman radэyellвhu anhu'nun kapэsэna geldi. Kapэcэ geldi, elinden tuttu, O'nu Hz. Osman radэyellвhu anhu'nun yanэna soktu, Onunla yaygi ьzerinde oturttu ve O'na, ‘ Hвcetin nedir?' dedi. O da, hacetini sцyledi. Hz. Osman radэyellвhu anhu da hвcetini yerine getirdi ve ‘ Hвcetini юu вna kadar anlatmadэn ’ dedi. " Hangi hвcetin olursa bize gel " de dedi.

Sonra adam O’nun yanэndan зэktэ ve Osmвn Эbnu Huneyf radэyellвhu anhu ile karюэlaюtэ ve O’na юцyle dedi:

Allah hayэrlэ mьkвfatэnэ versin. Ne hвcetimi gцrьyor ne de bana iltifвt ediyordu. Nihвyet sen O’nunla benin hakkэmda konuюtun.

Bunun ьzerine Osmвn Эbnu Huneyf radэyellвhu anhu юцyle dedi:

Vallвhi, ben O’nunla konuюmadэm; fakat Resыlьllah sallallвhu aleyhi ve sellem’in yanэna vardim, O’na bir kцr adam gelip kцrlьрьnden юikвyet etti. Bunun ьzerine Resыlьllah sallallвhu aleyhi ve sellem O’na ‘ Sabreder misin? ’ buyurdu. A’mв bunun ьzerine, ‘Yв Resыlellвh!.. Beni зekip gцtьrecek adamэm yok; kцrlьk bana meюakkat verdi’ dedi. Bunun ьzerine Nebо sallallвhu aleyhi ve sellem O’na ‘Abdesthвneye gidip abdest al; sonra iki rekat kэl; sonra da bu duвlarla duв et’ dedi.

Osman Эbnu Huneyf radэyellвhu anhu (devamla) юцyle dedi:

Vallвhi ayrэlmamэюtэk ve sцzьmьz uzamamэюtэ ki adam yanэmэza geldi. Onda sanki hiзbir zarar keder yoktu.”

Bunu Ravh Эbnu'l-Kasim'den ancak Юebоb Эbnu Saоd el-Mekkо rivayet etmiюtir ki O sika (gьvenilir) bir rвvоdir. Ahmed (Эbnu Ahmed) Эbni Юebоb'in, Onun da babasэndan, Onun da Yыnus Эbnu Yezоd el-Ubulо'den rivayet ettiрi kimse iюte budur.

Bu hadоsi Юu'be de Ebы Ca'fer el-hatmо'den rivвyet etmiюtir ki ismi Umeyr Эbnu yezоd olup sika bir kimsedir. Bununla Osman Эbnu Цmer Эbni Fвris Юu'beden rivвyet etmekte tek kalmэюtэr ve hadоs sahоhtir. (Taberвnо'nin sцzь) son buldu.

Bunu bu yцnden Taberвnо, el-kebоr'de (9/17), ed-Duв'da (2/1288) ve Beyhakо de Delвilь'n-Nьbьvve'de (6/167-168) rivвyet etmiюlerdir.

Ben derim ki:

Hadоsi Taberвnо'nin merfы' ve mevkuf olarak sahih bulmasэndan sonra sцylenecek sцz yoktur.

Denirse ki:

Taberвnо hadоsi sahih buldu; lвkin O, mevkuf kэssayэ sahih bulmadэ….

Юцyle cevab verilir:

Taberвnо, Юebоb Эbnu Saоd el-Habtо'nin sika olduрunu sцylemiюtir ki O, mevkuf rivayetin ravisidir. Hadоsin ravisininin sika olduрunu sцylemek hadi­sini de saрlam bulmaktэr. O halde iю kolay olup hiзbir aзэklamaya muhtac deрildir. Heysemо'nin Mecmau'z-Zevвid'de (2/179) hadоs hak­kэnda konuю­mamasэ da bunu kuvvetlendirmekte ve оzвh etmektedir. Nite­kim O'ndan bцyle (bir вdetinin olduрu) bilinmektedir. Ancak O, sadece Taberвnо'nin sahоh hьkmь vermesini nakletmekle yetindi. Цyleyse iyi dьюьn ey gцrmek isteyen!...

Bununla beraber bir takэmlarэ bu mevkuf ziyadenin zayэf olduрuna зa­lэюtэlar ve idia ve zannedilen bir takэm sebebler getirdiler ki onlar юunlardэr:

1-Taberвnо'nin юeyhi (Tвhir Эbnu Оsв) -iddialarэna gцre- mechыl bir rвvоdir:

2-Юebоb ibnu Saоd el-Habtо kэssayэ rivвyet etmekte tek kalmэюtэr ve yine iddialarэna gцre O, hэfzэ zayэf bir ravidir.

3-Bu kэssadaki ihtilвfэn O'nun (Юebоb'in) ьzerinde olmasэ.

4-Hadоsde kэsssayэ zikretmeyen sikalara muhalefet etmesi…

Son ьзьnь Elbвnо Tevessьl'ьnde (sh:88) zikretmiюtir.

Bunlara dikkatle bakan, onlarэ birзok defa bir mьteannitten sudur etti­рini veyine, sahоh hadisleri bu zayэf delillerle zayэf gцstermeye зalэюma­nэn, asэlsэz dьюьnceleri цrьmcek aрlarэndan daha zayэf[490] iddialarla yerleю­tirmeye зalэюmak demek olduрunu gцrecektir. Bцyle bir tehlikeli kapэ aзэla­cak olursa, eserin (sьnnet'in) kapэsэ kesinlikle kapanэr. Yardэm iste­nen sadece Allahdэr.

Эюte sana vehmedilen (var olduрu zayэf bir юekilde zannedilen) bu il­letlerin iptali…

Эleri sьrьlen Birinci Эllet, yani Taberani'nin юeyhi Tвhir Эbnu Оsв el-Mэsrо'nin mechul ravоlerden olduрuna dair iddia hakэnda юu aюaрэda diye­ceklerimizi al:

1-Hadоsi Taberвnо'nin юeyhinin tanэnmayan bir ravi olmakla illetli gцs­teren kimse hadis ilimlerini bilmekten son derece uzakta kalmэю ve hadis ilmi kaidelerine ters davranmэюtэr. Зьnki mevkuf kэssayэ rivayet etmekte Юebоb tek kalmэю, sonra da onu Юebоb'den ьз kiюi rivayet etmiю ve sцzь ge­зen bu ьз kiюiden baюka ьз kiюi, onlardan da baюkalarэ rivayet et­miюlerdir. Dolayэsэyla kэssayэ rivayet etmekte Юebоb'den baюkasэ teferrьd etmedi. O halde burada Taberвnо'nin юeyhinin bir dahli yoktur. Цyleyse iyi dьюьn…

2-Taberвnо hadоsiin sahоh olduрunu sцylemiюtir. Onun bu hadise sa­hih­tir demesi, isnadэnэn rвvоlerini sika gцrmesi manasэna gelir. O rвvоlerden biri de юeyhi Tвhir Эbnu Оsв el-Misrо'dir ki Taberвnо O'nu baю­kalarэndan daha iyi tanэr. O halde "en-Nehcu's-Sedоd Fо Tahrоci Ehвdоsi fethi'l-Mecоd" isimli kitabэn sahibi Юeyh Fehd ed-Devserо'nin Taberвnо'nin юeyhi hakkэnda sцyle­diklerine (sh:93) aldanma.

Эkinci Эllet'e gelince …

O, bu kэssayэ rivвyet etmekte tek kalan ravinin -ki O, Юebоb Эbnu saоd el-Habtо'dir- zayэf olmasэdэr. Elbвnо iюte bцyle iddia etmiюtir. Halbuki ben ondan цnce bu iddiayэ ortaya atanэ bulamadэm.

Юebоb Эbnu Saоd el-Habtо … Alо Эbnu'l-Medоnо, Muhammed Эbnu Yahyв ez-Zьhlо, Dвrekutnо, Tabe­rвnо, Эbnu Hibbвn ve Hвkim O'nun sika olduрunu sцylemiюler, Ebы Zьr'a, Ebы Hвtim ve Nesво " Onda hiзbir beis yoktur " dediler.

Bu, ravide, hadisinin sahоh olduрunu sцylemek iзin aranacak ve kendi­siyle Buhвrо ve Mьslim'de ihticac edilecek tevsikin (saрlam bulmanэn) son noktasэdэr.

Ювyet denilse ki:

Эbnu Adiy 'in, el-Kвmil'deki (4/1347) sцylediрi юu sцze ne dersin?...

