 |
Эmвm Ebы Hanоfe Te’vоl Yapmэю mэdэr?
|
|
|
|
Эmвm A’zam Ebы Hanоfe amelо mes’elelerde Nebо sallallвhu aleyhi ve sellem’e ve Selef’e ittibв оcвbэ olarak Te’vоl iзьn mutlaka lвzэm olacak юartlara uyan te’vоl yapmэюtэr. O, nasslarэ, engin dirвyetiyle diрer nasslarэn зerзevesi iзinde bulunmasэ оcвb eden yere koymakla bazen onlarэn aзэk ma’nвsэnэn dэюэna зэkmaktadэr. Nasslarэ, diрer nasslarэn/Эslвm’эn bьtьnь iзinde ma’nвlandэrmak yerine kendi iзinde anlayэp da hakоkatte yanlэю anlayanlar Эmвm A’zam Ebы Hanоfe’yi hep nasslara baрlэ kalmamakla ithвm ede gelmiюlerdir.
Эbnь Ebо Юeybe’nin Musan-nef’inde “Ebы Hanоfe’nin ise (bu nasslara muhвlif davranэp) юцyle юцyle dediрi anlatэlmaktadэr” diyerek aзэkзa, Эmвm Buhвrо’nin de Sahоh’inde “insanlardan biri dedi ki” diyerek ьstь цrtьlь olarak O’na yaptэklarэ ithamlar hep bu sebebe dayanmaktadэr. Bu asэlsэz i’tirвzla-rэn isвbetsizliрini gцrmek, bilmek ve anlamak isteyenler misвl olarak Эmвm Kevserо’nin en-Nьketь’t-Tarоfe, el-Эюfвk ve Эhkв-ku’l-Hakk gibi kitablarэna bakabilirler.
O, Sэfat Вyetleri ve Sэfat Hadоsleri’nde ise, yed/el ve vech/yьz kelimelerinin Allah’эn sэfatlarэ olduрunu, Allah’эn yedinin kudreti olduрunun sцylenemeyeceрini beyвn etmekle[25] bunlarэn uzuv/organ olmadэklarэnэ, dolayэsэyla ne olmadэklarэnэ aзэklamэю oluyordu. Bцylece de Te’vоl-i Эcmвlо yapmэю. Ancak murвd edilen ma’nвyэ tв’yоn etmekten de uzak durmaktaydэ. Lвkin ne olduklarэnэn sцylenemeyeceрini ifвde etmekle de Te’vоl-i Tafsоlо’den kaзmэю oluyordu.
Hвsэlэ O, Nebо sallallвhu aleyhi ve sellem ve Selef gibi bir yanda Te’vоl-i Tafsоlо yapmamakla Tefvоd’e giderken/lafzэn ma’nв-sэnэn ilmini Allah’a bэrakэyordu. Цte yanda da Te’vоl-i Эcmвlо ile tenzоh yapэyor; yani Allah’э, O’nu, yaratэlmэюlarэn sэfatlarэndan kendine yakэюmayacak sэfatlardan uzak tutmuю oluyordu. Zвten Selef’in de yolu buydu. Nitekim bu dediklerimiz Ebы Mutо’ el-Belhо’nin O’ndan rivвyet ettiрi (dolayэsэyla O’nun olduрuna i’tirвzэn manasэz olduрu) el-Fэkhu’l-Ekber’de gцrьlecektir.
Daha sonraki Hanefоler ve цnceki Mвtьrоdоler de Selef akоdesi ьzereydiler. Sonraki Mвtьrоdilerden bir kэsmэ ise (cвiz olan) te’vоl yolunu tuttular. Nitekim Beyвdо’nin “Mвtьrо-dоlerden ve Eю’arоler’den bir kэsmэ tafsоl’e gitmiюlerdir. El-Kifвye ve et-Tesdоd sahibi ile Эbnь Hьmвm avвm’эn inancэnэn bozulmamasэ iзьn ihtiyвc вnэnda te’vоl’e gidilir” юeklinde hulвsa edilebilecek ifвdesi bunu gцstermektedir.[26]
Bununla beraber, eslem olanэn Selef yolu olduрunu i’tirвf ettiler ve inkвrcэlara cevвbda (ve iknada) Halef yolunun Ahkem/ daha saрlam olduрunu sцylediler. Allahu a’lem…
Sьfyвn-i Sevrо Te’vоl Yapmэю mэdэr?
