 |
Эbn Teymiyye “Цlь Эюitir” Diyor
|
|
|
|
Эbn Teymiyye, sorulan bir soruya “Цlьnьn Kur’вn okumak zikir ve duв seslerini iюitebildiрi doрrudur.” demektedir.[624] Эbn Teymiyye, цlьlerin kabirlerde konuюtuрunu, kendisiyle yapэlan konuюmalarэ iюittiklerini, sцylьyor.[625]
Yukarda 5. hadiste gцrьleceрi ьzere sahabe Resulullah’эn kabrinden ьmmeti iзin dua etmesini istemiю.
Resыlullвh sallallahu aleyhi ve sellem’эn юu sцzьdьr:
عن بكر بن عبد الله رضى الله عنه قال: قال رسول الله صلى الله عليه وسلم:
حياتي خير لكم تحدثون ويحدث لكم، فإذا أنا مت كانت وفاتي خيرا لكم، تعرض على أعمالكم فإذا رأيت خيرا حمدت الله وإن رأيت شرا استغفرت الله لكم.
Bekr b. Abdullah radэyallahu anh’dan rivвyet edilen bir hadis-i юerifte, Resыlullah sallallahu aleyhi ve sellem юцyle buyurmuюtur:
“Benim hayatэm sizin iзin hayэrlэdэr, (benim saрlэрэmda bir takэm iюler) yaparsэnэz, size (onlarla ilgili hьkьmler ) bildirilir. Ben цldьрьmde ise vefвtэm sizin iзin hayэrlэ olur, зьnkь amelleriniz bana (kabrimde) arz edilir, hayэr gцrьrsem Allah’a hamdederim, юer gцrьrsem Allah’tan sizin iзin af dilerim” hadis-i юerifidir. [626]
Bu hadis-i юerifi, Bezzвr gibi bir hadis hвfэzэ Mьsned’inde zikretmiюtir. Hвfэz Irвkо’nin oрlu “Bu hadisin isnвdэ зok iyidir” demiюtir. Heysemо “Bu hadisi Bezzвr rivвyet etti, ricвli sahihte geзen zevвttэr” demiюtir.
Эmam Sьyыtо “Bu hadis sahihtir” demiюtir. Kastalвnо “ Buhвrо Юerhi ”nde, Alо el-Kвrо “ Юifв Юerhi ”nde, Zerkanо de “ Mevвhib Юerhi ”nde bu hadis-i юerоfin sahih olduрunu sцylemiюtir.
Abdullвh b. Sэddоk el-Gumarо (Rahimehullвh) “ Nihвyetь’l-вmвl fо юerhi ve tashоh-i hadis-i arzi’l-e’mвl ” isimli mьstakil bir risвleyi sadece bu hadisin sэhhatini beyвna tahsis etmiюtir.
Bu hadisin sahih olduрuna ve dцrt mezhep imamэ dвhil bir зok imama gцre huccet kabul edilen sahih ve mьrsel yollarla rivвyet edildiрine dвir, mьstakil kitaplar yazэlacak kadar ilim varken, inanзlarэnэ hadislere gцre ayarlamak yerine, hadisleri inanзlarэna gцre tahlile tвbi tutma yolunu seзen Elbвnо gibilerin, bu hadisi zayэf kabul etmeleri hem gьlьnз hem de tehlikelidir.
|
|
|
Ama elden ne gelir? Hadis-i юerifte vвrid olduрu ьzere: “Dini iyi anlamak ancak Allah’эn, kendileri hakkэnda hayэr dilediрi kimselere nasiptir.” Artэk “Ben vefatэndan sonra Resыlullвh sallallahu aleyhi ve sellem’in istiрfвrэndan bir юey ummuyorum” diyene, ne denebilir? Oysa gцrьldьрь ьzere biz, vefвtэndan sonra da, saрlэрэndaki gibi Resыlullвh sallallahu aleyhi ve sellem’in dua ve istiрfarэndan faydalanmaya devam etmekteyiz.
Yine bцylece herkesin bildiрi ve kimsenin itiraza yeltenmediрi sahih hadis-i юerоfte “Mirвз gecesi Mыsв Peygamber (aleyhisselвm)’эn юefвatэ ile farz namazэn elli vakitten beю vakite indirildiрi [627] anlatэlmэюtэr. Binlerce sene evvel vefвt etmiю, (kabir ehlinden olan) Mыsв (aleyhisselвm)’эn, bu ьmmete ne bьyьk iyiliрi olduрu nasэl gцzardэ edilebilir.
Sakэn birileri kalkэp, цlьlerin dirilere bu tьrlь yardэmэnэn Peygamberlere mahsus olduрunu iddia etmeye kalkэюmasэn! Зьnkь bu, delilsiz bir dava olur. Hatta yukarэda geзtiрi ьzere, aksine delil kaimdir. Bu itiraz sahipleri yazdэklarэmэ okurken цnyargэlarэndan biraz olsun sэyrэlabilseler ve kendilerine, meseleye “insafla” bakma юansэ tanэyabilseler, gerзeрi aзэkзa gцrecekler.
Bьyьk hadis вlimi Ebы Dвvыd et-Tayвlisо’nin Mьsned ’inde Cвbir’den rivвyet ettiрine gцre, Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem юцyle buyurdu:
Yaptэрэnэz iюler, mezardaki yakэnlarэnэza ve tanэdэklarэna gцsterilir. Эюleriniz iyi ise sevinirler, iyi deрilse ya Rabbi! Эyi iюler yapmalarэ iзin kalplerine ilham eyle, derler. [628]
Allah (Celle Celвluhы) “юehitler iзin ‘цlьler’ demeyin, onlar diridirler, ama siz anlayamazsэnэz” [629] buyuruyor. Peygamberlerin de, kabirlerinde diri olduklarэ sahih hadislerle bildirilmiюtir.
Ne olacak юimdi? Цlьler iюitir, diyen bunca вlim varken, Resыlullah sallallahu aleyhi ve sellem, kendisinin ve yakэnlarэmэzэn bizim iзin dua edebileceрini sцylerken nasэl dьюьneceрiz? Elbette, вyetteki taюtan olan putla Resыlullah sallallahu aleyhi ve sellem’i ve Ashabэnэ aynэ kefeye koymayarak…
“Dirilerin aрlamasэndan dolayэ цlь azap зeker.” [630]
Buhвrо ve Mьslim bildirdikleri bir hadis-i юerifte, Peygamberimiz sallallahu aleyhi ve sellem юцyle buyurdu: “Meyyit, yakэnlarэnэn kendisine baрэrarak aрlamalarэndan azap duyar.” [631]
Цlьler Kendileri Эзin Aрlayanэ Nasэl Эюitip Azap Duyuyorlar?
Эbn Teymiyye; цlьlerin gцrebilmesi ile alakalэ Вiюe radэyallвhu anhв ve diрer sahвbelerden birзok rivвyet gelmektedir. Allah’эn dilediрi zamanlarda da ruh bedenle bir araya geldiрinde, tэpkэ bir meleрin yeryьzьne inmesi, birden bir эюэрэn parlamasэ ya da uyuyan bir kimsenin bir anda uyanmasэ gibi bir anlэk bir olaydэr.
Bu mana birзok rivвyette nakledilmektedir. Mьcahid юцyle demektedir: “Bazen ruhlar defnedildikten itibaren yedi gьn kabir iзinde odalarda tutulurlar.”
Mвlik b. Enes юцyle demektedir: “Bana ruhlarэn istediрi her yere gidebileceрi rivвyeti ulaюmэюtэr” demektedir. [632]
|
|
|
Hazreti Вiюe radэyallahu anhв validemizden rivвyete gцre, Resыlullah sallallahu aleyhi ve sellem: “Ruhlar toplu ordulardэr. Onlardan (ezelde, Allah yolunda) birbiriyle tanэюanlar i’tilвf eder (anlaюэr, Allah uрrunda) tanэюmayanlar ise ihtilaf eder (dьnyada zэtlaюэrlar.)” buyurdu. [633]
عن عبد الله بن عمرو بن العاص رضى الله عنه قال: قال رسول الله صلى الله عليه وسلم:
إن أرواح المؤمنين لتلتقيان على مسيرة يوم وليلة وما رأى واحد منهما صاحبه.
Abdullah b. Amr b. el-Вs (v. 43/663) radэyallahu anh’tan rivвyet edilen bir hadis-i юerifte, Resыl-i Ekrem sallallahu aleyhi ve sellem Efendimiz юцyle buyurmuюtur:
“Muhakkak ki Mьminlerin ruhlarэ, daha sahib(ler)i (birbiri)ni gцrmeden, bir gьn ve gecelik yol mesafesinde karюэlaюэrlar.” [634]
Вiюe radэyallahu anhв юцyle demiюtir: “Resыlullah sallallahu aleyhi ve sellem benimle olduрu gecenin sonunda Bakо Mezarlэрэna зэkar ve:
السلام عليكم دار قوم مؤمنين وأتاكم ما توعدون غدا مؤجلون وإنا إن شاء الله بكم لاحقون اللهم اغفر لأهل بقيع الغرغد
“Mьminler topluluрunun yurdu! Esselвmь aleykьm! Vadedilen юey size geldi, yarэna ertelendiniz. Bizler de inювallah sizlere kavuюacaрэz. Allah’эm! Bвki Gargad ehline maрfiret et! derdi.” [635]
Muhammed b. Hэmyer anlatэyor: “Цmer b. el-Hattвb radэyallahu anh Garkad Kabristanэna uрradэ ve:
Ey kabir sakinleri! Bizdeki haberler юunlardэr: Karэlarэnэz kocaya vardэ, evlerinize baюkalarэ yerleюti, servetiniz bцlьюьldь! diye seslendi. Gaipten gelen bir ses kendisine юu karюэlэрэ verdi: Bizdeki havadisler de юu: Dьnyadan gцnderdiрimiz hayэrlarэ burada bulduk, Allah (Celle Celвluhы) yolunda harcadэklarэmэzэn kвrlarэnэ aldэk, harcamadэklarэmэzdan цtьrь de zarara uрradэk. [636]
Цlьlerin iюitmediрini iddia edenlerin itibar ettikleri вlimlerinden olan Эbn Teymiyye’nin talebesi Эbnь’l-Kayyim el-Cevziyye bakэn neler diyor:
Resыlullah, ьmmetinin цlьlere: “Ey Mьminler topluluрu! Allah (Celle Celвluhы)’эn selвmэ ьzerinize olsun. Esselвmь aleykьm dвra kavmin Mьminin!” юeklinde, selвmlarэnэ alэyormuю gibi selвm vermelerini цnermiюtir.