"Юebоb, O'ndan oрlu Ahmed Эbnu юebоb, Yыnus'un Zьhrо'den rivвyet et­tiрi nьshayэ rivвyet ettiрi zaman -зьnki bunlar mьstakоm hadоslerdir- Эbnu Vehb'in O'ndan mьnker haberleri rivayet ettiрi Юebоb Эbnu Saоd de­рildir. Belki de Mэsэrda ticaret ederkenki Юebоb'den ezberinden hadоs ya­zэldэ ve hata eder ve vehmeder. Ben Юebоb'in bu yalanэ kasэdlэ sцylemedi­рini umu­yorum." [Эbnu Adiyy'in sцzь bitti.]

Sadece Allah'dan yardэm isteyerek Derim ki:

Bu sцzde ьз юey vardэr:

Birincisi: Ahmed Эbnu Юebоb'in babasэndan yaptэрэ yani Yыnus'un Zьhrо'den ettiрi rivвyetler mьstekоm (saрlam) rivвyetlerdir.

Эkincisi: Abdullah Эbnu vehb'in Юebоb'den mэsэrda yaptэрэ rivвyetlerin iзinde yanlэюlar ve yanэlmalar vardэr.

Ьзьncьsь: Bu iki зeюitin dэюэndaki rivвyet ettiрi hadоsleri sahоhdir. Зьnki, Юebоb Mэsэr'da Эbnu Vehb rivвyetinden olan hadislerinde vehmet­mekle suзlanmэюtэr.

Bu ьзьncь зeюit rivвyetlerinin sahоh olmasэ saрlam bir bakэюэn gerek­tirdiрi bir hьkьmdьr. Bunun dэюэnda bir anlayэюta dokuz hadis hafэzэnэn Юebib Эbnu Saоd el-Habtо iзin "sikadэr" demesinin hiз hesaba katэlmamasэ vardэr. O halde bu zat Mэsэrdaki ticвreti esnasэnda baюэna bazэ haller gelen " sika " bir ravi olup iюi baюka birзok sika ravо gibidir.

Denilse ki: Alо Эbnu'l-Medоnо юцyle dedi: O sikadэr. Ticaret iзin Mэsэra gider gelirdi. Kitвbэ (yazdэрэ hadisler) sahоhdir. Onlarэ oрlu Ahmed Эbnu Юebоb'den yazdэm.

Derim ki: Эbnu'l-Medоnоnin sцzь adamэn sika yazdэрэ hadоslerin de sahоh olduрunu gцstermektedir. Sцрmek ve hakaret etmekten baюkasэnэ anlamayan biri[491] -ki Allah onu afvetsin- Эbnu'l-Medоnо'nin bu sцzьnьn yazэlэ olmayan rivвyetinin sahоh olmadэрэnэ ortaya koyduрunu anladэ.

Derim ki: Эbnu'l-Medоnо adamэn sika olduрunu sцyledi. O, ravоnin ez­ber ve yazэ bakэmэndan zabt sahibi olduрunu kasdetmektedir. Sonra O, (sahihdir dediрi) umum rivayetlerin ferdlerinden birisi hakkэnda aзэk bir ifade kullandэ; o da yazdэрэ rivayetlerin sahih olduрudur. Sцzьnьn mefhыm (-i muhвlif)i yoktur. Kendisine gэpta edilmeyecek bu anlayэюэ nere­den getirdiрini aзэklamasэnэ isterdim. Sцрmeye ve hakaret etmeye iltifat etmesi onu (sцzь) anlamaktan mahrum etti.

Tenbоh: Эbвrelerdeki garib kafa karэюtэma ve sцz makaslamalardan biri de Elbвnо'nin -Allah bizi de onu da affetsin- Ali Эbnu'l-Medоnо'nin ibare­sinden Юebоb Эbnu Saоd'in ezberinin zayэf olduрuna delil getirip Teves­sьl'ьnde (sh:86) юцyle demesidir:

Alо Эbnu'l-Medоnо юцyle dedi: " Ticaret iзin Mэsэra gider gelirdi …." Elbвnо Эbnu'l-Medоnо'nin sцzьnden baюэnda sцylediрi en mьhim kelimeyi kesmiюtir ki o da " sikadэr …" sцzьdьr.

Эlmо emanet iюte bцyle olur(!) Allah'dэr kendinden yardэm istenen…

Elbвnо, (ilimden, doрrudan ve haktan) uzaklaюэp kendinden цnce hiз­bir kimsenin gitmediрi garоb bir yola girdi ve Юebоb'i sika gцren hafэzlarэn sцzlerini ihmal etti, zikretmedi. Onu yolculuklarэnda vakэ olan garоb rivвyetleri dэюэndaki hadоsleri kabыl edilecek sikalarэn taifesinden, hadоsleri ancak bir takэm юartlarla kabыl edilecek zayэf rвvоler taifesine naklettti. Ve Юebоb Эbnu Saоd el-Habtо'nin hadоsinin kabыl edilmesi iзin iki юart ileri sьrdь ve Tevessьl'ьnde (sh:87) юцyle dedi:

Birincisi: Oрlu Ahmed'in O'ndan yaptэрэ rivвyetlerden olmasэ.

Эkincisi: Юebоb'in Yыnus'dan yaptэрэ rivвyetlerden olmasэ. [Elbвnо'nin Sцzь Bitti.]

Derim ki: Elbвnо'yi bu gibi garоb hьkьmler vermeye dьюьren, temel kaynaklara mьracaat etmemesidir.[492] Эbnu Adiyy'in Юebоb hakkэndaki sцzьnь el-Mоzвn'dan (2/262) nakletmiю ve asэl kaynaklara dцnmeden ona itimad etmiюtir. Elbвnо'nin Эbnu Adiyy'den naklettiрi юu aзэk ifadesidir:

Юebоb, ezberinden rivayet edince belki de yanlэю yapэyor ve yanэlэyor idi; ben O'nun bunu kasten yapmadэрэnэ umuyorum. Oрlu Ahmed O'ndan Yыnus'un hadislerini rivвyet edince de sanki O baюka bir Юebоb'dir; yani gь­zel yapэyor. El-Mоzвn'daki "Юebоb, ezberinden rivayet edince belki de yanlэю ya­pэ­yor ve yanэlэyor idi" ibaresiyle el-Kвmil'in (4/1347) "Belki de Mэsэr'daki Юebоb, oraya yaptэрэ ticвret seferlerinde Эbnu vehb O'ndan ezberinden yazdэ ve bu yьzden hata eder ve yanэlэrdэ" ibareleri arasэnda fark vardэr.

Birincisi, galat ve vehm'in O'nun adeti ve Ondan ayrэlmayan bir sэfat olduрunu anlatmaktadэr; ki bu, sцz kaldэran bir ibaredir. Эkincisi de el-Kв­mil'deki ibвredir; ki, galat ve vehm'in Эbnu Vehb Mэsэrda O'ndan rivвyet ettiрi zaman O'na вriz olduрunu ifade etmektedir. Biюrinci ibвre zayэf oldu­рunu ifade ederken ikincisi bunu ifade etmiyor. Эю aзэktэr.

Tenkidзi imamlar cerh ve ta'dоlin aktarэlmasэnэn ve ta'dоl edenle cerh edenin ib3arelerinde tasarrufta bulunulmamasэnэn vacib olduрunu aзэkзa ifade ettiler. Elbвnо, Zehebо'nin Эbnu Adiyy'in ibвresindeki tasarrufunu ganоmet bildi ve asla dцnmeyip ondan bu gцrdьрьn (gьlьnecek ve aрlanacak ib­retlik) юey (sцzler) sadэr oldu. Elhвsэl, Юebоb Эbnu Saоd'in hadоsinin Abdullah Эbnu Vehb'in rivвyeti ile olmayanэ sahоhtir. Эbnu Adiyy'in sцzьnь nazar-э itibara alэrsak юьbhe yoktur ki kelвmэ sцz kaldэrэr.

Эюte bu yьzden Zehebо el-Muрnо'de (1/195) "Sikadэr; garib rivayetleri vardэr" dedi. Ed-Dоvвn'da (sh:141), "Sikadэr garоb rivвyetler getirir", el-Kвюif'de de (2/4) "Sadыktur" dedi.

FASL:

Denilse ki; Hвfэz Эbnu Receb rahimehullahi teвlв O'nu (Юebоb'i) Юerhu Эleli't-Titmizо'de (sh:418) " Kitablarэ sahоh olup ezberlerinde biraz bir юey (zayэflэk) bulunan sikalar topluluрu " iзinde zikretti.

Bunun cevвbэ юudur: Bu, ezberlerinden rivвyet ettikleri zaman hadоslerinin zayэf olduрunu ifade etmez; ancak yazэdan rivвyet ettikleri hadislerinin sahоh, ezberlerinden rivвyet ettikleri hadislerinin de onlardan daha aюaрэda olduрunu bildirir.