Sьfyвn-i Sevrо de te’vоl etmiюtir. Hafэz Beyhakо, isnвdэyla rivвyet etti: Mi'dвn el-Вbid юцyle diyor: Sьfyвn-i Servо ye وَهُوَ مَعَكُمْ أَيْنَ مَا كُنْتُمْ= (Hadоd:4) ayeti hakkэnda sorduрumda, “(onun beraberliрi) ilmi(yle)dir" dedi.[27]
|
|
|
Эmвm Mвlik Te’vоl Yapmэю mэdэr?
Эmвm Mвlik’ten de te’vоl gelmiюtir. Zьrkвnо, Ebы Bekir Эbnь’l-Arabо’den, O’nun (Mвlik’in) ينْزِلُ رَبُّناَ= "Yenzilь Rabbuna"/"Rabbimiz iner" hadоsi hakkэnda юцyle dediрini nakletti: Nьzыl/iniю Allah Teвlв’nэn Zatэna deрil, fiillerine dцner.. Hatta bu, O’nun emri ve nehyini indirecek olan meleрinin iniюinden ibarettir. Юu halde nьzыl/iniю hissidir/fizоkоdir ve de kendisiyle emrin gцnderildiрi melekin sэfatэdэr. Veyahut da ma’nevоdir; yani “цnce yapmayэp da sonra yaptэ” manasэnda bunu nьzul, bir mertebeden bir mertebeye inme diye isimlendirmiюtir. Bu sahih bir Arabзa ifade tarzэdэr.[28]
Эmвm Ahmed Эbnь Hanbel Te’vоl Yaptэ mэ?
Эmвm Ahmed b. Hanbel’e gelince. Эmвm Beyhakо, Menвkэbu Ahmed Эbni Hanbel’de, Hвkim’den, O, Amr b. Semmвk’dan, O, Hanbel’den rivayet etmiюtir ki; Ahmed Эbnь Hanbel;وَجَاءَ رَبُّكَ= "Rabbэn geldi" (Fecr:22) ayetini "Rabbэnэn sevвbэ geldi" юeklinde te’vоll etmiюtir.
Sonra Beyhakо юцyle demiюtir: Bu ьzerinde toz bulunmayan, saрlam bir isnaddэr.[29]
Yine Эmвm Beyhakо Menвkэbu Ahmed’de senediyle beraber юцyle rivayet etmiюtir:
Hanbel Эbnь Эshak anlatэyor: Amcamэ -Ebu Abdillah Ahmed ibnь Hanbel’i kasdediyor юцyle derken iюittim: Emirul Mь'minоn'in sarayэnda mьnazara edildiрi zaman bana karюэ hьccet ileri sьrьldь ve dediler ki, Bakara ve Tebвreke sыreleri kэyamet gьnьnde gelecek. Onlara dedim ki; Kэyamet gьnьnde Bakara ve Tebвreke sыrelerinin gelmesi demek sadece sevabэn gelmesidir. Зьnki Allah Teвla buyurduki;وَجَاءَ رَبُّكَ=/”Rabbэn geldi” buyurdu. Burada sadece ve sadece Rabbinin kudreti geldi, Kurвn ve benzeri юeyler, vaazlar ve nasэhatler geldi, demektir.
Эmвm Beyhakо юцyle dedi: Bunda delil vardэr ki, Ahmed ibnь Hanbel, Kitabta/Kur’вn’da gelen “Allвh’эn gelmesi” ve Sьnnet’le gelen “Nьzыl”/”Allah'эn inmesi” ile murad edilenin intikal/bir yerden bir yere gitmek, yani cisimlerin zatlarэnэn intikali gibi bir mekвndan bir mekana intikal olmadэрэna inanmaktadэr; O Cenвb-э Hakk’эn ayetlerinin yani kudretinin alametlerinin zuhuru manasэndan ibarettir. Zira onlar (Bid’at ehli), “Kur'вn Allah’эn kelamэ olsaydэ, Allahэn sэfatlarэndan zatо sэfatlarэndan bir sэfat olsaydэ, gelmek onun iзin dьюьnьlemezdi” diyorlar.