Haddi zatэnda bu юekilde selвmэ duyan, dьюьnen insanlara verilir. Цlьler kendilerine verilen selвmэ duymamэю olsalardэ (ki yok olana ve cansэza hitap olacaрэndan) abes olurdu. Цlьnьn ziyaretзileri tanэmasэ tevatьren sabit olduрu gibi, selef вlimleri de bu konuda mьttefiktirler. [637] ([638])
Sizin Юeyhь’l-Эslam dediрiniz Эbn Teymiyye ve Эbnь’l-Kayyim’in bu sцzleri, Buharо ve Mьslim’in hadislerinden sonra sizin цlen birisinin kendisine seslenilerek yapэlan duayэ iюitmeyeceрi hakkэndaki kendi kafanэza gцre yaptэрэnэz ve yapacaрэnэz yorumlarэn hiзbir deрeri yoktur. Bana “hatalэsэn” derseniz, o zaman, dolaylэ olarak Эbn Teymiyye, Эbnь’l-Kayyim, Buharо, Mьslim ve Resыlullah sallallahu aleyhi ve sellem’in hatalэ olduрunu sцylemiю olursunuz. Bu kadar aзэklama anlayana, insaflэ, dьrьst, Allah’tan korkan Mьslьmana yeter, taassup sahibi bir insana ise yetmez. O yine, yapacaрэ yorumlarэ iзinde kendini avutur durur.
|
|
|
Эbn Teymiyye der ki: Kuraklэk olduрu zaman, birisi Peygamberimiz sallallahu aleyhi ve sellem’in kabrine geldi ve kuraklэk hakkэnda юikвyet etti. Daha sonra Peygamberimiz sallallahu aleyhi ve sellem’i gцrdь. Peygamberimiz sallallahu aleyhi ve sellem “Цmer’e git ve istiska namazэ kэlmasэnэ sцyle!” buyurdu. Buna benzeyen birзok sahih rivayet mevcuttur. Bazэ kimselerin Resыlullah sallallahu aleyhi ve sellem’in veya ьmmetine mensup salih bir юahsiyetten bir dilemeleri ve bu dileklerin yerine gelmesidir.
Bu da зok gцrьlen bir olaydэr. Юunu bilmen gerekir ki, Resыlullah’tan ve onun ьmmetinden olan salih bir юahsiyetin, bu dilekleri karюэlamэю olmalarэ sцz konusu dilekler de bulunmanэn mutlaka mьstehab olduрunu gцstermez. Bцyle bir dileрin yerine gelmesi, yani baюэnda dua edilen mezarda yatan цlьnьn kerameti olarak sayэlabilir…[639] diyor Эbn Teymiyye.
Bazэlarэ sap ile samanэ birbirine karэюtэrarak, вyetlerin zahirine bakэp yorumlarэnэ ekleyerek doрru юekilde duв edip isteyenle, yanlэю hatta юirk iюleme durumunda olanlarэ aynэ kefeye koyuyorlar.Bu yaptэрэnэz yanlэюtэr. Bu metot Kur’вn-э Kerоm’de ve Peygamberimiz ile sahebelerde bulunmayэp, Hazreti Ali’ye kвfir diyen Hariciler’de mevcut olan bir metoddur. Цlьlerin ruhlarэnэ duasэnda vesile edeni bidat ve юirkle itham edenler юцyle diyorlar.
Resыlullah sallallahu aleyhi ve sellem’in юu sцzlerini delil getirmiюlerdir:
“Kэyamet koparken hayatta olanlar, bir de kabirleri mescid edinenler insanlarэn en kцtьlerindendir.”
“Yahudi ve Hэristiyanlara Allah lanet etsin. Onlar Resыllerinin kabrini mescit edindiler.”
“Kabirlerin ьzerlerine oturmayэn. Kabirlere karюэ namaz kэlmayэn.”
CEVAP:
1. Biz mezarlarэ mescit edinmiyoruz ve kabul etmiyoruz.
2. Mescitlere doрru namaz kэlmэyoruz.
Kabirleri цpmek, зabut baрlamak, sьrьne sьrьne kabirlere yaklaюmak, adak adamak, bunlarэ kesinlikle yapmэyoruz. Kabul etmiyoruz. Bunlarэ ehlisunnet dэюэ Юiiler, Alevi gibi cemaatler ve cahiller yapэyor. Onlarэn gцrьntьlerini зekip tasavvuf ehli yapэyomuю gibi tasavvufзularэn kabir юirki diye baюlэk atarak internet ortamэnda gцstererek onursuzca bir davranэю sergileyerek, insanlarэ kandэranlarэ kэnэyoruz.
3. Haklэ olabilirsiniz, bazэ cahiller aюэrэya gidip юirk dairesine girebilir, zamanla kabirde yatan kiюiyi fazla yьceltip зizgiyi aюabilirler.
4. Delil olarak getirdiрiniz Resыlullah sallallahu aleyhi ve sellem’in sцzlerinde yukarэda delilleri olup doрru юekilde dua edenleri yasaklayan net bir sцz yok tamamen yorum yapэyorsunuz.
Цlьden bana зocuk ver, evlendir, iю ver diye, bizzat цlьden istenmez. Ruhlar цlmez, цlьnьn ruhundan bizim iзin Allah’a duв etmesi istenir. Kabul edecek veya etmeyecek dileрi yerine getirecek olan Allah Celle Celвluhы’dur. Baюka tьrlьsь cвiz deрildir.
Vefat etmiю bir Allah dostunun mezarэnda yapэlan duвlarэ doрru bulmayan Эbn Teymiyye юu gerзeрi itiraf ediyor.
|
|
|
Эbn Teymiyye: Bцyle bir dileрin yerine gelmesi, yanэbaюэnda duв edilen mezarda yatan цlьnьn kerвmeti olarak sayэlabilir.[640] Fakat onunla bunun arasэnda fark yoktur. Bilmemiz gerekir ki, mezarlarэn baюэnda namaz kэlmanэn ve buralarэ mescid edinmenin yasaklanmasэ, mezarlarda yatan юahsiyetleri hor ve цnemsiz saymaktan kaynaklanmэyor. Aksine bu yasaрэn gerekзesi, bu yьzden halkэn fitneye uрramasэdэr.
Fitnenin ortaya зэkmasэ da, sebeplerinin oluюmasэna dayanэr. Buna gцre mezar baюlarэnda duв etmek veya buralarэ mescid edinmekle insanlarэn kafalarэnэ karэюtэrabilecek, onlarэ fitneye uрratacak sonuзlarэn meydana gelmesi sцz konusu olmasaydэ, bu davranэюlar yasaklanmazdэ. [641]
Эbn Teymiyye’nin Peygamberimizden sallallahu aleyhi ve sellem veya sвlih kiюilerin vefatэndan sonra, onlar aracэlэрэyla (ruhlarэn bizim iзin Allah’a duв etmelerini veya onlarэn hьrmetine Allah’tan istemek юeklinde) dileрin kabul edilmesini юeytandandэr demiyor, kerвmet ve salih olmalarэndan kaynaklandэрэnэ sцylьyor. Эbn Teymiyye bцyle olabileceрini itiraf ettikten sonra, Peygamberimiz sallallahu aleyhi ve sellem’in saрlэрэnda kendinden istekte bulunanlarэn haliyle, baрlantэ kurup yorum yapэp, yasaklanmэю olduрunu sцylьyor.
Yaюarken hayэrlэ bir insana beюeriyet halleri galip gelebilir. Цlmью bulunan kimsede ise sadece hususiyet kalэr. Hayэrlэ insanlar vefat ettikleri zaman, onlarэn ancak вyвnэ ve sыretleri kaybolur. Hakikatleri mevcuttur. Onlar kabirlerinde diridirler. Bir veli, kabrinde hayata erdiрinde ilminden, aklэndan ve ruhвnо kuvvetlerinden bir юey kaybetmez. Bilakis onlarэn ruhlarэ; цlьmlerinden sonra basiret, ruhвnо hayat ve Allah’a yцnelmede bir artэю gцsterir. Onlarэn ruhlarэ bir юey talep etmek iзin Allah’a yцnelecek olsa, noksanlэktan mьnezzeh bulunan Allah-u Teвlв, onlara ikram iзin, o юeyi verebilir.
