 |
Te’vоlin Cвiz Olmasэnэn Юartlarэ Var mэdэr, Varsa Nelerdir?
|
|
|
|
Bu bahis iзin Allвme Рumвrо bir takэm kвideler zikrediyor ve sэralэyor:
Birinci Kвide: Kitвb'эn ve Sьnnet'in zвhirine/gцrьnen ma’-nвsэna tutunmak, kesinlikle gerekli olan bir юeydir.
Эkinci Kвide: (Zвhir/aзэk ma’nвya engel olan) mвni’ler ve юartlar bulunduрu zamвn, Kitвb ve Sьnnet'in zвhirinden (gцrьnьrdeki ma’nвsэndan) dцnьlebilir[9] Bu mвni’ler, ьз юeyden biridir:
Birinci Mвni': Muвriz-i Aklо (bu gцrьnьrdeki ma’nвya aklо bir zэt delоl). Yani, akэllarэn anlaюmazlэрa dьюmeyeceрi ve aklen kabыl edilmiю bir kвide. Bir юahsэn aklэnэn, bir sцzь anlayamamasэ halinde (ise), te'vоl cвiz olmaz. (O zamвn, onu anlayamayan) kiюi, (kendi) aklэnэ suзlamalэdэr.
Эmвm Рazвlо, Kвnыnu’t-Te'vоl’de юцyle diyor: Bilinsin ki, Nebо sallallвhu aleyhi ve sellem'in anlatmak istediрine, zвhiri mьюkil olan mes’elelerin tamamэnda, вlimin, muttali olabileceрini iddia etmesi, aklэnэn зokluрundan deрil, kэsalэрэndandэr. (Рazвlо’nin sцzь bitti)
Эkinci Mвni': Ondan daha kuvvetli veya onun gibi baюka bir naklо delоlin bulunmasэ.
Ьзьncь Mвni': O sцzden mecвz murвd edildiрine dвir karоne /yeterli alвmet ve delоl bulunmasэ gibi, gцrьnьrdeki ma’nвya engel bir karоnenin bulunmasэ.(Bьtьn bunlardan evvel gerekli olan) юart da, зeliюki bulunduрunda, зeliюen delоllerden hepsinin barэюtэrэlmasэnэn (cem'in) imkвnsэz olmasэdэr. Herhangi bir юekilde cem mьmkin ise, ona gitmek (cem etmek) vвcibtir.
Ьзьncь Kвide: Te'vоl, lвfzэ, bir delоl ile, muhtemel bir ma’nвya зevirmektir. Doрru te'vоl iюte budur. Sonra o delоlin, (te’vоl edilecek olanэn) zвhirinden daha aрэrlэklэ olmasэ gerekir. Ondan daha aюaрэ veya onun gibi olursa, te'vоl fвsid (bozuk) olur. Delоli bulunmazsa, bu, te'vоl deрil, oynamak olur.
Эbnь Bьrhвn юцyle demiюtir: Te'vоl mevzы'u, usыl ilminin en faydalэ ve en bьyьk mevzы'udur. Ayaрэ kayanlar, hep bu te'vоl ile kaymэюtэr.
Dцrdьncь Kвide: Nass te'vоl kabыl etmez. Зьnki o, ma’nвsэnda kesindir. Zвhirler de bцyledir. Eрer (bu zвhirler) birden зok olur ve kendilerinde kat’о/kesin olan bir ma’nвyэ anlatmak ьzerine/iзin gel-miюlerse (bu zвhirler) te'vоl kabыl etmezler.
Beюinci Kвide: Denilmiюtir ki; Aklо ve Naklо delоllerden her biri, ya kesindir ya deрildir. Kesin iseler, зeliюmeleri imkвnsэzdэr ki, biri diрerine (nasэl) aрэr bassэn. O, aklо ve naklо delоllerden zann bildiren, kesin olan ile зeliюirse, kesin olan mutlaka aрэr basar. Zan bildirenle зeliюirse, naklо olanэ akli olana tercih ederiz. Зьnki, Allah celle celвlьhы’nun ve Resыlь sallallвhu aleyhi ve sellem'in sцzьyle beraber olan aрэrlэklэ zanla idrak edeceрimiz (anlayэp kavrayacaрэmэz), yanlэюэn cidden зok daha fazla bulunacaрэ aklо gцrьюlerimizden olan aрэrlэklэ zandan, uyulmaya daha lвyэktэr.
|
|
|
Dцrdьncь Fasэl
Mutlak Te’vоl Kaз Зeюittir.