Ahmed Эbnь Hanbel onlara юцyle dedi: Okunmasэnэn sevabэ gelecektir ki, o gьn bunu aзэklamak isteyecektir. Эюte bu sebeble, onu “ortaya зэkarma”yэ “gelmek” kelimesiyle ifвde etti. (Nakil bitti.)
|
|
|
Bu da Эmвm Ahmed Эbnь Hanbel hazretlerinin sэfat ayetleri ve sэfat hadislerini bir mekande yer tutmak olarak anlamadэрэnэn delilidir. Yine Эmвm Beyhakо’nin el-Esmв ve’s-Sэfat’эnda senediyle Hasen ibnь Meymыnо’den rivayet ettiрine gцre,
(Эbnь Meymыnо) юцyle dedi: Bir gьn Ahmed Эbnь Hanbel yanэma зэktэ geldi ve “gir” dedi. Ben de evine girdim. (O’na) “юu insanlarla (Mu’tezile sapэklarэyla) yaptэрэn tartэюmayэ ve sana karюэ neyi delоl olarak ileri sьrdьklerini bana haber ver” dedim. O da “Kur'вn'dan bir юeyler getirip onlarэ te’vоl ve tefsоr ediyorlar” dedi. مَا يَأْتِيهِمْ مِنْذِكْرٍ مِنْ رَبِّهِمْ مُحْدَثٍ “kendilerine Rablerinden yeni hangi nasоhat gelirse…” (Enbiyв:2) ayetini okuyorlar. Ben, “sonradan olan” muhtemeldir ki onun “indiriliюi”dir; yoksa o zikrin kendisi muhdes/yeni ve sonradan olma deрildir, dedim.
Эmam Beyhakо юцyle diyor: Ahmed Эbnь Hanbel hazretlerinin doрruluрuna юu rivayet delalet etmektedir: Abdullвh Эbnь Mes’ыd radэyallвhu anhu юцyle buyurdu:
Ben Resыlьllвh sallallвhu aleyhi Vesellem’e vardэm ve O’na selвm verdim. Bana, “ve aleykьm selam” demedi. Kadim/eski olan da sonradan olan da beni yakaladэ (Eski yeni ne varsa hep aklэma geldi.) “Hakkэmda yeni bir юey mi oldu,” dedim. Resыlullah sallahu aleyhi vesellem buyurdu ki:
Allah Nebisi iзin emrinden istediрi юeyi ihdas eder/sonradan ortaya зэkarэr. Эhdas ettiрi юeylerden biri de namazda konuюmamanэzdэr.
Buharо Te’vоl Yaptэ mэ?
Эmвm Buharо Sahоh'inde كُلُّ شَيْءٍ هَالِكٌ إِلَّا وَجْهَهُ= "her юey helak olacaktэr onun vechi hariз" (Kasas:88) ayetinin tefsirinde وَجْهَهُ kelimesini;إِلَّا مُلْكَهُ=/illв mьlkehы/mьlkь mьstesnв diye tefsir etmiюtir ve юцyle demiюtir: Ve yine denilir ki, “Kendisiyle sadec Allah'эn vechi, yani mьlkь/mьlkiyet ve iktidвrэ murвd edilen mьstesna”.[30] (Buhвrо'nin Sцzь Bitti.)
Эmвn Buhвrо burada vechi kesin bir юekilde mьlk manasэna te’vоl etmiюtir. Эmвn Buhвrо'nin Selefin en hayэrlэlarэndan olduрunda юьbhe edecek bir akэllэnэn var olduрunu tahmin etmem.