Yaratmayэ gerektiren hakiki tasarruf ise, mьstakillen Allah’a mahsustur. Onlardan sudыr edene teveccьh, вdet kabilinden olan sebepler cьmlesinden olup, yaratmada tesiri yoktur. Allah-u Teвlв’nэn yьrьttьрь esas ьzerine, onlarэn yanэnda yaratэlэr amma, onlar tarafэndan icad ve halkedilemez. Bir Mьslьman bunlarэ bildikten sonra, geride geзen hadis ile biraz sonra zikredilecek olan hadisi црrenip anlayэnca, цlmью bir salih insanэn ruhunun Allah katэndaki deрerini de bilir. Bцylece Allah’tan bir юey isterken, o zatэn Allah katэndaki makamэnэ gцzeterek, duвsэnda caiz olan tevessьl ile tevessьlde bulunabilir.
Yalnэz burada dikkat edilmesi gereken husus, Allah katэndaki makamэndan dolayэ tevessьl edilen zata yaratma, icat etme, ibadete layэk gцrme, herhangi birюey ьzerinde tesir etme gibi Allah’a ait vasэflarla vasэflandэrmamak kaydэyla zat ile tevessьl yapэlabilinir. Ayrэca o zatlardan harikulвdelikler gцrьldьрь taktirde, bunun Allah’tan olduрu bilinmelidir. O zata Allah’a yapэlmasэ gereken ibadet ve tazimin yapэlmamasэ gerekir. Eрer tevessьl bцyle yapэlэrsa, hiзbir sakэnca olmaz.
Tevessьlь kabul etmeyenlerin yaptэklarэ ise; hadisleri zanlarla, ithamlarla, yorumlarla zayэflatmaya зalэюmaktan baюka bir юey deрildir. Эюin tuhaf tarafэ, bizim bunca delilimize raрmen diyorlar ki: Tevessьlь kabul edenlerin elinde, Sahвbe-i Kiram’dan bir tek kiюinin zat ile tevessьlьn yapэldэрэna dair delil bulunmamaktadэr.
Halbuki tevessьlь kabul etmeyenlerin elinde, zat ile yapэlan tevessьlь yasaklayan zayэf ve uydurma dahi olsa bir delil yok. Ellerinde olan sadece yorum. Selefi gцrьюь ьzere olduрunu idda edenler diyorlar ki:
Эslвm’эn цzьnde aracэ yoktur. Biz de deriz ki, Nisa Sыresi’nin 64. вyetinde юцyle buyrulmuюtur:
وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جَاءُوكَ فَاسْتَغْفَرُوا اللهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللهَ تَوَّابًا رَحِيمًا
|
|
|
“Eрer onlar kendilerine zulmettikleri zaman sana gelseler de Allah’tan baрэюlanmayэ dileseler, Resыl de onlar iзin istiрfar etseydi, Allah’э ziyadesiyle affedici esirgeyici bulurlardэ.” [642]
Allah (Celle Celвluhы), Resыlьnь aracэ kэlэyor. Allah (Celle Celвluhы) “bana gelselerdi” diyebilirdi. Ayrэca vahiylerde Cebrвil (aleyhisselвm) aracэ olarak kullanэlmэюtэr. Allah-u Teвlв istese, direkt olarak Peygamberimize вyetleri indirebilir ve belletebilirdi. Buna benzer birзok цrnekler sunulabilir.
Вlыsо, Rыhu’l-Meвnо ’sinde, iюleri tedbоr edenler hakkэ iзin вyetinin tefsоrinde, ona gцre bazэ yanlэю anlamalara cevap verdikten sonra юцyle diyor: “Evet, Allah (Celle Celвluhы) bazen dostlarэndan dilediklerine, цlmeden evvel olduрu gibi, цldьkten sonra da dilediрi kerвmeti verir ve (Hakk) Sьbhanehы ve Teвlв hastayэ iyileюtirir, boрulmakta olanэ kurtarэr, dьюmana karюэ yardэm eder, yaрmur yaрdэrэr ve bunu kerвmet olarak verir.
Bazen de o kiюiye benzeyen bir sыret ortaya зэkarэr ve o sыret, o kiюinin hьrmetine, gьnah olmayan юeylerden (Allah (Celle Celвluhы) istenileni, isteyenin istediрini yerine getirmek iзin yapar.” (Вlыsо’nin sцzь bitti.)
Вlыsо merhыm, muhtemelen, Fahru’r-Rвzо’nin Tefsоr-i Kebоr ’indeki bu вyeti tefsir ederken yaptэрэ izвhвttan anlaюэlabilecek yanlэюlэklara dikkati зekiyor. Rвzо юцyle diyordu: “Sonra bu юerefli rыhlar, kuvvet ve юereflerinden dolayэ, olmakta olanlarэn, onlarda olmasэ ihtimalden uzak deрildir. Bu вlemin hallerinde (dьnyada olup biten юeylerde) onlardan eser zuhыr eder.
Bu sebeble onlar, iюleri tedbоr edenler(den)dirler” (Rвzоnin sцzь bitti.) Burada esas mьhim olan, Rвzо’nin bu tefsоrinin isвbetli olup olmadэрэndan зok, цlen fazоletli kiюilerin цldьkten sonra da tasarrufta bulunduklarэna inanmasэ ve bunu beyвn etmesidir.
Mьdebbirвt olup olmamalarэ ise ayrэ bir mesele. Kerвmet sahibi kimselerin rыhlarэnэn, цldьkten sonra da bu вlemde tasarrufta bulunmalarэ, (gerek iюleri tedbоr edenlerden olmalarэ, gerekse kerвmet icabэ olarak) iki mьfessir tarafэndan kabыl edilmesi, zamane юaюkэnlarэ gibi юirk olarak ilan edilmemesi. Asэl mьhim olan iюte bu…
HADЭS
Ebы Saоd el-Hudrо Hadоsi
من خرج من بيته إلى الصلاة فقال اللهم إني أسألك بحق السائلين عليك وأسألك بحق ممشاي هذا فإني لم أخرج أشراً ولا بطراً ولا رياءً ولا سمعة وخرجت اتقاء سخطك وابتغاء مرضاتك فأسألك أن تعيذني من النار وأن تغفر لي ذنوبي إنه لا يغفر الذنوب إلا أنت أقبل الله عليه بوجهه واستغفر له سبعون ألف ملك.
"Kim evinden namaza зэkar da 'Ey Allahэm!.. Юьbhesiz ki ben senden, (senden) isteyenlerin senin ьzerindeki hakkэ ile istiyorum… Bu yьrьyьюьm hakkэyle senden istiyorum… Юubhesiz ki ben iftihar etmek iзinde зэkmadэm, kendimi beрenmiюlik sebebiyle de зэkmadэm, gцsteriю iзin de duysunlar diye de зэkmadэm… Gazabэndan ve kэzmandan korunmak ve rэzanэ aramak iзin зэktэm… Эюte bu yьzden senden beni ateюten koruman ve bana gьnahlarэmэ baрэюlamanэ istiyorum… Зьnkь kesinlikle gьnahlarэ senden baюka baрэюlayacak olan hiзbir kimse yoktur' derse, Allah vechiyle ona dцner ve onun iзin yetmiю bin melek istiрfar eder. "
عن أبي سعيد الخدري قال: قال رسول الله (ص):
(من خرج من بيته إلى الصلاة فقال: اللهم إني أسألك بحق السائلين عليك، وأسألك بحق ممشاي هذا فإني لم أخرج أشراً ولا بطراً ولا رياءً ولا سمعة وخرجت اتقاء سخطك وابتغاء مرضاتك ، فأسألك أن تعيذني من النار وأن تغفر لي ذنوبي ، إنه لا يغفر الذنوب إلا أنت أقبل الله عليه بوجهه واستغفر له سبعون ألف ملك).
Эbnu Mвce Sьnen'inde () юцyle dedi:
Bize, Muhammed Эbnu Saоd Эbni Yezоd Эbni Эbrвhоm et-Tьsterо tahdоs (sцzlь olarak rivвyet) etti. O, bize Ebы'l-Cehm Fadl Эbnu'l-Muvaffak tahdоs etti (dedi.) O, bize, Fudal Эbnu Merzыk, Atэyye 'den, (O da) Ebы Saоd el-Hudrо 'den юцyle dediрini rivвyet etti:
Resыlьllah sallallahu aleyhi ve sellem buyurdu ki:
(Yukarэdaki hadоs..)
Bunu Ahmed, el-Mьsned'de (3/21) Yezоd Эbnu Hвrыn'dan, Эbnu Huzeyme et-Tevhоd'de (17,18) Эbnu Fudayl Эbni Рazevвn ve Ebы Hвlid el-Ahmer'den, Taberвnо, ed-Duв'da (2/990), Эbnu's-Sьnnо, Amelь'l-Yevm ve'l-Leyle'de (sh:40) ikisi de Abdullah Эbnu Sвlih el-Эclо'den, Beрavо, Ali Эbnu Ca'd'эn hadоsinde (Mьsnedinde) (), Yahyв Эbnu Ebо Kesоr, Yezоd Эbnu Hвrыn'dan, Mэsbвhu'z-Zьcвce'de (1/99) geldiрi ьzre Ahmed Эbnu Menо', Yezоd Эbnu Hвrыn'dan, Beyhakо, ed-Deвvвtь'l-Kebоr'de (sh:47) Yahyв Эbnu Ebо Kesоr'den, hepsi Fudayl Эbnu Merzыk'dan, (O), Atэyyetь'l-Avfо'den, (O da) Ebы Saоd el-Hudrо radэyallahu anhu'dan merfы' olarak rivвyet ettiler.