Te’vоl, цnce Hakk ve Bвtэl diye ikiye ayrэlэr. Bвtэl bellidir. Hakk olan Te’vоl de iki зeюittir. Birincisi, bir sцzьn ne demek olmadэрэnэ gцsteren te’vоldir ki buna вlimlerin зoрu tarafэndan “Te’vоl-i Эcmвlо” ismi verilir. Эkincisi de, ne demek olduрunu gцsteren ve tв’yоn eden te’vоldir ki, buna “Te’vоl-i Tafsоlо” denir.
Beюinci Fasэl
Selef ve Diрer Эslвm Вlimleri Te’vоl’i Cвiz Gцrmьюler ve Te’vоl Yapmэюlar mэdэr?[10)
Ebы Hureyre, Nebо sallallвhu aleyhi ve sellem’den юцyle buyurduрunu rivвyet etti: “Allah tebвreke ve teвlв gecenin ilk ьзte biri geзince dьnyв semвsэna iner ve юцyle der: ‘Kimdir o kimse ki, duв eder de ben onun duвsэnэ kabыl ederim, kimdir o kimse ki benden ister de ben ona veririm, kimdir o kimse ki benden baрэюlanmak ister de ben onu baрэюlarэm?’ Sabah aзэncaya kadar bцyle yapar.”[11
Allвme Muhaddis Yыsыf el-Bennыrо, Tirmizо’deki bu Nьzыl Hadоsinin юerhinde юцyle diyor.: (Allah’a nisbet edilen) ‘Эnmek,’ ‘gelmek, ‘Эstivв,’ ‘yed’/‘el’, ‘vech’ /‘yьz’, ’yemоn’/’saр el’ ve baюkalarэ hakkэnda Selef’in зoрundan ve dцrt imвmdan nakledilen, bunlara, Allah Teвlв’yэ (yarattэklarэna) benzetmekten tenzоh ederek/pвk tutarak, (Mevlвya nisbet edilen юu iюlerin ve isimlerin) nasэl olduрunu dьюьnme-den ve sцylemeden, (bunlarэ) inkвr ve te’vоl etmeden nasэl geldilerse, icmвl yolu ьzere оmвn etmektir. Nitekim Bedr(uddоn el-‘Aynо) ve Юihвb(Эbnь Hacer el-‘Askalвnо) bцyle dediler.
Feth(u’l-Bвrо)’de (3/25) юцyle denmiюtir: “Эnme”nin ma’nвsэnda ihtilвf edilmiю ve ortaya bir takэm gцrьюler зэkmэюtэr:
(Bir): Kimileri onu/inmeyi zвhiri ve hakоkati ьzere kabыl etmiюlerdir. Bunlar, Mьюebbihedir/Allah’э kullarэ-na benzetenlerdir. Allah onlarэn i’tikadlarэndan yьcedir.
(Эki):Kimileri bu husыstaki hadоs-lerin tamвmэnэ sahоh olduрunu inkвr etmiюlerdir. Bunlar, Hвricоler ve Mu’tezile’dir. Bu gцrью mьkвberedir /yanlэюta olduрunu bildiрi halde hak ve hakоkat karюэsэnda inвd edip direnmektir.
(Ьз): Kimileri bunlarэ, icmвl yolu ьzere/tafsоlвta girmeden, Allвh Teв-lв’yэ keyfiyyetden ve teюbоhden pвk tutarak bunlara оmвn ederek geldikleri gibi kabыl edip geзerli kэlmak-tadэrlar. Bunlar Selef’in Cumhыrudur/зoрudur. Bu inancэ Beyhakо ve diрerleri Dцrt Эmвmdan, Ebы Hanоfe, Mвlik, Ювfiо ve Ahmed Эbnь Hanbel’den, Эki Sьfyвn’dan (Sьfyвn-э Sevrо ve Sьfyвn Эbnь ‘Uyeyne’den, Эki Hammвd’dan /Hammвd Эbnь Sьleymвn (veya Zeyd) ve Hammвd Эbnь Seleme’den, Evzво, Leys ve baюkalarэndan naklettiler.