Yine Эmвm Buhвrо Sure-i Hыd(56) مَا مِنْ دَابَّةٍ إِلَّا هُوَ آَخِذٌ بِنَاصِيَتِهَا ayetinin tefsirinde;فِي مُلْكِهِ onu mьlkьnde ve sultanэnda tutmuюtur, demiюtir.[31] (Buhвrо'nin Sцzь Bitti.)
O, yine Ebы Hureyre’den, وَيُؤْثِرُونَ عَلَي أَنْفُسِهِمْ وَلَوْ كاَنَ بِهِمْ خَصاَصَةٌ (Haюr:9) ayetinin tefsirinde юцyle rivayet etmektedir:
Adamэn biri Peyрamber efendimiz sallahu aleyhi vesellem’e geldi ve efendimiz aleyhissalatь vesselam hanэmlarэna haber gцnderdi; onlar da “bizim yanэmэzda sudan baюka bir юey yoktur” dediler. Resulullah sallalahu aleyhi vesellem “kim bunu misafir edecek” buyurdu. Ensardan bir adam, “ben edeceрim” dedi. Onu karэsэna gцtьrdь ve “Resыlullahэn misafirine ikramda bulun” dedi. O da “yanэmda зocuklarэmэn yiyeceрinden baюka bir юey yok” dedi. Adam da “o yemeрi hazэrla ve mumunu yak ve зocuklarэnэ uyut” dedi. O da yemeрi hazэrladэ, sonra kalkэb mumu dьzeltecek gibi yapэp mumu sцndьrdь. Sonra sanki kendileri ve зocuklarэ yiyormuю gibi yaptэlar. Kendileri karэnlarэna taю baрlayarak gecelediler. Adam sabah olunca Resulullah sallallhu aleyhэ vesel-lem’e gitti. O “Allah teвla bu gece gьldь” veya “sizin yaptэklarэnэza taaccьb etti.” Bunun ьzerine Allah cc bu (Haюr:9) ayeti indirdi” buyurdu.[32)
|
|
|
Hafэz Эbni Hacer, Hattвbо’den “gьlme”nin ve “teaccub etme”nin Allaha isnвd edilmesinin imkвnsэz olduрunu bununla murad edilenin Allah’эn bundan razэ olmasэ olacaрэnэ, “melekleri taaccьb ettirmek” veya “gьldьrmek” de olabileceрini nakletmiюtir. Эmam Buhвrо, “gьlme”yi “rahmet” olarak te’vоll etmiюtir. Bunu ondan Эmвm Hattвbi nakletmiю ve юцyle demiюtir. Эmвm Buhвrо gьlmeyi baюka bir yerde rahmet olarak te’vоll etmiюtir.[33] Bu da ihtimale yakэn bir юeydir; ama “Allah Teвlв'nэn razэ olmasэ” юeklindeki te’vоli (doрruya) daha yakэndэr.[34]
Эbnь Hacer bu sцzь Buhвrо nьshalarэnda gцremediрini aynэ yerde beyвn ettiyse de, Эmвm Hattвbо ve Beyhakо gibi bьyьk hadоs hвfэzlarэnэn nakline biz i’timвd ediyoruz. Yeni tьreme “Hadоs Ehli”(!)nin hevвlarэ kendilerinin olsun. Эmвm Beyhakо gьlme ile alвkalэ bir зok rivвyeti kendi isnвdlarэ ile yaptэktan ve baюkalarэndan naklettikten sonra mes’eleyi юцyle noktaladэ: Цnceki arkadaюlarэmэz (Hadоs вlimleri) bu amellere teюvоk edilmesini ve Allahэn lьtfuna dвir verilen haberi anlamэюlar ve “gьlme”nin tefsоri ile uрraюmamэюlardэr. Bununla berвber Allahэn organlarэn ve mahreclerin sвhibi olmadэklarэna, Allahэn (hвюв) diюleri ve aрэz aзmak ile vasfedilmesinin cвiz olmayacaрэna inanэrlardэ. Allah yaratэlanlara benzemekten зok bьyьk yьcelil ile yьcedir.[35] (Beyhakо’den Nakil Bitti.)
|
|
|