Bunu -Emвlо'l-Ezkвr'da (1/273) yer aldэрэna gцre- Эbnu Ebо Юeybe, el-Musannef'de (10/211-212), Vekо' ve Ebы Nuaym el-Fadl Эbnu Dьkeyn'den, (Vekо' ve Ebы Ebы Nuaym'эn) her ikisi de Fudayl Эbnu Merzыk'dan, (O da) Ebы Saоd el-Hudrо'den mevkыf olarak rivвyet etmiюtirler ki, inювellah aзэklamasэ geleceрi ьzre zayэf bir vecihdir.
Bu hadоsin isnвdэ hasen hadisin юartэndandэr; onu hadis hafэzlarэndan bir topluluk hasen bulmuюtur.
Onlardan bazэlarэ юunlardэr:
Hвfэz Dumyвtо, el-Metceru'r-Rвbih fо Sevвbi'l-Ameli's-Sвlih'de (sh:471-472)
Hвfэz Munzirэ'nin юeyhi Hвfэz Ebы'l-Hasen el-Makdisо. Nitekim et-Terроb ve't-Terhоb'de (3/273) bцyle yazэlmэюtэr.
Hвfэz Эrвkо, Эhyв Hadоslerinin Tahrоci'nde (1/291), Hвfэz Эbnu Hacer, Emвlо'l-Ezkвr'da (1/272), Hвfэz el-Bыsоrо, Mэsbвhu'z-Zьcвce'de (1/99) юцyle dedi:
Lвkin onu Эbnu Huzeyme, Sahоh'de Fudayl ibnu Merzыk yoluyla rivвyet etmiюtir ki bu O'na gцre sahоhtir. (el-Bыsоrо'nin sцzь bitti.)
Bunlar altэ hadоs hвfэzэ… Allah teвlв onlara rahmet eylesin… Hadоsi sahih veya hasen buldular; onlarэn kavli kabыle, yanэnda durulmaya ve kulak verilip kanranэlmaya layэktэr. Эnювellah ismi geзen hвfэzlarэn ve onlara uyanlarэn gittikleri yolun doрru olduрunu okuyanlara aзэklayacaрэz. Lвkin hadоsin illetli bulunduрu юeylerin zikredilmesi, sonra da Allah teвlвnэn yardэmэyla onlara cevвb verilmesi lвzэmdэr.
Hadоs (yeni yetme bir takэmlarэ tarafэndan) ьз illetle illetlendirilmiюtir:
Birincisi ve ikincisi, Fudayl Эbnu Merzыk ve Atэyye hakkэnda (cerh ile) konuюulmasэ, ьзьncьsь de mevkuf rivвyetinin merfыa tercоh edilmesi… Nitekim bцyle iddiв ettiler…
FASL
Fudayl Эbnu Merzыk 'a gelince…
O, Mьslim 'in Sahоh'indeki rвvоlerindendir ve O'nu imвmlardan bir topluluk sika bulmuюlardэr.
Onlardan bazэlarэ:
Эclо, Sikвt'эnda (384)… " Hadоsi cвizdir, sikadэr " dedi.
Sьfyвn es-Sevrо ve Sьfyвn Эbnu Uyeyne O'nu sika bulmuюlardэr.
Эbnu Adiyy, el-Kвmil'de (6/2045) юцyle demiюtir: Fudayl'in hasen (gьzel) hadоsleri vardэr; O'nda hiзbir be'sin/zararэn olmadэрэnэ umuyorum.
Ahmed, el-Cerh'de (7/75) olduрu gibi, "(Hakkэnda) hayэrdan baюka bir юey bilmiyorum" dedi.
Bьyьk hвfэz el-Heysem Эbnu cemоl, "Zьhd ve fazоlet bakэmэndan hidвyet imamlarэndan idi" dedi.
Bu цvgьyь ancak rвvоlerin biricik olanlarэnda bulabilirsin.
Эbnu Ювhоn O'nu es-Sikвt'a (sh:185) sokmasэyla sika bulmuюtur.
Keza Эbnu Hibbвn da O'nu sika bulmuю ve es-Sikвt'ta (7/316) zikretmiюtir.
Bunlarla beraber, sika bulmasэnэ kabыl etmekte insanlarэn sцz birliрi ettiрi zвt da –ki Mьslim rahimehullahi teвlв'yэ kasdediyorum- O'nu sika bulup Sahоh'ine sokmuю ve O'nunla ihticвc etmiюtir. Cerh ve Ta'dоl imвmэ Yahyв Эbnu Maоn 'e gelince… Talebelerinden beю tanesi O'ndan Fudayl Эbnu Merzыk'un sika olduрunu nakletmiюlerdir:
Osmвn Эbnu Saоd ed-Dвrimо, O'dan nakille " O'nda hiзbir beis yoktur " demiюtir.
A bbвs ed-Dыrо, O'dan nakille " Sikadэr " demiюtir.
Abdulhвlik Эbnu Mansыr, O'dan nakille " Hadоsi elveriюlli olan bir zattir " demiюtir.
Эbnu Muhriz, O'ndan nakille " Suveylihdir " (sвlihзэktэr) demiюtir.
Ahmed Эbnu Zьheyr Эbnu Ebо Hayseme'ye gelince… Bir defasэnda " Sikadэr " dedi; baюka bir defasэnda da " Zayэftэr " dedi.
Sika kabыl etmesi kabыl edilmeye lвyэk olandэr; зьnkь o, Эbnu Maоn'den yapэlan diрer umumi rivвyetlere uygundur ve bilhassa diрer kimselere de muvвfэktэr..
Cerh ve ta'dоl imamlarэ iюte bunlardэr; O'nu ta'dоl ve kabыl ettiler. Mьslim, O'nunla Sahоh'inde ihticвc etti. Onlarэn sцzьnde makbul olan budur (tadildir.)
FASL
Fэdayl'э cerhedenlere gelince… Onlar iki kэsэmdэr:
Hвkim, "Suвlвtь Mes'ыd es-Siczо" isimli eserinde юцyle dedi: "Fudayl Эbnu Merzыk, sahоh'in юartэndan deрildir; bu yьzden Mьslim'e O'nun hadоsini Sahоh'de rivвyet etmesi sebebiyle ayэblama gelmiюtir."
Derim ki:
Bu Hвkim 'in nazarэndadэr; Mьslim Эbnu Haccвc'эn nazarэnda deрil… Bu ilimde Mьslim'in kavli Hвkim'in kavlinden цnce getirilmiюtir. Sonra, Hвkim 'in (bu) sцzь hiзbir юekilde cerhi gцstermez. Hвkim, Buhвrо ve Mьslim'in bazэ rвvоlerin hadisini Sahоhlerinde rivвyet etmelerini nice kez ayэblamэюtэr; ama buna iltifat edilmemiюtir. Nitekim sen bunu Mustalah ve ricвl kitablarэnda uzun bir юekilde iюlendiрini bulacaksэn. Ьstelik Hвkim, Fudayl Эbnu Merzыk'un rivвyetini el-Mьstedrek'te (3/70) sahоh bulmuюtur.
Tenbоh:
Zehebо, Siyeru A'lвmi'n-Nьbelв'da (7/342) " Mьslim O'nun hadisini ancak mьtвbi'lerde rivвyet etmiюtir " dedi. Muallimо de "Mevzывtь'ю-Юevkвnо"de O'na, O'nu tenkэd ederek (iyiyi kцtьden ayэrarak) deрil de taklоd ederek uydu.
Эkincisi:
Ebы Hвtim er-Rвzо, (el-Cerh: 7/75'de) " Sadыktur, hadоsi salihtir, зok yanэlэr, hadоsi yazэlэr " dedi. Эbnu Ebо Hвtim, " Onunla ihticвc edilir (mi)? " diye sorunca, " Hayэr " dedi.
Derim ki: Ebы Hвtim er-Rвzо'nin teюeddьdь (katэ davranэюэ) gizli bir юey deрildir. O kad-ar ki, O'nun hakkэnda Hвfэz Zehebо, Siyeru A'lвmi'n-Nьbelв'da (13/81) -ki O, Hвfэz Эbnu Hacer'in de O'nun hakkэnda dediрi gibi, tam bir araюtэrma sahibidir юцyle demiюtir: Ebы Zьr'a'nэn cerh ve ta'dildeki sцzь зok hoюuma gider; ьzerinde vera ve haberdarlэk aзэkзa gцrьlьr. Arkadaюэ Ebы Hвtim ise цyle deрildir; O, cerrвhdэr (aюэrэ ayэblayэcэdэr.)
Zehebо, yine "Siyeru A'lвmi'n-Nьbelв"da (13/260) юцyle demiюtir: "Ebы Hвtim bir adamэ sika kabul ederse sцzьne iyi yapэю; зьnkь O, ancak hadоsi sahоh olan bir kimseyi tevsik eder. Ювyet bir adamэ leyyin bulursa veya hakkэnda 'Onunla ihticac edilmez' derse, onun hakkэnda baюkalarэnэn ne dediрini gцrene kadar dur. Bir baюkasэ O'nu sika bulduysa Ebы Hatim'in cerhi ьzerine bir hьkьn dayandэrma. (O'na bakarak zayэf olduрunu sцyleme.) Зьnkь O, rвvоler hakkэnda mьteannittir (zayэflэkla suзlamayэ aklэna koyduрu kimseyi ne юekilde olursa olsun karalamaya kalkэюan biridir.) Sahоh kitвblarэn ricвli hakkэndaki bir tвife iзin 'Hьccet deрildir ', ' Saрlam deрildir ' ve benzeri sцzler sцylemiюtir."