Зьnkь onlar sika olan raviler topluluрudur; imamlardan birзoklarэ on­larэn sika olduрunu sцylemiюlerdir. Bunun delili, " Ezberlerinde de biraz bir юey vardэr " цzьdьr. Bu ibare " Galat onlardan ayrэlmayan bir юeydir; onlar ezberi zayэf olan ravilerdir " manasэnэ ifade etmez. Aksine, doрru olan bunun tersidir.

Эbnu Receb bu sэnэfta, Abdulaziz Эbnu Muhammed ed-Derвverdо, Hemmвm el-Basrо, Abdurrezzak es-San'вnо, Ebы Dвvыd et-Tayвlisо, Эbrвhоm Эbnu Sa'd ez-Zьhrо ve baюkalarэ gibi ileri gelen meюhыr sikalardan bir gurubu zikretti. Oysa muhaddislerin tamamэnэn katэndaki amel bunla­rэn -kitablarэndan da ezberlerinden de rivвyet etseler- hadоslerini kabul etmek­tir. Ьstelik ьzerlerinde ittifak edilmelerine raрmen bunlarэn hak­kэnda sцylenen ibвreler Юebоb hakkэndaki ibarelerden daha юiddetlidir. Sen bu imamlarэn ezberlerinden rivвyet ettikleri hadisleri hakkэnda tevakkuf eder­sen (duraksarsan), delilikle itham edilirsin; o halde iyi dьюьn.

FASL:

Burada Эki Husus Ьzerinde Sцz Sцylemek Gereрi Kaldэ:

Birincisi Husыs: Hвfэz, et-Takrоb'de (263) Юebоb'in tercьmesinde юцyle dedi:

Эbnu vehb'in rivвyetlerinden deрil de oрlu Ahmed'in Ondan yaptэрэ rivвyetlerden olan hadоslerinde hiзbir beis yoktur. Hвfэz'эn bu sцzь[493] geзen kэssanэn sahih olduрunu ifade etmektedir. Elbвnо buna da razэ olmadэ ve hemen ardэndan Tevessьl'ьndeki (sh:87) юu sцzьyle O'na itiraz etti:

"Цyle deрil, aksine bu, Yыnus'tan yaptэрэ rivвyetlerle sэnэrlэdэr; bu de­diрimi Hвfэz'эn kendisinin bu kayda iюaret etmesi de teyid etmektedir. Zоrв O (Hвfэz Эbnu hacer), bu Юebоb'i Fethu'l-Bвrо Mukaddimesinde (sh:133) Hak­kэnda ta'n bulunan Buhвrо ravileri iзinde getirdi; bu ta'nэ O'ndan, onu tevsik edenleri ve Эbnu adiyy'in Onun halkkэndaki sцzьnь zikrettikten sonra da юu sцzьyle defetti:

'(Ben Эbnu Hacer) derim ki: Buhвrо (Юebib'in) oрlunun rivвyetinden Yыnus'tan bir takэm hadоsler rivвyet etti; Yыnus'un rivвyeti dэюэndaki rivвyetlerinden de Эbnu Vehb'in Ondan yaptэрэ rivвyetlerden de hiзbir юey rivвyet etmedi.' Эbnu Hacer -Allah ona rahmet eylesin- bu sцzle Юebоb hak­kэndaki ta'nэn, rivвyeti Yыnus'dan baюkasэndan olmasэ halinde -bu oрlu Ahmedin ondan yaptэрэ rivвyet bile olsa- mevcud olduрuna iюaret etmiюtir." [Elbвnо'nin sцzь bitti.]

Derim ki; Hвfэz'эn iювret ettiрi юudur: Buhвrо O'nun en sahоh hadоsini rivвyet etmiюtir. Bu юunun iзin bцyledir: Buhвrо, Zьhrо'nin hadоsini el-Cвmiu's-Sahоh'inde rivвyet etmek istediрi zaman, onu Zьhrо'nin ashabэnэn birinci tabkasэndan rivвyet etmek ister. Nitekim Hвfэz Hвzimо bunu " Юurыtu'l-Eimme "de etraflэca aзэkladэ.

Yыnus bu tabakadan olunca, Юebоb'in yanэnda da Yыnus Эbnu yezоd'in Zьhrоden riv3ayet ettiрi nьsha bulununca ve onu O'ndan Ahmed Эbnu Юebоb iюitince, bu nьsha bu yoldan sahоhlikte zirve en ьst seviye haline geldi ve Buhвrо bunlarэ Sahоh'inde rivвyet etti. O halde Ahmed(Эbnu Юebоb)'in baba­sэndan, Onun Yыnus'tan, Onun da Zьhrо'den yaptэрэ rivвyet Buhвrо'nin юar­tэndandэr. Юu halde Buhвrо'nin Юebоb'in bu yoldan olmayan hadоsi rivвyet etmemesi, Sahоh'te rivвyet edilmeyenlerin zayэf olduрu manasэnda deрil, aksine sadece Buhвrо'nin юartэna gцre olmadэрэ demektir. Зьnki Buhвrо, sahоhlerin tamamэnэ rivвyet etmediрi gibi bunu iddia da etmedi.. Sahоh'inin dэюэda da bir takэm hadоslerin sahоh olduрuna hьk­metti. (Nitekim Tirmizо'de ve Эlel-i Tirmizо'de bunun nice misвli vardэr. Mьtercim)

Bunun Buhвrinin юartэna gцre olmamasэ, onun Buhвrо'nin kendisine gцre hьccet getirilmeye elveriюli olmamasэ lвzim gelmez. Aksine bazen O'na gцre de hьccet getirilmeye elveriюli olur ve bu sihhat юartlarэnэn en ьstьnь olan Sahоh'inin юartэna gцre olmaz. Nitekim bunu Hвfэz el-Feth'de (2/205) aзэkзa ifade etti.

Hвfэz, Fethu'l-Bвrо mukaddimesinde, tercьmeyi (rвvоyi tanэtmayэ), зoрu zaman, hakkэnda konuюulan rвvоlerden Buhвrо'nin nasэl rivвyet etti­рinin aзэklamasэyla bitirir. Bu юunun iзindir: Adamэn rivвyet ettiрi hadоs, юayet hвfэz rвvоnin hadоsine uymayacak bir юekilde gelirse, onda tafsэl olur. Bu, tutunulmasэ ve anlaюэlmasэ gereken bir юeydir. Aksi takdirde hвfэz imamlardan dokuz tanesinin Юebоb hakkэndaki sikadэr demesini boюa зэkar­mэю oluruz. Elbвnо'den evvel, Юebоb'in hadоsini bu iki юartэ koюarak reddeden kimseyi gцrmedim.

Эbnu Teymiyye, "Kaide fо't-Tevessьl" (sh:102) isimli kitabэnda " Bu Юebоb sadыktur, Buhвrо, hadоsini rivвyet etmiюtir " sцzьnden fazlasэnэ ilave etmedi. Bu Elbвnо ve onunla beraber yьrьyenlere cevab veren gьzel bir sцzdьr. Ancak юu kadar var ki O, bu hadоsi illetli gцstermek iзin baюka bir yola girdi; o da юu ikinci husustur:

Эkinci Husыs:

Bu, kэsaca юudur: Bu hadоsi Юebоb Ravh Эbnu'l-Kвsim'den rivвyet et­mek­tedir. Эbnu Adiyy, Kвmil'inde Юebоb'in Ravh Эbnu'l-Kвsim'den rivвyet ettiрi iki hadоsi zikretmiю ve bunlarэ inkвr etmiю, ondan kabыl etmemiюtir. Юebоb eрer bu iki hadоsde yanlэю yaptэysa bu hadоsde de yanlэю yapmasэ mьmkindir. " Kaide fi't-Tevessьl " ьne bak (104-105)

Ben Allah'эn yardэmэyla derim k i:

Bu iki hadоs Эbnu Vehb'in Юebоb'den, O'nun da Ravh Эbnu'l-Kвsim'den yaptэрэ rivвyetler cьmlesindendir. Yukarэda geзmiюti ki, Юebоb Mэsэr'da ticвret ederken Эbnu Vehb O'ndan kendisine inkвr edilen bazi rivвyetler yaptэ. Эbnu Adiyy, bu iki hadоsi, onlarla davasэna delоl getirmek iзin el-Kв­mil'inde getirdi. Burada bunun Юebоb'in Ravh Эbnu'l-Kвsim'den yaptэрэ rivвyetle alakasэ yoktur. Sцz, Юebоb'in kendisine rivвyet etmiю olduрu kimse (Эbnu Vehb) ьzerindedir; Ravh olsun, baюkasэ olsun kendisinden rivayet et­tiрi kimse hakkэnda deрildir.

2-Эbnu Adiyy'in bu iki hadоsi davasэnэn doрruluрuna delil getirmesi kabыl edilmez.