(Dцrt): Kimileri lвyэk olacak ve Arab dilinde kullanэlan bir юekilde te’vоl etmiюlerdir.
(Beю): Kimileri te’vоlde o kadar ileriye gitmiюlerdir ki, nihвyet iю bir зeюit tahrоf haddine varmэюtэr.
(Altэ): Kimileri de Arab dilinde kullanэlan ve yakэn olan te’vоl ile uzak ve (Ehl-i Sьnnet tarafэndan) terkedilmiю olan te’vоllerin arasэnэ ayэrmэю, bazэ(nasslar)da te’vоl yap-mэю, bazэlarэnda da iюi Allah’a bэrakmэюlardэr. Mвlik’den nakledilen de budur. Muteahhirыn’dan Эbnь Dekоk el-‘Оd bu gцrьюte kesin gцrью bildirdi. Beyhekо, “bu gцrьюlerin en sвlimi/saрlamэ, Sвdэk/sцzьnde doр-ru olan Nebi sallallвhu aleyhi vesellem’den bir юey/aзэklama gel-medikзe bilв keyf/nasэlsэz оmвn etmek ve anlatэlmak istenen ma’nв hakkэnda susmaktэr. Gelirse ona gidilir” dedi.
|
|
|
Umde(tь’l-Kвrо)’de (3/623) юцyle denilmiюtir: Юьbhe yok ki, nьzыl /inmek cismin ьstten alta intikвlidir ve Allah bundan mьnez-zehdir. Nьzыl hakkэnda gelen rivвyetler Mьteювbihвt’tandэrlar. Onlar(эn an-laюэlmasэ) husыsunda вlimler iki kэsэmdэrlar:
Birincisi, Mьfevvэda/(ne demek olduрunu Allah’a) bэrakanlar. Onlara оmвn eder, te’vоllerini Allah’a bэrakэrlar. Bununla beraber Allah’э noksвn sэfatlardan kesin olarak tenzоh ederle
Эkincisi de Mьevvile(te’vоl edenler)’dir. Onlarэ yerler(in)e gцre lвyэk olduklarэ юekilde te’vоl ederler. Bu sebeble onlar “Allah’эn iner” (hadоsin)in manasэnэn “Al-lah’эn emri iner,” yahut “melekleri (iner)”, veya bunun istiвre olduрunu ve ma’nвsэnэn duв edenlere bolca lьtыfta bulunmak ve duвlarэnэ kabыl etmek v.b. demek olduрunu sцylemekle te’vоl ettiler.
Hattвbо юцyle dedi: Bu hadоs Sэfвt hadislerindendir. Selef’in bu-nun/bu hadоsin hakkэndaki Mezhebi /gittikleri yol, ona оmвn etmek, onu zвhirleri ьzere icrв etmek ve keyfiyeti/nasэl oluюu ondan nefyet-mektir. Hiзbir юey O’nun gibi deрildir. Ve O, hakkэyla iюiten ve hakkэyla gцrendir.
Kadэ Beydвvо юцyle demiюtir: Kat’о olan aklо delоllerle O’nun cisim olmak ve bir mekвnda bulunmaktan mьnezzeh olduрu sьbыt bulunca, O’na, “bir yerden daha aюaрэ bir yere intikal” ma’nвsэnda olan “nьzыl” imkвnsэz olur. O halde (Nьzыl ile) murвd edilen rahmetinin nыrudur. (Umde’den Nakil Son Buldu.)
Эmвm Nevevо Mьslim Юerhi’nde birinci mezhebi/tenzоhle beraber tefvоd’э Selef’in Cumhыruna ve Kelвmcэlardan bazэsэna, ikinci mezhebi de Kelвmcэlarэn зoрu ile Selef’den bir takэm topluluklara nisbet etmiюtir. (Nevevо) o/ikinci mezheb burada Mвlikden ve Evzво’den hikвye edilmiюtir, dedi.