Hatta Эbnu Teymiyye, ziyaret hakkэndaki risвlelerinde (sh:88) юцyle demiюtir: "Ebы Hвtim'in (bir rвvо hakkэnda) ' Hadоsi yazэlэr, O'nunla ihticac edilmez ' sцzьne gelince… Ebы Hвtim bu gibi sцzleri Sahоhayn'in ricвlinden birзoрu hakkэnda sцyler. Bu O'nun ta'dоldeki юartэnэn zor olmasэndandэr; O'nun эstэlвhэndaki ' hьccet ' ilim ehlinin cumhыrunun эstэlвhэndaki ' hьccet ' deрildir."
Эbnu Abdi'l-Hвdо, "et-Tenkоh"de () юцyle sцyledi:
Ebы Hвtim 'in 'Onunla ihticвc edilmez ' sцzь de zarar vermez; зьnkь O, sebebi zikretmemiюtir. O'nun bu ifadesi sebeb aзэklamaksэzэn Sahih kitablarэn Hвlid el-Hazzв ve baюka sika ve saрlam rвvоlerinin birзoklarэnэn hakkэnda tekerrьr etmiюtir. Allah en iyisini bilir." Nasbu'r-Rвye'den (2/439) son buldu. O halde Ebы Hвtim cerhde юiddetli ve katэ davranэrsa, bu, umыmо bir cevabdэr. Bir kimse юцyle de diyebilir:
Ebы Hвtim, Fadl Эbnu Merzыk'un cerhinin sebebini aзэklamэюtэr; o da " зok yanэlэr " sцzьdьr.
Эbnu Hibbвn da O'nu " es-Sikвt "da zikredince Ebы Hвtim'in sцzьnь aldэ ve " Hata edenlerden idi " dedi.
Bunun yeri hususi cevabdэr ki o da юudur:
Eрer Ebы Hвtim'in sцzьnь kabыl edecek olursak, tevsik edilen ravinin hadisinde bulunan yanlэюlэk O'nu sika olma haddinden зэkarmaz. Ancak yanlэюlэk зok ve ona galib olursa o ayrэ. Yanlэюlэk az olursa, (bu yanlэюlэk) onu, hadоsi sahih kabul edilen sikanэn haddinden зэkarmaz; lвkin hadоsi sahih hadisin en ьst tabakasэndan olmaz; aksine ikinci tabakadan olur. Зьnkь mukarrer olduрu gibi sahih hadis kэsэmlara ayrэlэr ve onun iзin bir takэm dereceler bilinmektedir. Эbnu Hibbвn, Эbnu Huzeyme ve baюkalarэ gibi bazэ вlimler de hasen hadоsi sahihin iзine yerleюtirmiюlerdir.
Eрer denilse ki;
Bu dediрin, юayet yanlэюэ az bir kimse olursa kabыl edilebilir; halbuki Ebы Hвtim er-Rвzо O'nu зok yanэlmakla vasfetmiюtir.
Юцyle derim:
Bu teannьt ve teюeddьdьnьn (ne olursa olsun raviyi cerhetmek dьюьncesinde olmasэnэn ve haddinden зok юiddetli davranmasэnэn) delillerindendir. Bunun en aзэk delili de, O'nu ssika olmakla vasfeden imamlar -ki onlar, Sufyвn-i evrо, Sьfyвn Эbnu Uyeyne, Yahyв Эbnu Maоn, Ahmed Эbnu hanbel, Heysem Эbnu Cemоl, Mьslim Эbnu Haccвc, Эbnu Adiyy ve Эbnu Ювhоn'dir- зok yanlэюlarэ юцyle dursun az yanlэюlarэndan bile bahsetmediler. Bu da iki yцnьn var olduрunu gцstermiюtir.
Birincisi: Hвfэzlardan yedi kiюi bu adamэn tevsikэne hьkmetmekte ve vehimlerinden hiзbir юey zikretmemektedirler.
Эkincisi: Onlara muhalefet eden tek bir hвfэz da -ki O, Ebы Hвtim er-Rвzо'dir- ' Зok vehmi vardэr ' demektedir.
O halde bu rвvо hakkэndaki sцylenen sцzlerin tamamэnэ geзerli iзin ve Ebы Hвtim'in bilinnen teannьtь sebebiyle sen юцyle diyebilirsin:
Adam sikadэr, hadisinde biraz vehim vardэr; dolayэsэyla da -inювellahu teвlв- hadоsi hasen olan bir kimsedir veyahut da sahоhtir, ancak sahоhliрin birinci derecesinde deрildir.
Nesво 'nin " zayэftэr " sцzьne gelince…
Юubhe yoktur ki bu, zikri geзen hвfэz imamlardan bu kadar sayэda kimseden Fudayl Эbnu Merzыk hakkэnda gelen ta'dоlin kabul edildiрi yerde reddedilecek tefsir edilmeyen mьbhem bir cerh tьrьnden bir cerhdir. Ьstelik Nesво, -rвvоler hakkэnda teюeddьt ve teannьdьyle bilinen bir kiюi olmasэna raрmen- Sьnen'inde Fudayl Эbnu Merzыk'un hadоsini rivвyet etmiюtir. Artэk iyi dьюьn…
Эbnu Hibbвn 'a gelince…
Hiз юubhe yoktur ki O, ricвl hakkэndaki teюeddьd ve teannьtьn sancaрэnэ taюэyan bir kimsedir; nice sika rвvо vardэr ki onu, hakkэnda " metruktur ", rivвyetleri iзin de " mьnkerdir " hьkmьnь vererek " Mecrыhоn " (cerhedilen rвvоler) isimli kitabэna koymuюtur. Bu rвvо (Fudayl Эbnu Merzыk) hakkэnda kendinden цnce hiз kullanэlmayan bir ifвdeyi kullanarak " Mьnkeru'l-hadоsi cidden " (hadоsi cidden, yani son derece mьnker bir rвvоdir). Bu, dцnьlьp bakэlmayacak ve itimad edilmeyecek bir sцzdьr.
Hatta Эbnu Hibbвn 'эn kendisi bu sцzьne ters dьюerek, ardэnca " Sika kimselere hatalэ isnadlarda bulunan, Atэyye'den uydurma ve sikalardan mьstakоm rivвyet yapan kimelerden idi ve iюi karэюэk hale geldi " dedi…
Derim ki; Bu sцz rвvоnin ancak " sika " olduрunu ifade eder; baюka bir юeyi deрil. Onun rivвyetteki iюi diрer sikalar gibidir. Sika sikadan rivвyet edince hadоsi mьstekоm, sika olmayanlardan rivвyet edince de цyle deрildir. Sikanэn kendinden rivвyet ettiрi kimse hakkэnda hiзbir dahli (katkэsэ) yoktur. Rвvо iюittiрini tamвmen rivвyet ederse o sika tarifindendir.
Sonra, Эbnu Hibbвn юцyle dedi:
"Bence Эbnu Atэyye 'den yaptэрэ mьnker rivвyetlerin tamвmэ Atэyye 'ye вid olup Fudayl onlardan berоdir, uzaktэr."
Derim ki:
Rвvо, baюkasэnэn yanlэюэndan beri ise O'nun " Mecrыhоn " den зэkarэlэp " es-Sikвt " эna koymasэ gerekir. Bu, Эbnu Hibbвn'эn ayrэ kalmaya gьcьnьn yetmeyeceрi bir юeydir. Эюte bu yьzden O'nu " Sikвt "эna (7/316) koymuюtur. Эki kavlinden en mьnвsib ve doрru olan da budur; зьnkь (hafэzlar) cemвati(nin) kavline muvвfэk olan budur; ki, iki Sьfyвn, Sьfyвn es-Sevrо, Sьfyвn Эbnu Uyeyne, Эbnu Maоn ve Ahmed onlardandэr. Эbnu hibbвn tevsоkоnэn ardэndan " Hata edenlerdendi " sцyledi ise de hatasэnэ gцsteren bir юeyi ne " es-Sikвt "эnda ne de " el-Mecrыhоn 'de getirip gцstermedi; nitekim bunu inювellahu teвlв gцreceksin.
Sonra Эbnu Hibbвn юцyle dedi:
"Saрlam kimselerden yapэlan rivвyetlerde sikalara muvafakat ettiрi yerlerde kendisiyle ihticвc edilen bir kimse olur; sikalara isnadda tek kaldэрэ yerlerde de kendine mьtвbeat edilmedikзe rivayetlerde onunla ihticвc edilmez.."
Derim ki:
Bu sцzьn цzь, hadоsinin mьtвbisiz kabыl edimeyeceрidir.
Halbuki " O, sikalardan mьstakоm юeyler rivвyet eder " sцzь buna ters dьюmektedir. Zоra kim, " Sikalardan mьstakоm hadоsler rivвyet eder " ise ve bu onun юanэ, вdeti ve yolu olursa, iюinde tevakkufa, muvafэk rivвyetlerinin alэnmasэna ve tek kaldэрэ rivвyetlerinden de geri durulmaya ihtiyвc duyulmaz. Зьnkь, tek kaldэрэnda hadisinden geri durulacak olan kimse sikalardan yanlэю rivвyetler yapan kimsedir. Rвvо sika olan kimselerden doрru rivвyetler yapэyorsa, bunun gereрi hadоsinin kabыl edilmesidir; tek kaldэрэ rivвyetlerde tevakkuf ve geri durmak deрil...
Bu tevakkuf ve tenekkьb Эbnu Hibbвn rahimehullahi teвlв'nэn cerh hususundaki teюeddьd ve teannutunun delillerindendir.