Эюte sana iki hadоs:

Birinci Hadоs:

Юebоb Эbnu Saоd, Ravh Эbnu'l-Kвsim'den, (O) Ebы Akоl'den, (O) Sвbik Эbnu Nвciye'den, (O da) Ebы Selвm'dan юцyle dediрini rivвyet etti:

Bize bir adam uрradэ ve bu adam Nebi sallallahu teвlв aleyhi ve sellem'e hizmet etti dediler.

(Ebы Selвm юцyle) dedi: Ben de O'na kalktэm ve Resыlьllah sallellahu aleyhi ve sellem'den se­ninle O'nun arasэnda insanlarэn bulunmadэрэ (vasэtasэz aldэрэ) bir sцzь sцyle dedim.

O da, " O'nu юцyle derken iюittim " dedi:

"Kim sabah ve akюam, ' Ben Allah'a Rabb, Эslвm'a dоn, Muhammed'e nebо olarak razэ oldum ' derse, Allah'a, onu kэyamet gьnьnde razэ etmesi hak (muhakkak) olur."

Bu hadоsde olan юeyin (tartэюmanэn) hulasasэ юudur: Bazэlarэ onu, Ebы Akоl'den, (O), Sвbэk Эbnu Nвciye'den, (O), Ebы selвm'dan, (O da) Resыlьllah sallellahu aleyhi ve sellem'den merfы' olarak rivвyet ettiler. Onlar da Юu'be, Hьюeym ve Ravh Эbnu'l-Kвsim'dir. Ebы Selвm burada hadоsi merfы' olarak rivвyet edenden rivвyet etti. Onlara Mis'ar muhalefet etti hadоsi Ebы Akоl'den, (O), Sвbik'den, (O da), Ebы selвm'dan merfы' olarak rivayet etti. Burada hadоsi merfы' olarak rivвyete den Ebы selвm'­dэr.

Doрru olan Юu'be'nin ve cemaatin kavlidir. Hвfэzlarэn, Mizzо'nin, Alво'nin "Cвmiu't-Tahsоl"de, Эbnu Hacer'in "el-Эsвbe"de (3/93) ve el-Bыsоrо'nin "Misbвhu'z-Zьcвce"de (4/150) sahih bulduрu iюte budur.

Эюte buradan Эbnu Adiyy rahimehullahi teвlв'nэn ve O'na itimad edenle­rin bu hadоsi Юebоb'e inkвr edilen hadоslerdendir diye getirmesindeki ha­tasэ ortaya зэkmaktadэr. Эbnu Adiyy'in hatвsэ iki yцndendir:

Birincisi: Юebоb'in юeyhlerinin tabakasэndan olan deрiюiklik ki; bunda юebоbin katkэsэ yoktur.

Эkincisi: Senin de gцrdьрьn gibi Юebоb Эbnu Saоd'in doрru olan yola gir­mesi…

Эkinci Hadоs'e gelince …

O, Юebоb'in Ravh Эbnu'l-Kвsim'den, (O'nun), Abdullah Эbnu'l-Hasen'den, (O'nun da) Anasэ Fвtэme Bintь'l-Hasen'den Resыlьllah sallellehu teвlв aleyhi ve sellem'in юцyle dediрine dвir yaptэрэ rivвyettir: "Mescide girdiрin za­man…." Hadоsi tamamla..

Onu Abdulaziz ed-Derвverdо, Эsmвоl Эbnu Эbrвhоm Эbni Uleyye, Kays Эbnu'r-Rebо' ve Leys Эbnu Ebо Sьleym Abdullah Эbnu'l-Hasen'den, (O), anasэ Fвtэmetь'l-Kьbrв aleyhesselвm'dan rivвyet etti.

Юebоb Ravh'dan teferrьd eder ve hadоsi (peюpeюe iki ravi dьюьrmekle) mu'dal olarak rivвyet ederse sцz cemвatin sцzьdьr. Ancak mesele burada kolaydэr. Bu gibi bir iю bьyьk hвfэzlarэn birзoрundan sadэr olur ve bu Юebоb'in Ravh Эbnu'l-Kвsim'den rivвyette zayэf olduрunu ifade etmez. Зьnki o geзen hadоsi gьzel etti ve cemвata muvafakat etti.

3-Юebоb Эbnu Saоd, Ravh Эbnu'l-Kвsim el-Basrо gibi Basralэdэr. Юebоb'in hemюehrisinden yaprivвyetin meziyyeti (fazlalэk ve ьstьnlьрь) ve kuvveti vardэr. Ebы Ca'fer el-Hatmо de aynэ юekilde Medоneli ve Basralэdэr. Bu kэs­saya kuvvet veren юeylerden biri de onu kendi gibi Basralэ olan iki ki­юiye, oрullarэ Ahmed ve Эsmвоl'e rivвyet etmiю olmasэdэr.

Geзen bilgilerden hasэl olan юudur: Юebоb Эbnu Saоd Эbnu vehb'den yap­tэрэ rivвyetlerin dэюэnda sikadэr; Ondan yaptэрэ rivвyetlerin tamamэ da mьnker rivвyetler deрillerdir; akine marыf olanlarэ olduрu gibi mьnkerleri de vardэr. Эbnu Vehb'e mьtвbeet edilince -burada olduрu gibi- onu maruf gцrьp kabыl etmen vacib olur. Doрruyu bilen Allah celle celвlьhы'dur.

Bьtьn bunlardan bilmiю olursun ki, Elbвnо'nin "Tevessьl"ьnde (118) Юebоb iзin mutlak olarak "zayэf" demesi patэr patэr dьюmek юцyle dursun, kendisinden цnce geзmeyen bir merdыd iюtir.

FASL:

Elbвnо'nin kendisiyle hadоsi zayэf gцsterdiрi "Bu kэssada O'na karюэ (baюkalarэ tarafэndan) yapэlan ihtilвf" olan ikinci gerkзeye karюэ diye­ceklerimize gelince...

Derim ki;zamоri Юebоb'e dцndьrdь. Lвkin O, Tevessьl'ьnde (sh:87) ih­tilвf'э Ahmed Эbnu Юebоb ьzerine yaptэ ve " Sonra bana bir baюka illet daha zahir oldu ki o da bu kэssada Ahmede karюэ yapэlan ihtilвftэr; bundan da hadоsin muztarib olduрu ortaya зэktэ " dedi.

Эю kolaydэr; bьyьk deрildir. Rвvоnin bir hadоsi iki юekilde rivвyet etme­sine dвia misaller зoktur. Hadоs Юebоb Эbnu Saоd'e dцnerse, kэssayэ O'ndan ьз kiюi rivвyet etti. Эkisi basra beldesinde, rahat, sefer ve meюakkatten uzak olma vaktinde. O ikisi de -Beyhakо'nin Delвilь'n-Nьbьvve'sinde (6/167-168) olduрu gib- Юebоb'in oрullarэ Ahmed ve Эsmвоl'dir.

Ьзьncьsь ise Abdullah Эbnu Vehb 'dir; kэsayэ O'ndan sefer vaktinde rivвyet etti; sefer de ticвret seferiydi. Onda akэl dalgэn, dьюьnceler de da­рэnэktэ. Lвkin O, cadde ьzere (doрru bir юekilde) rivвyet etti. Dili sьrз­medi, hata etmedi ve sэkэntэlэ zamandaki hadоsi, memleketindekine uy­gun olarak geldi. Rвvо kendi memleketinde hadоs rivayet ettiрi zaman, rivвyetini yol­culuрu esnasэndaki rivвyetinden daha muhkem yapar. Nite­kim bu bilinen bir husustur ve Hвfэz Fethu'l-Bвrо'de (10/444) buna iюaret etmiюtir.

Юebоb bu hadissde seferde ve hazerde gьzel edince, bu, kiюi hakkэnda aranacak olanэn zirvesidir. Nitekim, inayet (Allah'эn yardэmэnэn) ve insaf sahiblerine bu gizli deрildir.

Эю Юebоb'in hadоsi bu юekilde gьzel etmesine gelip dayanэnca, artэk bu kэssanэn sahih olmasэndan sonra, Юebоb'den alan ve hadоsi bazen kэssayэ zikrederek, bazen de zikretmeyerek rivвyet edecek olan rвvоlerin bu sihhate hiзbir dahli yoktur. Ancak hevв (nefsin юiddetli arzusu) ve taassub (sahiblerini) iftirвya itmektedir. O da burada gцrmekte olduрun Elbвnо'nin Ahmed Эbnu Юebоb'e karюэ ihtilвfэn bulunduрuna dair olan iddiвsэdэr.

Sadece Elbвnо'nin kandэрэ (doyup ikna olduрu) bu "ihtilвf"эn cevвbэ da юudur: Ahmed Эbnu Юebоb hadоsi uzunca rivвyet ediyordu. Onda adam'эn Osmвn Эbnu Affвn radэyallahu anhu'ya gelmesi de vardэr.