Feth(u’l-Bвrо)’de юцyle denmiюtir: Ebы Bekr Эbnь Fыrek, meювyэhdan bazэsэnэn bu kelimeyi, mef’ыlь hazfetmek ьzerine;ينزل=/yьnzilь/indirir юeklinde harekelediрini, yani bunun “yьnzilь meleken”/”meleрi indirir” demek olduрunu hikвye etmiюtir. Bunu/zabtэ ve manalandэrmayэ, Nesво’nin Eрarr yoluyla Ebы Hureyre ve Ebы Saоd’den yaptэрэ rivвyet kuvvetlendirmektedir.
Rivвyetin lafzэ юudur: أن الله عزوجل يمهل حتى يمضي شطر الليل الاول ثم يأمر مناديا ينادي يقول هل من داع يستجاب له هل من مستغفر يغفر له هل من سائل يعطى
“Allah celle celвlьhы mьhlet verir. Nihвyet gecenin ilk yarэsэ geзtikten sonra bir mьnвdоye /seslenecek birine emreder de yok mu bir duв eden ki duвsэ kabыl edilsin, yok mu bir istiрfвr eden ki baрэюlansэn, yok mu bir isteyen ki ona verilsin? der.”[12]
Osmвn Эbnь Ebо’l-Вs hadоsinde de юцyle denilmektedir: “Bir mьnвdо (юцyle) nidв eder: Yok mu bir duв eden ki duвsэ kabыl edilsin?”[13]
Kurtubо юцyle dedi: Bununla iюkвl/iзinden зэkэlamayan zorluk kalkmaktadэr. Rifвe el-Cьhenо’nin rivвyetindeki “Allah dьnya semв-sэna iner ve ‘kullarэmэn hвlinden benden baюkasэ sormaz’ der” sцzler юu iюkвli aslэna зevirmez /meseleyi yine iзinden зэkэlmaz hвle sokmaz. Zоrв bunda, sцzь edilen te’vоli defeden bir юey yoktur. (Feth’den Nakil Bitti.)
|
|
|
Umde(tь’l-Kвrо)’de (3/622) hadоsi el-Eрarr yoluyla rivвyet ettikten /naklettikten sonra юцyle denilmektedir: Abdь’l-Hakk bunu Sahоh bulmuюtur.
Kevserо, “Tekmile-tь’r-Redd Alв Nыniyyeti Эbni’l-Kayyim(13,1321)”de юцyle demiюtir: Meselв nьzыl hadоslerini teюbоh /benzetme ve nakil manalarэndan uzaklaюtэrmak Ehl-i Hakk’эn/Ehl-i Sьnnet’in Selef ve Halef’i arasэnda ittifak yeridir. Onlarэ/nьzыl hadоsle-rini tarafda mecвza veya Эsnвd-i Mecвzо’ye yorulmasэ sahоh bir Arabзa kullanmasэdэr ve tenzоh’e uyan bir kullanmadэr. Kimisine gцre birinci/tarafta mecвz, kimilerine gцre de ikinci /isnвdda mecвz aрэr gelmektedir. Fakat katэnda “inzвl” /indirmek” rivвyeti sahоh veya Sьnenь’n-Nesво’deki Ebы Hureyre hadоsinin sahоh olduрuna muttali olan kimse diрer rivвyetlerde Эsnвd-э Mecвzо murвd edildiрine kesin karar verir. Bцylece nьzыl hadоsi onun nazarэnda Mьteювbihвttan зэkэp muhkem’e dвhil olur. Зьnki onu bu Nesво hadоsine зevirir.
Эmвm Mьctehid Эbnь Dakоk el-‘Оd юцyle demiюtir: “Te’vоl eрer aзэk ve yaygэn mecвz cinsinden ise hak olan tevakkuf etmeden onu yapmaktэr; veya uzak ve ювz olan mecвz cinsinden ise hakk olan bunun terk edilmesidir. Eрer iki iю birbirine denk ise cвiz olup olmamasэndaki anlaюmazlэk icti-hвdо olan fэkhо bir mes’eledir. Bunda mes’ele iki fэrkaya nisbetle bu iю tehlikeli bir iю deрildir.” (Эbnь Dekоk’den Nakil Bitti.)