Sonra Эbnu Hibbвn sanki bu sцzьne dair gelil getiriyor ve юцyle dedi:
Fudayl Эbnu Merzыk Ebы Эshвk'dan, (O), Zeyd Эbnu Yesо'den, (O), Alо Эbnu Ebо Tвlib'den, (O da) Nebо sallallahu aleyhi ve sellem'den юцyle dediрini rivвyet etmiюtir: "Ebы Bekr'i emоr yaparsanэz, O'nu emоn, dьnyaya raрbet etmeyen, вhirete raрbet eden olarak bulacaksэnэz. Цmer'i emоr yaparsanэz O'nu gьзlь bulacaksэnэz."
Derim ki:
Bu hadоsde Fudayl Эbnu Merzыk ьzerine bir юey (vebal ve ayэblama) yoktur. Adam bu yцnden tek baюэna kalmamэюtэr. Aksine O'na, Ahmed Эbnu Hanbel'in el-Mьsned'de (1/109), Abdullah Эbnu Ahmed'in es-Sьnne'de, Ebы Nьaym'in el-Hilye'de (1/64), Эbnu'l-Cevzо'nin de el-Эlelь'l-Mьtenвhiyye'de (1/251) rivвyet ettiрine gцre Эsrвоl Эbnu Yыnus, Эbnu Эshвk es-Sebоо mьtвbeat etti. O'na yine el-Hilye'de (1/64) gelen rivвyete gцre Эbrвhоm Эbnu Herвse ve Sьfyвn es-Sevrо de mьtвbeat etti.
Bundan da bilinmektedir ki, Эbnu Hibbвn'эn Fudayl Эbnu Merzыk hakkэndaki sцzь makbыl deрildir.
Aceleye gelip, getirdiрi hadоs, davasэnda iюine yaramadэрэ gibi tam aksine adamэn saрlam yaptэрэnэ ve onu rivвyet etmekte tek kalmadэрэnэ, aksine baюkasэnэn O'na muvafakat ettiрini ifвde etmektedir. Artэk iyi dьюьn…
Hвsэlэ, Fudayl Эbnu Merzыk'un hadоsi, eрer sahоhliрin en ьst seviyesinde deрilse, hasen derecesinden az deрildir. Adamэn hadоsi hasen olan bir rвvо olmasэ, Эbnu Receb el-Hanbelо'nin Cвmiu'l-Ulыm ve'l-Hikem'deki (1/210) "Sikadэr, vasattэr" sцzьnьn manasэdэr.
Bu, Zehebо'nin Siyeru A'lвmi'n-Nьbelв'da (7/342) aзэkзa ifвde ettiрi bir юeydir; юцyle dedi:
O'nu ne Buhвrо, ne Ukaylо ve ne de Dыlвbо zayэf rвvоlerin arasэnda zikretmedi; O'nun (Yani Fudayl Эbnu merzыk'un) hadоsi, hasen hadislerdendir. Zehebо O'nu "Men Tьkьllime Fоhi ve Hьve Mьvessekun" ("Tevsоk Edilmesine Raрmen Hakkэnda Cerh kelвmэ Gelen Rвvоler") (sh:151) kitabэna koymuюtur. O, hadоsinin hasen rьtbesinden aюaрэ olmayacaрэnэ murad ediyor. Hatta Zehebо el-Kвюif'de (2/332) mutlak olarak (bir kayэd getirmeksizin) O'nun sika olduрunu sцylemiюtir. Bu, Эmвmlarэn sika olduрunu sцylediрi ve Mьslim'in Sahоh'inde ihticвc ettiрi bir kiюiden uzak deрildir.
Mьhim Bir Tetimme:
Elbвnо bu hadоsin bir takэm illetlerle zayэf olduрunu sцyledi. Onlardan biri de Fudayl Эbnu Merzыk'un zayэf olduрunu aзэkзa ifade etmesidir. "Zaоfe"sinde (1/323) bu gцrьюьnьn mьdвfaasэnэ yaptэ ve O'nun hakkэnda teюeddьd gцsterdi. Sonra da вdeti ьzere tenakuza dьюtь ve "Sahоha"sэnda (3/128) O'nun hadоsini "hasen" buldu. Artэk iyi dьюьn…
FASL:
Эkinci Эllete de, Atэyye Эbnu Sa'd el-Avfо hakkэndaki sцzdьr …
Atэyye hakkэnda konuюanlar iki kэsma ayrэlэr:
Birincisi: Cerhi mьbhem yapэp, onu tefsоr etmeyenler…
Эkincisi: Cerhinin sebebini zikreden bir baюka kэsэm…
Bunlarэn Atэyye hakkэndaki sцzleri ьз sebebe dцnmektedir ki onlar da юunlardэr:
(1) Tedlоsi, (2) Teюeyyuu, (3) kendine inkвr edilen (O'nun kabыl edilmeyip reddedilen) rivвyetleri
Mьbhem cerhe gelince … Bьyьk bir mikdвra ulaююa bile mьbhem olan cerhi reddetmek ve ona iltifat etmemek gerekir. Зьnkь Hadоs ilimlerinde yerleюik bir kвide vardэr ki; hakkэnda cerh ve ta'dоl gelen rвvо varsa ve bu cerh mьbhem olan ve taзэklanmayan bir cerh ise, reddedilmesi ve onunla amel edilmemesi ve ona iltifatэn terkedilmesi, dolayэsэyla da rвvо hakkэnda gelen tadilin alэnmasэ lazэmdэr; doрru olan da iюte budur. Юubhe yoktur ki muhaddislerin iюi bunun ьzerinde yerleюmiюtir.
Tedlоsi sebebiyle O'nu (Atэyye'yi) terkedenlere gelince…Зoрunluk bunlardэr… Onlarэn bu hьkьmdeki itimadlarэ tвlif ve yalan sцylemekle ithвm edilmiю bir rвvоnin haber vermekte tek kaldэрэ bir rivвyettir ki O da Muhammed Эbnu's-Sвib el-el-Kelbо'dir. O'na itimad edilemez. Birзok sцz (cer), tenkоd yoluyla deрil de taklоd yoluyla buna dayanarak gelmiюtir.
O'nun hakkэnda teюeyyuu (юiоlik bulundurmasэ) sebebiyle konuюanlarэn cerhleri ise hakоkatte merdыttur. Зьnkь bid'at yьzьnden cerhetmeye rвvоnin sэdkэ ve adвletinin beyanэndan ve husыsan bid'atine davet eden biri olmadэрэ veya yaptэрэ rivвyet bid'atini teyid etmedikten sonra dцnьlьp bakэlmaz. Atэyye'nin юii olmaya зaрэrdэрэ sьbыt bulmamэюtэr ve rivвyet ettiрi sadedinde olduрumuz hadоsin de юiileюmekle hiзbir al3akasэ yoktur. Buna gцre Atэyye el-Avfо hakkэnda teюeyyuu yьzьnden konuюanlarэn sцzьne bakэlmaz. Hele bu konuюan kimse юii olmanэn tam zэddэ demek olan nвsоbilikle itham edilmiюse…
Kendisine karюэ inkвr edilen bir юeyi rivвyet etmesi yьzьnden hakkэnda sцylenen sцzlere gelince… Ben gцrebildiрim ricвl kitablarэnda Эbnu Adiyy'in zikrettiрi bir hadоs dэюэnda O'nun bu tьrden bir rivвyet yaptэрэnэ bulmadэm. Ki, Эbnu Adiyy'in bu kabыl etmediрi Эbnu Atэyye rivвyetinde de sцz Atэyye'nin sцzьdьr; doрru olan O'nun hadоsidir; nitekim inювellahu teвlв ileride gelecektir. Hattв, Atэyye el-Avfо, Эbnu Adiyy'in O'nun iзьn zikrettiрi hadоsde yanэlsa bile bu O'nun zayэf kabыl edilmesini ve hadоsinin iskatэnэ (delil olmaktan) dьюьrьlmesini ifвde etmez. Зьnkь rвvоnin hadоsi makbыl biri olmasэnэn manasэ, rivвyet ettiklerinin tamamэnэn doрru olmasэ demek deрildir. Bu, olandan зok uzak(bir anlayэю)tэr. Зьnkь insan unutabilir ve insanlэk tabiatэ ona baskэn gelebilir. Эюte bunun iзьn kadri ve kэymeti ne kadar ьstьn, ezberi de ne kadar kuvvetli olursa olsun rivвyet ettiрi hadоslerde hatв etmeyen bir imвm bulamayacaksэn; lвkin doрrusu hatasэndan зok olduрu zaman makbыl olur; deрilse makbыl olmaz.
El-Hвsэl, Atэyye'nin hadislerinde bazэ hatalarэn bulunmasэ O'na rivвyet ettiklerinin tarafэnda zarar vermez. Husыsiyyetle O, зok rivвyet eden biriydi. En doрru olanэ Allah teвlв en iyi bilir. Bu kэsa ve topluca sцylenen sцzlerin aюaрэda gelecek olan fasэllarla aзэklanmasэ gerekir.
Fasl
Ekseri tenkэdзiler, Atэyyetь'l-Avfо'yi юuyuh tedlоsi ettiрine dвir yapmэю olduklarэ rivвyetleri sebebiyle зerhetmiюlerdir.
Эbnu Hibbвn, "el-Mecrыhоn"de (2/176) юцyle dedi:
(Atэyye), Ebы Saоd el-Hudrо radэyallahu anhu'dan bir takэm hadоsler iюitti. Ebы Saоd Цlьnce de Kelbо ile oturup kalkmaya ve vaazlarэna gelmeye baюladэ. Kelbо, " Resыlьllah юцyle buyurdu " dediрi zaman, onu ezberlerdi; O'nu Ebы Saоd diye kьnyeledi. O'na bunu sana kim rivвyet etti denilince, "Bana Ebы saоd rivвyet etti" derdi; bцylece (iюitenler) O'nun Ebы Saоd el-Hudrо'yi kasdettiрini zannederlerdi; halbuki O, Kelbо'yi murвd ederdi. (Эbnu Hibbвn'эn Sцzь Bitti.)