Bunu Hвfэz, sika ve mutkэn Ya'kыb Эbnu Sьfyвn el-Fesevо rivвyet et­miюtir. Niteki bu Beyhekо'nin Delвilь'n-Nьbьvve'sinde (6/168) mevcыddur. Ahmed bazen de neюeli olmaz, hadоsin sadece aslэnэ rivвyet etmekle yeti­nirdi. Bunu Эbnu's-Sьnnо ve Hвkim rivвyet etmiю de ne ol­muю?!.. Adam sika… Ey allahэm!... Bu hasmэnэ haklэ haksэz her ne юe­kilde olsun alt etmek dь­юьncesi ve tassubdan baюka bir юey deрil…

Birisi[494] de ilвve olarak юцyle dedi:

"Kэssayэ Эbnu's-Sьnnо'den, Abbвs Эbnu'l-Ferec er-Riyвюо ve Hьseyin Эbnu Yahyв es-Sevrо rivвyet ettiler. Yine onu Hвkim ve O'ndan Muhammed Эbnu Alо Эbnu Zeyd es-Sвэр yoluyla Beyhakо rivвyet ettiler. Hadоsi bu ьзь (Abbвss, Hьseyin ve Muhammed Эbnu Alо) Ahmed Эbnu Юebоb'den rivвyet ettiler, ama kussayэ zikretmediler. Kэssa'yэ Ahmed Эbnu Юebоb'den sadece Ya'kыb Эbnu Sьfyвn el-Fesevо rivвyet etti. O da sika olmasэna raрmen kendinden daha зok sayэdaki sika ravоlerle boy цlзьюemez." (Bitti.)

Derim ki: Bu sцz doрruysa Allah ilme, akla ve bьrhвna rahmet eyle­sin…Юu aюaрэda gelecek olan sцzlerimi al:

1-Юu, haklarэnda sikadэr dediklerine bir o kadar daha ilave yapэlsa, yine de Эmвm Hвfэz alem Ya'kыb Эbnu Sьfyвn el-Fesevо'ye aрэr basmaz. Зьnki O (Ya'kыb) sikadэr ve sikanэn da ьstьndedir.

Ebы Zьr'a ed-Dimeюkо юцyle dedi:

Yanэmэza insanlarэn bьyьklerinden iki adam geldi. O ikisinden birisi ve en adam olanэ da Ya'kыb Эbnu Sьfyвn'dэr; Iraklэlar Onun gibi bir adam gцr­mekten aciz kalэr. Bilinen hususlardandэr ki, юeyhlere Hвfэz muhвlif olursa, hвfэz olanэn kavli onlarэn kavline tercоh edilir. Ya'kыb el-Fesevо de hвfэz bir imвmdэr; hвfэzэn da ьstьndedir.

2-Abbвs Эbnu'l-Ferec hadоssi iki юekilde de rivвyet etti. Kэssayэ Эsmвоl Эbnu Юebоb'den (O da) babasэndan rivвyet ederek isnвd etti. Bunu Beyhakо Delвilь'n-Nьbьvve'de (6/168) rivвyet etti. Bцylece hьccet, alem (daр gibi bьyьk) olan Sьfyвn el-Fesevо'ye muvвfakat etti. Bцylece ьз taneden ikisi kaldэ. Э'tirвzcэ yine de bu ikisinin fesevо'ye muhвlefet ettiklerinde эsrar et­meye devam edecek mi?!.. Baрэюla Allahэm!... Kalan ikinden birisi Hь­seyin Эbnu Yahyв'nэn kim olduрunu araюtэrmadan sonra bulamadэm. Taassub binвsэnэn yэkэlmasэ ne de юaюэrtэcэ bir hэzla oluyor!...

Sonra, eрer sana tuhaf gelecekse, zayэf bir rвvо olan Avn'эn rivвyetinin kэsayэ rivвyet etmediрi iзin onu rivвyet eden Юebоb, Oрlu Abdullah, Ab­dul­lah Эbnu Vehb, Ya'kыb Эbnu Sьfyвn ve baюkasэ gibi sika kimselere takdоm edilmesi tuhaf ve юaюэlacak bir юeydir!..

3-Hadоs iki юekilden hangisine gцre rivвyet edilirse edilsin, biri diрe­rini illetli yapmaz; ikisi de sahоhtir. Bu yerleюmiю ve bilinen bir husustur. Bu, юunun iзin bцyledir. Зьnki, rivвyette юek ve tereddьt оcвb ettirecek farklэ­lэk, tevcоhi mьmkin olmayacak bir эztэrabdэr. Burada ise ne ihtilвf ve ne de эztэrab yoktur. Allah'dan, tehabbut ve taassubdan selвmette kэlma­sэnэ ve korumasэnэ dileriz.

FASL:

Elbвnо'nin hadоsi kendisiyle zayif i'lan ettiрi son illete gelince ….

O da Tevessьl'ьndeki (sh:88) юu sцzьdьr:

Hadоsde bu kэssayэ zikretmeyen sika rвvоlere muhвlefeti:

Derim ki: Bu bir temehhuldьr, hоledir.

Sen gцrьyorsun ki; (mahzurlu olan) ziyade, bir topluluрun bir hadisi bir isnadla ve bir metinle rivвyet etmesi ve rвvоlerden birinin onda baюka­larэnэn yapmadэрэ ziyadeyi yapmasэdэr. Эbnu Receb, Юerhu Эleli't-Tirmizо'de (sh:310) bцyle dedi.

Hвfэz, Эbnu Salвh ьzerine yazdэрэ Nьket'inde (2/692) юцyle dedi: "Hadоs ehlinin hвfэz olmayanlardan kabыlde tevakkuf ettiрi ziyade an­cak mahreci bir olan hadisde vakэ olduрu yerdedir. Mвlik'in, Nвfi'den, (O), Эbnu Цmer radэyallahu anhumв'dan yaptэрэ rivвyeti gibi, bu hadоsi, o юeyhin hadоsini bilen saрlam hafэzlardan bir topluluk rivвyet eder ve rвvоlerden biri bir ziyade ile tek kalэrsa… Зьnki юayet o mahfuz olsaydэ, ravilerinin зoрu ondan рвfil olmazlardэ… "(Э. Hacer'in sцzь bitti.)

Sen bunu bildiysen юьbhen olmasэn ki, Юebоb, kэssayэ zikretmede sika rвvоlerden hiзbirine muhвlefet etmedi. Bunun aзэklanmasэ gelecek юu iki юekildedir:

Birincisi: Meselede en зok sцylenecek, hadоsin mahrecinin birden fazla olduрudur. Mercii iki юeyhe dayanmaktadэr. Ebы Ca'fer'e varan Юu'be ve Hammad'эn bir tarikэ, Ravh ve Hiювm'эn da baюka bir tarikэ var.

Mahrec bir olmayэnca da muhalefet iddiasэ varid olmaz.

Denilse ki: Mahrec Ravh Эbnu'l-Kвsim ile Hiювm ed-Dьstevво arasэnda bir olmuюtur; mevkыf kэssa Ravh Эbnu'l-Kвsim yolundan gelmiюtir.

Buna юцyle bir cevвb verilir: Юebоb Эbnu Saоd, merfы' rivвyetten se­nelerce sonra, Ravh Эbnu'l-Kвsim'den, bir sahвbо'den mevkыf bir rivвyet yaptэ. Bu merfы', юu da mevkыftur. Hani metindeki юu muhalefet nerede? Onu sen ancak zayэf zan dвiresinde bulabileceksin.

Hadоs kaideleri mevzuunda eserler veren muhaddisler, meclis bir ol­mayэp birden fazla olduрu vakit (sika) rвvоnin ziyadesinin kabыl edilece­рini aзэkзa ifade ettiler. Ya merfы' ile mevkuf arasэnda uzun seneler ara bulun­masэ halinde ne olur?.. Цyleyse burada ayni olan meclis nerede?!...

Tutalэm ki, meclis birdir… Bu da zarar aзэklamasэ geзmiю olduрu sebeble vermez.Hadоs imamlarэndan birзoрu, sikanэn ziyadesinin zэd olmadэрэ mьd­detзe kabul edilmesinin vвcibliрine hьkmetmiюtir. Hatоb el-Baрdвdо on­lardan olup Nevevо bu gцrью ьzere yьrьdь ve kitablarэnda onu destekledi.

Эkincisi: Эmвm Ahmed Эbnu Hanbel rahimehullahi teвlв hadоsde kэssa varsa, bu onun rвvоsinin ezberinin kuvvetini gцsterir demiюtir. Bu sцzь O'ndan Hвfэz Fethu'l-Bвrо mukaddimesinde (363) nakletmiюtir. Bu Эmвm Ahmed'in nazarэnэn юeffaflэрэnэ ve berraklэрэnэ gцstermektedir. Эyi dьюьn.