Kevserо юцyle sцyledi: “Bu bьyьk bir ilimden, hakkэn aзэklanmasэndaki aзэk ifвdeden ve hikmetli bir ortayэ bulmaktan haber veren cidden nefоs bir sцzdьr.” (Kevserо) bundan biraz evvel de юцyle demiюti: “Hattв Sahвbe nin tamвmэ, Allah sьbhвnehы ve teвlв’yэ zвtэnda sэfatlarэnda ve iюlerinde yaratэlanlara benzemek-ten tenzоh etmekte sцz birliрi etmiюlerdir. Halk arasэnda kulanэlan lafэzlarэ, “hiзbirюey O’nun gibi deрildir” вyeti оcвbэ, onlarэn /halkэn kendi aralarэnda kullanэldэklarэ (ama Allah’a yakэюmayacak) ma’nвlardan, Allah sьbhвnehu ve teвlв’ya nisbet etmenin ьstьn olacaрэ (ve yakэюacaрэ) ma’nвlara зevirmek bunun zarыretindendir. Bu da Te’vоl-i Эcmвlо’dir. Юu ьstьn ma’nвlarэ kaim/sвbit olan karоnelerle tafsоlв-tэyla ta’yоn etmeye gelince. Bu, ilim sahiblerinin intibвhlarэnэnэn, Allah’эn kendilerine verdiрi anlayэюэn farklэlэрэna dayalэ olarak- vardэрэ noktaya gцre farklэ olduрu юeyler-dendir.”
Kevseri, Beyhakо’nin “el-Esmв ve’s-Sэfвt” isimli kitвbэna yazdэрэ Ta’lоkвt(450)’эnda da юцyle dedi: “Ьstelik gecenin yarэsэ ve ьзte birisi de gьneюin doрduрu ve battэрэ yerlerin deрiюik olmasэyla deрiюir. Nitekim bunu, araюtэracak olanlar zarыreten bileceklerdir. Sвbit ol-muюtur ki bu, her ufuk sвhibine (duвnэn) kabыlьnьn kapэsэnэn aзэl-masэdэr. Bunu/iniюi bir yerden bir yere intikal olarak kabыl eden kimse aklо bьrhвn’a ve Юer’о delоl’e ve de hissin zarыretine muhвlif davran-mэюtэr.
Юeyh Selвmet el-Kudво, “Furkвnu’l-Kur’вn”(80-81)da юцyle dedi: Selef’den bazэlarэnэn ibвrelerinde “O’nun, (baюkalarэnэn) yьzler(i) gibi olmayan yьzь, (yarattэk-larэnэn) eller(i) gibi olmayan eli olduрuna оmвn ediyoruz” юeklin-deki sцzlerini iюittiрin zaman, sakэn, onlarэn bu sцzleriyle Allah’эn yьce zвtэnэn parзalara ve kэsэmlara ayrэldэрэna, bir parзasэnэn el, bir parзasэnэn da yьz olduрuna, ancak bunlarэn yaratэlanlarэn ellerine ve yьzlerine benzemediрine inandэkla-rэnэ zannetme!... Hвюв onlar bцyle inanmaz ve demezler. Bu, Teюbоhin ta kendisidir. Onlar bu sцzleriyle, sadece, “vehc” ve “yed” kelimeerinin, Allah’эn zвtэna yakэюacak “azamet” ve “kudret” gibi ma’nвlardan bir ma’nвda ve sэfatlardan bir sэfatta kullanэldэрэnэ murвd etmiюlerdir. Юu kadar var ki, onlar юu en mukaddes makama hьcыm etmekten korkmalarэ sebebiyle юu sэfatlarэ ta’yоn etmekten/kesin belirt-mekten sakэnmэюlardэr. Mьюebbihe ve Mьcessime bu gibi ibвreleri fэrsat bilerek bunlarla avвmэ kandэrmэюlardэr. (Bennыrо’den Nakil Bitti.)[14]
Bвtэl Te’vоl’i, ne Nebо sallallвhu aleyhi ve sellem, ne Selef ve ne de Halef cвiz gцrmemiю ve yapmamэюlardэr. Hakk Te’vоl’e gelince… Evet, Selef’in bir kэsmэ ve Halef’in зoрu Bвtэl olmayan Te’vоl’i cвiz gцrmьюler ve yapmэюlardэr.
|
|
|