Atэyye 'yi Юuyыh tedlоsi yapmakla ithвm edenler aюaрэda gelecek olan habere dayanmэюlardэr:
Abdullah Эbnu Ahmed, babamэ юцyle derken iюittim, dedi:
Atэyyetь'l-Avfо'yi andэ ve hadоsi zayэf biridir; bana gelen habere gцre, Atэyye Kelbо'ye gelir, O'ndan tefsоr alэr, O'nu Ebы Saоd diye kьnyeler ve 'Ebы Saоd dedi ki…' derdi. Huюeym Atэyye'nin hadоsini zayэf bulurdu.
Abdullah Эbnu Ahmed юцyle dedi: Bize babam rivвyet etti. O, bize Ebы Ahmed ez-Zьbeyrо rivвyet etti (dedi.) O, Sevrо'nin юцyle dediрini iюittim (dedi.) O, Kelbо'nin юцyle dediрini iюittim dedi: Beni Atэyye Ebы Saоd diye kьnyeledi. Ve yine babamdan юцyle derken iюittiрim: Sьfyвn es-Sevrо, Atэyyetь'l-Avfо'nin hadоsini zayэf bulurdu. ( Abdullah Эbnu Ahmed'in Sцzь Bitti.) El-Эlele ve Ma'rifetь'Ricвl'de (1/122), el-Cerh ve't-Ta'dоl'de (6/383), Ukaylо'nin Duafвsэ'nda (3/359), Эbnu Adiyy'in el-Kвmil'inde (5/2007) bцyle yazэlmэюtэr.
Эbnu Hibbвn 'эn el-Mecrыhоn'inde (2/177) юцyle denmiюtir: Mekhыl 'ь юцyle derken iюittim: Ca'fer Эbnu Ebвn 'э юцyle derken iюittim: Эbnu Nasоr diyor ki; O, Bana Ebы Hвlid Эbnu Ahmer dedi ki, dedi; O, bana Kelbо dedi ki dedi: Atэyye 'Ben seni Ebы Saоd diye kьnyeledim; ben 'Bize Ebы Saоd rivвyet etti' diyorum, dedi… (Эbnu Hibbвn'эn el-Mecrыhоn'deki Sцzь Bitti.)
Ey insaf sahibi okuyucu!... Ayet sen (her tьrlь ard niyyet ve tarafgirlikten) sonyunmuю tenkэdзi gцzьyle bakarsan, Ahmed'in Atэyyetь'l-Avfо'yi zayэf olmakla vasfettiрini, sonra da bu zayэf bulmasэnэn dayanaрэnэ zikrettiрini, mesnedinin de Kelbо'nin hikвyesi olduрunu ve Huюeym'in Atэyye hakkэnda sцylediрi sцzьn sebebinin de bu olduрunu bulacaksэn.
Ahmed, belвр'э, Sevrо tarоkэnden isnвd ettikten sonra, Sevrо'nin Atэyye'yi zayэf bulduрunu anlattэ. O halde Sevrо'nin Atэyyetь'l-Avfо'yi zayэf bulmaktaki dayanaрэnэn aslэ da Kelbо'nin anlattэрэdэr. Эbnu Hibbвn, Kelbо'nin sцzьne dayanarak O'nu "el-Mecrыhоn"e (2/176) koydu ve bu hikвyeden baюka dayanacaрэ bir baюka юeyi de zikretmedi.. Allah O'na rahmet eylesin, вdeti ьzere cerhdeki mubalaрadan (aюэrэlэktan) da geri kalmadэ. Bu dayandэklarэ sцz kaldэrэr ve mesnedi de sahоh deрildir. Зьnkь medвrэ Muhammed Эbnu's-Sвib el-Kelbо'dir ve O'nun da hali bilinmektedir. O, yalancэlэkla ithвm edilen tвlif birisidir. O halde bu adamэn bulunacaрэ senede bakэlmaz ve hiзbir hususta ona itimвd edilmez. Buna raрmen bu deрeri olmayan sцzьne herkes koюuюturmuю ve bazэlarэ onu hikвye etmeye atэlmэюtэr. Kemвl sadece Allвha aid olup, masum da sadece Resыlь sallallahu aleyhi ve sellemdir. Юayet bazэlarэnэn Atэyye'yi юuyыh tedlоsi ile ithвm etmekte bu deрeri olmayan hikвyeye dayanmalarэndan teaccьb edersen, bu merdыd cerhe birзoklarэnэn peюpeюe gelmelerinden daha da зok teaccьb et. Bцylece onlar taklоd оcвbэ bu deрeri olmayan hikвyeye itimad edenlerin arkasэnda yer aldэlar; baюka deрil. Sцzlerinin delilsiz gelmesine raрmen onlar iddialarэnэ kuvvetlendirecek ve dayanaklarэnэn belini dik durduracak bir юey de zikretmediler. Ювyet bir юey bulabilselerdi, hususan sonrakileri onu elbette (allayэp pullayэp) getirirler (ve teюhоr ederler) idi. Biz bunu sana bulamayэnca, bilinmiю oldu ki, sonra gelenler цncekileri taklоd etmiю ve ard arda hataya dьюьlmью. Bunun benzerleri ricвl kitablarэnda зoktur. O halde tevfоkэnden (bu yanlэюэ bulup isbвt etmekteki muvaffak kэlmasэndan) dolayэ Allah'a hamd ediyoruz. Bu hataya hadоs вlimlerinden bu hatayэ gцren iki kiюiden baюkasэnэ bulamadэm.
Birincisi, bьyьk hвfэz Ebu ' l - Ferec Abdurrahmвn Эbnu Receb el-Hanbelо 'dir. Цyle ki, O, Юerhu Эleli't - Tirmizо 'de (471) hikвyenin aslэnэ Ahmed Эbnu Hanbel'in "el-Эlel"inden naklettikten sonra юцyle dedi: Lвkin Kelbоnin rivвyetine itimвd edilmez. (Эbnu Receb'in Sцzь Bitti.)
Эkincisi de Hвfэz Seyyid Ahmed Эbnu's-Sэddоk el-Рumвrо'dir. O, el-Hidвye fо Tahrоci Ehвdоsi'l-Bidвye'de (6/172) Atэyyetь'l-Avfо hakkэndaki sцzьnde юцyle dedi: Tedlоsi ondan sadece Kelbо'ye raрmen sahоh zannetmeyeceрim bir hikвyede naklettiler. (Рumвrо'nin Sцzь Bitti.)
Elbвnо вdeti ьzere Tevessьl'ьnde (s:94-98) bu degeri olmayan bu hikaye sebebiyle Atэyyetь'l-Avfоye ve hadоsin hasen olduрunu sцyleyenlere ta'n u teюnо'de bulundu. Bu dцnьlьp bakэlmayacak ve cevвbэ ile meюрul olunmayacak bir sцzdьr. Зьnkь O'nu tedlоs ile ithвm edenlerin tek dayanaрэ ve sermayesi olan bu rivвyetin hвlini bilmiюtin. Vellahu'l-Mьsteвn….
Fasl:
"El-Keюf ve't-Tebyоn" sвhibi (sh:50) Эbnu Receb'in sцzьnьn ardэsэra tenkэd iзin юцyle dedi:
Kelbо'nin rivвyet etmekte olduрuna itimвd edilemeyeceрi doрrudur…. Lвkin onun burada bu hьkmь vermede bir iюi (katkэsэ) yoktur. Зьnkь O'nu bu tьr зirkin tedlоs ile zikreden вlimler, sadece Kelbо'nin Atэyye hakkэndaki sцzьne ve Atэyye'nin O'na (Ebы Saоd) kьnye(si) vermesine dayanmadэlar. Onlar buna (hikвyeye) ancak rivвyet ettiрi hadisleri toplamalarэ ve rivвyetini tenkоd etmeleri ьzerine itimad ettiler. (Bitti.)
Ben derim ki;
Bu, mьtenвkэz (зeliюkili) bir sцzdьr. Зьnkь o, Kelbо'nin sцzьne itimad edilemeyeceрini kabыl ediyor; sonra sonra onun burada (Atэyye'nin tedlisзi olduрu hьkmьnь vermede) bir katkэsэnэn olduрunu inkвr ediyor; sonra da bunu tersine зevirip Atэyye'nin tedlisзi olduрunu sцyleyen вlimlerin sadece Kelbо'nin sцzьne dayanmadэklarэnэ, lвkin O'nun rivвyetlerini toplamaya da dayandэklarэnэ aзэkзa ifade ediyor. Bu sцz, onlarэn Kelbо'nin sцzьne de baюkasэna da dayandэрэnэ ifade ediyor. O yьzden bu sцz bir юeyin olmadэрэnэ, sonra var olduрunu gцsteriyor; юeyhinin вdeti gibi, tenakuza dьюьyor. Bu bir…
Эkincisi: Atэyyetь'l-Avfо hakkэnda юuyыh tedli sinin olduрunu ve Kelbо'ye " Ebы Saоd " kьnyesi verdiрini sцyleyenler, sadece Kelbо'nin rivayetine dayanmaktadэrlar. Эюte ricвl kitablarэ… Цnьmьzdedirler… Sadece, yalan sцylemekle itham edilen Kelbо'nin bulunduрu hikвyeyi zikretmektedirler, Atэyyetь'l-Avfо'nin rivвyet ettiрi haberlerden her hangi baюka bir юeyi iювret etmemiюlerdir… O halde bu adam Kelbо hakkэnda 'O'nun burada hiзbir tesir ve katkэsэ yok' nasэl diyor?