O halde hiзbir юьbhenin bulunmadэрэ doрru, Юebоb'in, hadоsi sahоh kabыl edilen sika bir rвvо olduрudur. Nitekim imamlar bцyle yaptэ… Юeyet ister haklэ haksэz ne olursa olsun muhatabэ maрlыb etmek dьюьnce­siyle son derece bir gayretle hareket edilecek olursa, rвvо (Юebоb), hadоsini imamla­rэn hasen kabыl ettikleri kimselerden aюaрэ bir mertebede deрildir. Юayet (iddia edilen) bu vehmi ve bu muhвlefeti yaptэ ve Osmвn Эbnu Affвn zama­nэnda meydana gelen bir kэssa naklettiyse, elbette kendileriyle hьccet ge­tirilmeyen zayэf ve metrыk veya hadislerine bakэlmayan hadоs uyduran rвvоler derekesine dьюmьюtьr. Hiз kimse Юebоb'in hakkэnda bunu yapacaрэ yahut buna yaklaюacaрэ zannэnэ yapamaz. Onun aklэ karэюmadэ veya eрer ondan vehem sadэr olduysa vehemi bu derec aюaрэ mertebelere varmadэ. Zannetmem bu doрru olsun.

Muhaddislerin kaidelerine gцre eрer cem veya tercоh mьmkin olursa karэюtэrma zarar vermez. Bu hэlвf bulunduрu ve meydana geldiрi tasavvur edildiрi zamandэr. Burada ise hiзbir hэlвf bulunmayэp ancak gцрьsle sa­van kimsenin hayal hazinesinde vardэr. Vellahu'l-mьsteвn!...

Geзenlerden (bilgilerden ve gerзeklerden) hвsэl olan iзinde adamэn Osmвn Эbnu Affвn radэyallahu anhu'ya geliюinin kэssasэ bulunan mevkuf zi­yade sahоhtir. Эюte bu yьzden Taberвnо, Hвkim ve Heysemо gibi hafэzlar onun sahоh olduрunu sцylemiюlerdir. Ve'l-hamdь lillahi Rabbi'l-вlemоn.

Эbnu Ebо Hayseme Tвrоh'inde (Эbnu Teymiyye'nin Kвide fо't-Teves­sьl­'ьnde olduрu gibi:106) юцyle dedi:

حدثنا مسلم بن إبراهيم ، ثنا حما بن سلمة أنا أبو جعفر الخطمي عن عمارة بن خزيمة عن عثمان بن حنيف رضي الله تعالى عنه

أن رجلاً أعمى أتى النبي (ص) فقال: إني أصبت في بصري فادع الله لي قال: ((اذهب فتوضأ وصل ركعتين ، ثم قل: اللهم إني أسألك واتوجه إليك بنبيي محمد نبي الرحمة يا محمد إني أستشفع بك على ربي في رد بصري اللهم فشفعني في نفسي وشفع نبيي في رد بصري ، وإن كانت حاجة فافعل مثل ذلك)). اهـ.

Bize Mьslim Эbnu ibrвhоm tahdоs etti. (O), bize Hammad Эbnu Se­leme tahdоs etti (dedi. O) bize Ebы Ca'fer el-Hatmо Umвre Эbnu Huzeymeden haber verdi (dedi. O) Osmвn Эbnu Huneyf radэyallahu anhu'dan:

Bir adam Nebi sallallahu aleyhi ve sellem'e geldi ve gцzьme bir kцr­lьk isabet etti; benimiзin Allah'a dьa et dedi.

O da юцyle buyurdu: "Git abdest al ve iki rekat namaz kэl; sonra da 'Ey Allahэm!.. Muhak­kak ki ben, nebоm rahmet nebоsi Muhammed ile senden istiyor ve sana yцneli­yorum!.. Ey Muhammed!.. Muhakkak ki ben, gцzьmьn bana geri verilmesi hususunda seninle Rabbime mьrвcaat edip юefвat istiyorum!.. Ey Allahэm!.. Beni kendim iзin юefвatзi yap. Nebоmi gцzьmьn geri ve­rilmesinde юefвatзi yap. Bir hвcet olursa bunun gibi yap."

Derim ki: Bu son derece sahоh bir seneddir.

Hammвd Эbnu Seleme, sika, hвfэz ve yьce bir daрdэr. Bununla beraber metindeki bir ziyadenin bulunmasэyla -ki o, Hammвd Эbnu eleme'nin rivвyet etmekte tek kaldэрэ 'hвcet olursa bunun gibi yap' fazlalэktэr- illetli gцrьlmьюtьr. Bu, (Hammвd'эn) Юu'beden rivвyette tek kal­dэрэ bir ziyвde'dir. O yьzden ювz oluyor. (Bцyle) iddiв ettiler…

Bu iddiвya verilecek cevвb юudur: Юьbhesiz ki, sikanэn ziyadesi, hadоsin aslэnortadan kaldэrmak veya onda kendinden daha sika olanэn rivвyetine bir tьr muhвlefet bulunmadэрэ mьddetзe makbыldьr. ' Hвcet olursa bunun gibi yap ' sцzь hadоsin aslэnэ ortadan kaldэrmamaktadэr veya ona muhalif olmamaktadэr; aksine ona tamamen uymaktadэr.. Зьnki aslэ umum ve hadоsin ve hangi vakitte olursa kullanэlmasэdэr.

Hammвd'эn hata etmesi, hiзbir hьcceti bulunmayan mьcerred bir zanndэr. Bu hususta en зok denilebilecek olan, bunun bir sakanэn ziyadesi olduрu, onda hiзbir mьnafaat зeюitinin bulunmadэрэ, dolayэsэyla tereddьt­sьz olarak makbыl olduрudur.

Mьteюedditleri (tenkidde son derece юiddetli davrananlarэ) tebkоt iзьn diyoruz ki:

Eрer bu ziyвde sahоh deрilse, o zaman evlв olan sikalarэn ziyвdesinin ювz hadis babэndan olmasэdэr. Tevfоk ancak Allah iledir…

Bu Hвfэz, Эmвm Ebы Hвtim Эbnu Hibbвn "es-Sikвt"da (1/8) Hammвd Эbnu Seleme'nin rivвyette tek kaldэрэ bir ziyade ьzerinde юu sцzleri sцy­lemektedir:

"Bu lafэzda Hammad Эbnu Seleme tek kalmэюtэr. O sika ve emniyet edilen bir ravоdir. Bize gцre sikalardan gelen ziyвde lafэzlar makbыldьr. Зьnki bir topluluрun bir юeyi dinlemek iзьn bir юeyhe gelmesi, sonra da onlardan birine o юeyden bir kэsmэnэn gizli kalmasэ ve itkanda onun gibi veya ondan daha aюaрэda olan birinin onu ezberlemesi olabilecek bir юey­dir." (Bitti.) Bu sцz, iyice akledilmesi gereken saрlam bir sцzdьr.

Tenbоh:

Burada makamэn bir aзэklamadan boю bэrakэlmasэ yaraюmaz ki o da юu­dur: Hammad Эbnu Seleme'nin sadece bir raviye -ki o Юu'bedir- muhalefeti iddiasэyla bu ziyadeyi reddetmekte sьratle koюuюturan Elbвnо'yi bir baюka yerde Hammвd Эbnu Seleme'nin bir topluluрa muhalefet etmesini kabыl ederken bulacaksэn.

O, Sahоha'sэnda (1/203) юu ifadeleri kullanэyor:

"Hammвd Эbnu Seleme cemвata (topluluрa)[495] muhвlefet etti… Muhte­meldir ki; cemвatin ezberlemediрini" (Elbвnо'nin Sцzь Bitti.) Hevвdan (Nef­sin юiddetli arzu ve sevdвsэndan) Allah'a sэрэnэrэz...

Buna gцre Hammвd Эbnu Seleme'nin rivвyetinin ziyadesi onun inkвrэ iзin kitab yazan Elbвnо'ye varэncaya kadar sвbittir. Ve'l-hamdь lillahi Rabbi'l-вlemоn… Bu rivвyetin isnвdэ ьzerinde юьpheler uyandэrmaya kalkanlara, cevap aюaрэda verilecek.

(Ьз):Beyhekо, Delвilь'n-Nьbьvve'sinde iki Sahоh isnвd ile rivвyet etti..[496]

(Dцrt): El-Heysemi, Mecma’u’z-Zevвid’de Taberвnо’den Эsnвdэnэn sahоh olduрunu nakletmiю ve susmakla bu hьkme iюtirвk etmiюtir[497]

(Beю):El-Mьnzirо de et-Terроb ve’t-Terhоb’de[498] Taberвnо’den nak­len ve susmakla ikrвr ederek Sahоh olduрu hьkmьne iюtirвk etmiюtir,

(Altэ): El-Makdisо de bu haberin sahоh olduрunu sцyleyenlerdendir.[499]

Юu Эki hadis Etrafэnda Sцylenenlerden Bir Kэsmэ [500]

Osman b. Huneyf’in rivвyeti olan юu hadisin bazэ yollarэnda bulunma­yэp da, bazэlarэnda “ey Allah’эm! Onu benim hakkэmda юefвatзэ yap!” sц­zьnden sonra bulunan ьз fazlalэk vardэr:

Birincisi: (Beni de kendim iзin юefвatзэ yap!) Эkincisi: (Beni de onun hakkэnda юefвatзэ yap!) Ьзьncьsь: (Ювyet bir hвcetin olursa, yine bцyle yap!) Эbn Teymiyye ve onun yanlэюlarэnэn peюinden giden Elbвnо ve diрerleri, bu ziyвdelerden iюlerine gelenleri alэp, gelmeyenleri de karalama nokta­sэnda akэl almaz зaba sarfetmektedirler. Bunlar ьzerinde tek tek duralэm:

(Birinci Ziyвde): Ey Allah’эm! Onu benim iзin, beni de kendim iзin юefвatзэ yap! Elbвnо, bu lвfzэ hiз gцrmemiю gibi davranэyor. Hвlbuki bu rivвyet, Эbn Teymiyye’nin de itirвf ettiрi gibi, Hвkim, Эbn Ebо Hayseme ve Beyhekо rivвyetleri gibi birзok sahih yolla gelmiюtir.[501]

(Эkinci Ziyвde): Ey Allah’эm! Beni de onun iзin юefвatзэ yap!

Evet, bu rivвyet de sahih yollarla gelmiюtir. Ahmed b. Hanbel, Hвkim ve diрerlerinin rivвyetleri gibi...[502]

Elbвnо, zвt ile tevessьlь kabыl edenlerin, bu rivвyetten hiз sцz etme­diklerini sцylьyor; ama kendisi de цncekinden hiз bahsetmiyordu.

Oysa Эbn Teymiyye, her ikisini de alэyor. Lвkin “beni, onun hakkэnda юefвatзэ yap!” rivвyetinin daha saрlam olduрunu anlatmaya ve “beni kendi hakkэmda юefвatзэ yap!” rivвyetini zayэflэkla itham etmeye зalэюэyor ve юцyle diyor:

“Beni onun hakkэnda юefвatзэ yap!” sцzьnьn manasэ, “duasэnda ve benim iзin istediрinde” demektir. Bцylece (bu sцz), “O’nu benim iзin юefвatзэ yap!” sцzьne uygun dьюьyor. [503]

Biz de diyoruz ki; Эsnвdэ sahоh olan ve aralarэnda zэtlэk varmэю gibi gц­rьnen rivвyetlerde aslolan, aralarэnэn bulunmasэ ve barэюtэrэlmalarэyla uy­gunluрun ispat edilmesidir. Bu, imkвnsэz olduрunda ise, daha sahih olanэn alэnmasэ ve sahihliрi ondan aюaрэ mertebede olanэn ювz kabьl edilip alэn­mamasэdэr. Hвlbuki burada aralarэnэn bulunmasэ mьmkьndьr.

Юцyle ki; “Beni de kendi hakkэmda юefвatзэ yap!” demek, “Beni, ken­dimin (O’nunla tevessьl ediюim) hakkэnda юefвatзэ yap ve tevessьl ediюimi kabыl et!” demektir. “Beni de onun hakkэnda юefвatзэ yap!” demek de, “beni, Onun (benim iзin vesile olmasэ husыsunda)юefвatзэ yap! Vesile ol­masэnэ kabыl et!”demektir. Bцylece юu ikisi, “O’nu benim hakkэmda юefвatзэ yap!” sцzьne mьnвsip dьюьyor. Цyleyse, isnвdэ sahоh olan bцyle bir rivвyeti зizmenin taassuptan ve hakikati gizleme зabasэndan baюka bir se­bebi yoktur. Bizim ise bunlardan birini gizlemeрe ihtiyacэmэz yoktur.

(Ьзьncь Ziyвde): Ювyet bir hвcetin olursa, tekrar bцyle yap!

Эbn Teymiyye ve mezhebini taklit eden Elbвnо ve yollarэnda gidenler, bu sahih ziyвdeden hiз mi hiз hoюlanmэyorlar. Зьnkь bu, tevessьlьn her zaman dua isteme manasэnda olmadэрэnэ ve onun illa da dua ile olmayabi­leceрini gцstermektedir.

Bu ziyвdeyi, Эbn Ebо Hayseme, Tвrоh ’inde Sahоh bir senet ile rivвyet etti. Эbn Ebо Hayseme’nin senedi: Mьslim b. Эbrвhоm, Hammвd b. Se­leme’den, O, Ebы Ca’fer el-Hatmо’den, O, Umвre b. Huzeyme’den, O da, Osman b. Huneyf’den…

Gerek Эbn Teymiyye, gerekse Elbвnо, юu isnвdэn rвvоleri iзin zayэftэr­lar, diyemiyorlar. Yalnэz, Hammвd, Юu’be’ye zэt rivвyet yaptэ. Dolayэsэyla saрlam bir rвvо olan Hammвd, kendinden daha saрlam olan Юu’be’ye ters rivвyet etmiюtir; rivвyeti, ювz olduрundan zayэf bir rivвyet hвline gelmiюtir, mealinde sцzler sцylьyorlar.

Эbn Teymiyye’nin Bu Ziyвde ile Alвkalэ Zayэf ve Tutarsэz Эddiвlarэ ve Onlara Cevaplar

Hвfэz Рumвrо’nin er-Reddь’l-Muhkem ’inde [504] Эbn Teymiyye bu ziyвdeyi hadis ilimlerini bilen birinden sвdэr olmayacak zayэf sebeplerle illetli/tutarsэz gцstermiюtir, dedikten sonra, iddialarэnэ teker teker cevap­landэrэyor. Biz de onlardan faydalanarak diyoruz ki:

ЭTЭRAZ: Юu’be ve Ravh b. Kвsim, Hammвd’dan daha Hвfэzdэr.

CEVAP: Цyle olsa ne olur? Hammвd sikadэr. Sika’nэn/saрlam bir rвvоnin (kendinden daha saрlam olanэn rivвyetine ters olmayan) ziyвdesi de makbыldьr. Burada ise zэtlэk yoktur. Цyleyse mesele kalmaz.

ЭTЭRAZ: Lafэzlarэn deрiюikliрinden dolayэ, rivвyet mana ile olmuю ola­bilir.

CEVAP: Bu sцzьnden anlaюэldэрэna gцre, iddianda kesinlik yoktur. Demek ki, (olmayabilir) de. Ьstelik mana ile rivвyet cвiz olsa da, olmasa da, (metnin bir parзasэ olarak yapэlan) ilвve cвiz deрildir.[505]

ЭTЭRAZ: Bu ilвve Osman’эn kendi idrвcэ/rivвyete ilвvesi ve sokuюtur­masэ da olmuю olabilir.

CEVAP: Bu Эddianda da kesinlik olmayэp tereddьt vardэr. Kaldэ ki asэl olan (Эdrвc)эn (olmamasэ)dэr. (Olduрu) iddiвsэ delоle muhtвcdэr. Delоliniz de yoktur. Юu hвlde da’vвnэz batэldэr.

ЭTЭRAZ: Bu ilвve sвbit olsa bile, bunda karюэtlar iзin hiзbir delil yok­tur. En fazla, Osman b. Huneyf, duanэn bir kэsmэyla dua edileceрini bazэ­sэyla da dua edilmeyeceрini, zannetmiюtir

CEVAP: Bu ilвve, seni ve yandaюlarэnэ doрrayan bir hьccettir. Senin Osman’a yakэюtэrdэрэn ve iftirв ettiрin юey, Nebо aleyhisselamэn (вmвya dua ettiрi) zannэna dayanmaktadэr. Hвlbuki zannэn bвtэldэr. Nebо aleyhisselвm O’na dua etseydi, hвdiseye ювhid olan Osman b. Huneyf bunu nakle­derdi…[506] Bundan dolayэ, Beyhakо, hadisten evvel, (вmвya, sabretmediрi zaman, iзinde юifвsэ bulunan юeyi црretmek hakkэnda gelen rivвyetler babэ) baюlэрэnэ koydu. Dua ettiрi kabыl edilse bile, bunu yaюarken yapэlacak dua ile sэnэrlandэrmanэn bir dayanaрэ yoktur. Zоrв Nebо sallallahu aleyhi ve sellem’in Вhiret’e gцзtьkten sonra da, dьnyadakilere dua ettiрi sahоh ha­dislerle sвbittir.