Ьзьncьsь: Bu delоli olmayan ve dayanaрэ bulunmayan bir iddiвdэr. Hвli bцyle olan herbir iddiв merduttur; ona dцnьlьp bakэlmaz. Зьnkь Allah azze ve celle " De ki getirin kesin delоlinizi, eрer sвdэklardan iseniz " buyurmaktadэr. O halde kim davasэna dвir delil getirmezse onun sцzь sцz kaldэrэr, doрru deрildir.
Dцrdьncьsь: "Ona (hikвyeye) ancak yaptэрэ rivвyetleri toplamalarэ ve rivвyetlerini tenkоd etmelerine binвen itimad ettiler" sцzь…
Derim ki;
Hiзbir kimse O'nun bu dediрini tasrоh etmeyince (aзэkзa sцylemeyince), bu O'nun zayэf zanna (vehme) dayandэрэnэ gцstermektedir; zann ise hakktan hiзbir юey kazandэrmaz. Bu iddiasэnэn zann olduрunun delillerinden bir de юudur: Ювyet yanэnda davasэnэ kuvvetlendiirecek bir юey olsaydэ, kavlini teyid etmek ve reyine yardэm etmek iзьn onu elbette gцsteririrdi. Yapmayэnca, bu gцsteriyor ki, bu sцzь "sцzlerin en bьyьk yalanэ" babэndan olduрunu gцstermektedir. Allah en iyi bilendir…
Sen юцyle de diyebilirsin: Atэyyetь'l-Avfо hakkэndaki sцzleri юayet rivayet ettiрi haberleri toplamaya dayansaydэ, bu elbette ortaya koyar ve aзэklarlar ve rical ve tвrэh kitablarэnda bunu ele alэrlardэ. Sanki sen iddiв sahibinin ihtiyacэnэ gцrecek tek bir misal bulamayacaksэn. Эddia doрru olmayэnca bu (hьkьm) sadece Kelbо'nin rivвyetine dцnmektedir.
Beюincisi: Юuyыh tedlоsi ancak bir nass (aзэk sцz ve ifade) ile bilinebilir. Atэyyetь'l-Avfоnin, Ebы Saоd el-Hudrо'den ayrэlamamasэ iзin Kelbо'ye "Ebы saоd" kьnyesi takmэю olmasэ tevkоfe (aзэk ibare ve ifadeye, nassa) muhtвc olan bir юeydir; ancak buna itibar edilebilir. Onun iзьn bu hususta rivвyetlerin toplanmasэ, onunla kьnye verme hikвyesine dair bir nass bulunmadэkзa bir юey ifвde etmez.
Altэncэsэ: Bu gцрьsle savmak maksadэyle bilinmeyen bir юeye ihвle ve зirkin tedlоsin isbatэna kalkэюmaktэr; baюka bir юey deрildir.. Eрer bu yol doрru olursa Allah azze ve cellenin rahmeti hьccet, bьrhвn ve delilin ьzerine olsun. (Цldьler demektir.) Bu, herhangi bir юeyin isbatэnda yalan olduрu bildirilen bir hadоse dayanan bir adamэn yaptэрэ gibi bir юeydir. Baюkasэ onu yenince ve ona dayandэрэ delilin yalan olduрunu aзэklayэnca, bu adam kendini yenen kimseye muvafakat etmiюtir; fakat o zihnindeki юeyi isbat etmek ister ve kendini yenen kimseye, "Dayandэрэm delilin yalan olduрuna dair getirdiрin iddianэ kabul ediyorum; lвkin orada baюka deliller var" der ve susar. Onlarэ bilseydi onlarэ kesinlikle ortaya koyardэ!!!..Bu yolla her bir batэl ve mьnkerin isbatэ ve uydurma rivвyetlere dayanmak mьmkin olur. Vellahu'l-Mьsteвn…
Yedincisi: Usulde yerleюik bir kaide vardэr: Bir юey demeyene bir sцz nisbet edilmez. Kelbоnin rivвyetinden baюka юeylerden sustular (demediler.) Onun iзьn kim Hвfэzlara Kelbо'nin rivвyetinden baюka bir юey nisbet ederse bir юey demeyene bir sцz nisbet etmiю olur ve insanlara demediklerini dedirtmiю (demiю iftirasэnэ atmэю) olur.. Vellahu'l-Mьsteвn…
Tenbоh:
Elbвnо, Tevessьl'ьnde (sh:95) Atэyye'nin Kelbо'ye Kьnye vermesi hikвyesini zikrettikten sonra –ki o hikвye цnceden de geзtiрi gibi batэl bir hikayedir- юцyle dedi: " Bence Atэyye'nin adaletini tek baюэna bu hikвye dьюьrьr." (Elbвnо'nin Sцzь Bitti.)
Derim ki; Bu sцz iki юeyden dolayэ hatadэr:
Birincisi: Hвfэz Sьyыtо, "Tedrоbu'r-Rвvо'de (1/231) юцyle dedi:
Tedlоs'in kэsэmlarэndan birisi de bir юahsa benzetme iзьn bir baюka meюhыr zвtэn ismini vemektir. Bunu (oрul Tвcьddоn) es-Sьbkо Cem'u'l-Cevвmi'de zikretti ve юцyle dedi: Bu, -Zehebо'yi kasdederek ve (kendimizi) Beyhakо'ye benzeterek- " Bize Ebы Abdillвh Hвfэz haber verdi " dememiz gibidir ki, Beyhakо, Hвkim'i kasdederek bцyle demiюti. Bu kesinlikle bir cerh deрildir. Зьnkь bu yalandan deрil, meвrоz (lastikli sцz) cьmlesindendir. Bunu Вmidо, el-Эhkвm'da, Эbnu Dakоk el-Оd de el-Iktirвh'da sцyledi. (Sьyыtо'nin Sцzь Bitti.)
Эkincisi: Atэyye'nin Kelbо'ye sцzь edilen kьnye vermesine benzer iюleri ileri gelen вdil kimseler topluluрu da yapmэюtэr.
Эbnu Hibbвn, el-Mecrыhоn'de (2/253) юцyle dedi: Muhammed Эbnu's-Sвib el-Kelbо… Kьnyesi Ebы'n-Nadr'dэr. Kыfe halkэndandэr. Sevrо'nin ve Muhammed Эbnu Эshвk'эn rivвyet ettikleri ve tanэnmamasэ iзьn "Bize Ebы'n-Nadr rivвyet etti" dedikleri iюte bu kimsedir. (Эbnu Hibbвn'эn Sцzь Bitti.)
Derim ki; Юeyhlerinden biri de Ebы'n-Nadr kьnyesiyle kьnyelenen Sвlim Эbnu Ebо Ьmeyye'dir. O, et-Tehzоb'de (3/431) olduрu gibi Kьtьb-i Sitte topluluрunun kendisiyle ihticвc ettiрi sika bir tвbiоdir. Hвfэz, sika Hьюeym Эbnu Beюоr el-Vвsэtо de ki O, Atэyyetь'l-Avfо hakkэnda konuюanlardandэr- bunu yapardэ.
Yahyв Эbnu Maоn, юцyle dedi: (Hьюeym) Ebы Эshвk es-Sebоо'ye kavuюmadэ; O, sadeceEbы Эshвk el-Kыfо'den rivвyet ederdi.. O da Abdullah Эbnu Meysere'dir. Kьnyesi de Ebы abdi'l-Celоl'dir. Hьюeym O'na bir baюka kьnye taktэ. Tehzоb'den son buldu. (11/63)
Derim ki; Abdullah Эbnu Meysere zayэf bir Rвvо'dir.
Эbnu Ebо Hayseme, Эbnu Maоn'den rivвyetle юцyle dedi: Mervвn, insanlara (kim olduklarэnэ) цrtmek iзьn isimleri deрiюtirirdi. Hakem Эbnu Ebо Hвlid'den rivвyet ederdi. O sadece Hakem Эbnu Zahоr idi. (Bitti.)
Derim ki; Mervвn, sika ve hafэz Эbnu Muвviye el-Fezвzо'dэr. (Hakkэnda) et-Takrоb'de (6575), " sikadэr hвfэzdэr " denilmiюtir. Юeyhlerin isimlerini deрiюtirirdi. Tedlоs ettiрi (ve ismini deрiюtirdiрi) Hakem metrыktьr ve mьttehemdir. Эbnu Maоn buna raрmen Mervвn iзьn " sikadэr " demektedir.
Эюte Hвfэzlarэn meюhыrlarэnэn bьyьklerinden olan bu dцrt zat zayэf rвvоlerden юuyыh tedlоsi yaparlardэ. Sen ey insaflэ kiюi!.. Bunlarэn adвletli olduklarэna hьkmetmektesin ve bu sцzden ayrэlmaya gьcьn yetmez..
O halde bundan sonra Atэyye hakkэnda konuюur ve adaletinin dьюtьрьne hьkmedersen, bozmuю ve akэl zayi etmiю olursun ve de insaftan uzaklaюmэю olursun.
FASL:
Teюeyyuu Sebebiyle Hakkэnda Konuюanlara Gelince …
Cыzecвnо gib… O, "Ahvвlь'r-Ricвl"de (sh:65) "Mвildir (haktan uzaklaюmэюtэr)" dedi. Cыzecвnо nasэbоlikle tanэnan, onunla юцhret bulan biri idi. Kitabэ цnьmьzde durmakta ve bunu gцstermektedir. O kadar ki, Hвfэz, el-Lis
|
|
|