ЭTЭRAZ: Bu ilвve, hadise terstir

CEVAP: Evet, size gцre цyle. Lвkin hevвsэna tapmayan вlimlere gцre ise, ters deрildir. Senin iddiвna gцre, юu ilвve hadisten olmadэрэ hвlde Os­man b. Huneyf tarafэndan hadise sokulan bir ilвveydi. Osman b. Huneyf, hadise ters olacak bir ilвveyi ona sokuюturacak kadar, haюa cahil birmiydi demek istiyosunuz.

ЭTЭRAZ: Sьnen sвhipleri bu ilвveyi rivвyet etmediler

CEVAP: Cвhil olmayanlar bilirler ki, Sьnen sвhiplerinin rivвyet etme­diрi nice sahih hadisler var… Bu bir illet deрildir. Hem, biraz evvel,[507] (Tirmizо ve onunla beraber olanlarэn, diрer вlimler gibi hadisin lafэzlarэnэn tamamэnэ rivвyet etmediklerini) sцyleyen siz deрil miydiniz? Bu ne kadar kэsa zaman iзindeki olan bir зeliюki?!

Sika’nэn, rivвyette tek baюэna kalmasэ, ne zamandan beri illet ve za­yэflэk sebebi oldu?

(Ziyвde) (lafzэn эzdэrabэ)/зeliюik farklэlэklarэ nerede? Gцremedik, gцs­teriverin. Yok цyle bir юey. Tamвmen asэlsэz ve mesnetsiz…

Hadisteki юu (ilвve), hadisin neresine (terstir?) Doрrusu o ilвve, ha­dise deрil, hadisten yanlэю anlaюэlana terstir, vesselвm.

Hadisin rвvоleri hakkэndaki vesveselere gelince, sцzь uzatmak istemi­yoruz. Onun sahihliрini kabыl eden onlarca hadis hвfэzэnэn gцrьюьyle yetini­yoruz:

Эbn Ebi’d-Dьnya, Mьcвbы’d-Da’ve isimli eserinde, isnadэyla Muhammed Эbn Kesоr, Эbn Rifвe’den юцyle sцylemekte olduрunu rivвyet etti:

Adamэn biri, Abdьlmelik b. Said b. Ebcer’e geldi. (Abdьlmelik) ada­mэn karnэna dokunup onu yokladэ ve: “Sende iyileюmez bir hastalэk vardэr” dedi. Adam: (nedir o?) dedi. Abdьlmelik, “Dьbeyle denilen bir musibettir ki, o karэn bцlgesinde зэkan ve sahibini ekseriya цldьren, bьyьk bir зэban ve yaradэr.” [508] dedi.

Muhammed b. Kesоr, adam dцndь ve юцyle sцyledi. Dedi: “Allah’dэr Allah’dэr Allah’dэr. Rabbim Ona hiзbir юeyi ortak etmem. Ey Allah’эm! Юьp­hesiz ben, Nebin, Rahmet Nebisi Muhammed sallallahu aleyhi ve sellem ile sana yцneliyorum. Ey Muhammed sallallahu aleyhi ve sellem! Юьphe yok ki ben, bende bulunan юu hastalэktan dolayэ, bana rahmet etmesi iзin senin ve benim Rabbime yцneliyorum.”

Muhammed b. Kesоr, adamэn karnэna Abdьlmelik b. Said, (bir daha) dokundu ve (O’na: iyileюtin sende hiзbir hastalэk yoktur), dediрini sцyledi.

Эbn Teymiyye, юu rivвyeti aktardэktan sonra, (Selef’in bu ve benzeri duвlarla duв ettiрi rivвyet edilmiюtir), dedi.[509]

Merhum Seyyid Muhammed Alevо Mвlikо’nin de ifвde ettiрi gibi, bizce mьhim olan, Эbn Teymiyye’nin bu rivвyeti nasэl anladэрэ (ve sцndьrьp ne­relere зektiрi) deрil, (Selef’in bu ve benzeri duвlarla duв ettiрi rivвyet edilmiюtir.) юeklindeki itirвfэdэr. Zannэmca, Selef bidat ve юirk iзindeydi demezsiniz.

ЭTЭRAZ:

Osman radэyallahu anh gibi bir halifenin, faziletine gцlge dьюьren bir cьmle vardэr. O da, ihtiyacэ olan bir insana, hiз yьz vermemesidir. Bu ifвde, Resыlullah sallallahu aleyhi ve sellem’in, kendisinden meleklerin bile hayв ettiрini sцylediрi ve цzellikle yumюaklэрэ ve hoюgцrьlь olmasэyla ta­nэnmэю Hazreti Osman’эn ahlakэ ile uyuюmamaktadэr. Bu durum kэssanэn sэhhatli olmasэ ihtimalini tamamen uzak gцrmemize neden olmaktadэr

CEVAP:

a) Hazreti Osman radэyallahu anh, masum deрildir. Hata edebilirdi. Ьstelik hatasэna devam etmeyip, tevessьl vasэtasэyla onu dьzeltmiюtir. Taberвnо kaynaklэ hadiste, Osman b. Huneyf tarafэndan rivвyet edilen kэs­sada olduрu gibi, “nihвyet вmв gitti. Osman b. Huneyf’in kendisine sцyle­diklerini yaptэ. Hazreti Osman radэyallahu anh’эn kapэsэna geldi. Gцrevli gelip adamэn elinden tutarak Hazreti Osman radэyallahu anh’эn huzuran gцtьrdь ve yanэna oturttu. Hazreti Osman radэyallahu anh:

— Nedir hacetin? diye sordu. Adam hacetini sцyledi ve Hazreti Osman radэyallahu anh da, onun ihtiyacэnэ giderdi. Sonra, Hazreti Osman radэyallahu anh, “юu vakte kadar senin hacetini hatэrlamamэюtэm, bundan bцyle bir iюin olursa bize gel!” dedi.

Gцrьldьрь gibi sцzь geзen hadiste, Hazreti Osman radэyallahu anh unuttuрunu ve unuttuрundan dolayэ, bцyle bir olayэ gerзekleюtirdiрini sцy­lьyor. Bu unutmakta Hazreti Osman radэyallahu anh’эn ahlakэnэ zedelemez. Bir beis yoktur. Buna benzer bir olay da Peygamberimiz sallallahu aleyhi ve sellem zamanэnda meydana geldi.

“Yьzьnь ekюitti ve ardэnэ dцndь. Kendisine вmвnэn gelmesinden dolayэ” [510]

Вmвdan maksat, Эbn Ьmmь Mektьm (radэyallahu anh) denilen Abdul­lah b. Юureyh adэndaki вmв bir zattэr. Эlk hicrette bulunan Sahвbe-i Ki­ram’dandэr. Bir gьn Resьl-i Ekrem sallallahu aleyhi ve sellem’in huzurunda Kureyю bьyьklerinden Uteybe, Ebы Cehil gibi mьюrikler bulunuyordu. Pey­gamberimiz sallallahu aleyhi ve sellem, onlarэ Эslвmiyete davet ediyordu.

Onlara Allah-u Teвlв’nэn birliрini, kudret ve azemetini bildiriyordu. Kureyю kabilesinin reisleri olduklarэ iзin onlar Эslвm’э kabul edince birзok kimsenin de ni’met-i Эslвm’a nвil olacaрэnэ ьmit ediyordu. Эюte bu esnada, o вmв zat Resыlullah sallallahu aleyhi ve sellem’in huzuruna gelip, ard arda birkaз kez aynэ suali sordu. Fakat Peygamber Efendimizin kвfirlere yaptэрэ nasihatэ sekteye uрratmэю bulunuyordu.

Bunun iзin Peygamber Efendimiz, mьbarek yьzьnde bir teessьr eseri zuhura gelmiю, o вmв zatэn sцzlerini dinlemek istememiюti. Bunun ьzerine Peygamberimize o вmв zata iltifat buyurmasэnэn daha uygun olacaрэnэ bil­dirmek iзin bu вyet inmiюtir.

Her iki olayda, Peygamberimiz sallallahu aleyhi ve sellem ve Hazreti Osman radэyallahu anh’эn ahlakэna bir halel getirmez. Зьnkь kendilerine gцre mazeretleri vardэ. Fakat Elbвnо, hadisi bir юekilde zayэflatacak ya “Hazreti Osman’эn ahlвkэna uymuyor” yorumunu yaparak, vesvese vermeye зalэюэyor. Hвlbuki Hazreti Osman radэyallahu anh, devlet iюlerinden dolayэ, o вmвyэ unuttuрunu hadiste sцylьyor ve hatasэnэ telafi ediyor.

⇐ Предыдущая11121314151617181920Следующая ⇒

Поделиться:

Воспользуйтесь поиском по сайту: