 |
1. 7 культура прафесійнага маўлення
|
|
|
|
1. 7 КУЛЬТУРА ПРАФЕСІЙНАГА МАЎЛЕННЯ
1. 7. 1 Паняцце культуры маўлення. Камунікатыўныя якасці маўлення
Тэрмін «культура маўлення» азначае якасць маўлення і навуку аб якасці маўлення. Асноўнымі кампанентамі культуры маўлення з’яўляюцца правільнасць, дакладнасць, лагічнасць, чысціня, выразнасць, дарэчнасць.
Правільнасць маўлення прадугледжвае захоўванне носьбітамі мовы літаратурнай нормы, што забяспечвае адзінства моўных сродкаў і ўзаемаразуменне паміж тымі, хто вядзе гаворку. Правільнасць маўлення цесна звязана з такім паняццем як «норма».
Дакладнасць маўлення заключаецца ў адпаведнасці сэнсу слоў, выказванняў рэаліям, сітуацыям ці ў выкарыстанні пэўных слоў з пэўнымі, уласцівымі ім значэннямі, якія зафіксаваны ў слоўніках, лінгвістычных даведніках. Дакладнасць маўлення цесна звязана з лексічнай нормай, што рэгулюе правільнасць выбару слова (слоў) для пэўнага кантэксту. Дакладнасць прафесійнага маўлення абумоўлена такімі фактарамі, як валоданне сінанімічным багаццем беларускай мовы, уменне размяжоўваць паронімы, амонімы, а таксама дыферэнцыраваць значэнні мнагазначных слоў.
Лагічнасць маўлення прадугледжвае пабудову несупярэчлівага, паслядоўнага выказвання, у якім асобныя часткі лагічна звязаны паміж сабой.
Дарэчнасць маўлення ўвасабляе адметны выбар моўных сродкаў у адпаведнасці з тэмай, сітуацыяй, мэтай выказвання, стылем, умовамі праяўлення маўленчай дзейнасці і г. д.
Выразнасць маўлення вызначаецца і дасягаецца найперш праз якаснае ўжыванне моўных сродкаў (наяўнасць трапных сінонімаў, параўнанняў, метафар, перыфраз і іншых вобразна-выяўленчых элементаў, што дапамагаюць зацікавіць слухачоў, даць ацэнку, павысіць узровень успрымання інфармацыі).
|
|
|
Чысціня вызначае мэтазгоднасць увядзення ва ўжытак асобных лексічных адзінак, што маюць абмежавануюсферу рэалізацыі (дыялектызмы, жарганізмы, прастамоўныя лексемы), або адносяццада слоў, выкарыстанне якіх у беларускай мове непажадана (русізмы, паразітычныя гукі і словы, запазычанні тыпу чао, о’кей і інш).
Багацце маўлення выяўляецца ў разнастайнасці выкарыстання моўных сродкаў і ў адсутнасці ці вельмі рэдкім паўтарэнні адных і тых жа слоў ці выразаў.
1. 7. 2 Тэхніка і выразнасць вуснага маўлення
Тэхніка маўлення – сукупнасць навыкаў і прыёмаў, якія выкарыстоўваюцца з мэтай дасягнення найлепшага гучання маўлення і дазваляюць прамоўцу з максімальнай эфектыўнасцю ўздзейнічаць на слухача.
Тэхніка маўлення ўключае: правільнае маўленчае дыханне; пастаўлены голас; добрую дыкцыю, інтанацыю; выразнае вымаўленне (артыкуляцыю).
Авалоданне правільнай тэхнікай маўлення дазваляе прамоўцу не адчуваць стомленасці пры шматгадзіннай нагрузцы на маўленчы апарат, наладжваць максімальны кантакт са слухачамі, дабівацца высаякаснага маўлення.
Выразнасць вуснага маўлення – якасць, якая дазваляе з дапамогай галасавых сродкаў надаць выказванню дадатковую сэнсавую і эмацыянальную афарбоўку.
Падчас прафесійна-камунікатыўных кантактаў выкарыстоўваюцца вербальныя (слоўныя, моўныя) і невербальныя (нямоўныя) сродкі зносін. Да невербальных сродкаў уздзеяння адносяцца: міміка, жэсты, манеры, поза.
1. 7. 3 Падрыхтоўка да публічнага выступлення
Публічнае маўленне – гэта вуснае выступленне перад масавым слухачом; від кантактаў, сувязей з іншымі людзьмі, які ўяўляе сабой працэс перадачы і прыёму інфармацыі.
Да асноўных фактараў паспяховага публічнага выступлення адносяцца:
выбар тэмы ў адпаведнасці з агульнай падрыхтоўкай і практычным вопытам прамоўцы, маўленчай сітуацыяй і інтарэсамі слухачоў;
|
|
|
фармулёўка тэмы (яркая, вобразная, запамінальная, дакладная);
вызначэнне агульнай і канкрэтнай мэт выступлення;
падбор матэрыялаў (тэарэтычныя і эмпірычныя крыніцы, СМІ, інтэрнэт, ілюстрацыйны матэрыял);
аналіз выбранага матэрыялу (вызначэнне ўласнай пазіцыі, фармулёўка сваіх думак, асэнсаванне прапанаваных ідэй з пазіцыі слухачоў);
складанне плана; кампазіцыя маўлення (прынцыпы паслядоўнасці, лагічнасці, эаканоміі, узмацнення; суадноснасць састаўных частак);
метады падачы матэрыялу (індуктыўны, дэдуктыўны, гістарычны, метад аналогіі і інш. );
моўнае афармленне публічнага выступлення;
аргументацыя (лагічныя і камунікатыўныя аргументы, доказы);
авалоданне матэрыялам выступлення;
кантакт са слухачамі (інтэлектуальны, візуальны, эмацыянальны, фанацыйны).
1. 7. 4 Маўленчы этыкет і культура зносін
Маўленчы этыкет – выпрацаваныя правілы маўленчых паводзін, сістэма маўленчых формул.
Веданне правілаў маўленчага этыкету дазваляе чалавеку адчуваць сябе ўпэўнена, натуральна ў любой маўленчай сітуацыі, пры любых прафесійна-дзелавых абставінах. Захаванне маўленчага этыкету людзьмі лінгваінтэнсіўных прафесій (настаўнікамі, юрыстамі, журалістамі, палітыкамі, кіраўнікамі і інш. ) спрыяе ўмацаванню і павышэнню ўзроўню маўленчай культуры ўсіх носьбітаў мовы, дапамагае пры выкананні прафесійных абавязкаў, устанаўленні кантактаў з калегамі, партнёрамі, чыноўнікамі.
Маўленчы этыкет мае нацыянальную спецыфіку, вызначаецца сацыяльным статусам чалавека, яго прафесіяй, узростам, полам, характарам, маўленчай сітуацыяй, умовамі зносін (публічнае выступленне, прэзентацыя, канферэнцыя, дзелавая сустрэча, кансультацыя і інш. ).
Формулы маўленчага этыкету ўключаюць звароты (спадар, спадарыня, спадарства, шаноўныя), падзякі (вельмі ўдзячны Вам), знаёмства (будзем знаёмы), прывітанне (маё шанаванне), развітанне (да сустрэчы; бывайце), прабачэнне (даруйце, калі ласка; прабачце), віншаванне (са святам), згоду, пацвярджэнне (так; але; дамовіліся), пажаданне (смачна есці; спору ў працы), ветлівасць (як здароўе? як маешся? ).
Культура маўленчых паводзін фарміруецца ў комплексе з маральнымі нормамі і этычнымі прынцыпамі грамадства; ветлівасцю, карэктнасцю, далікатнасцю, абавязковасцю, сціпласцю – усім тым, што складае змест паняцця культура дзелавых зносін.
|
|
|
Літаратура
1. Беларуская мова. Прафесійная лексіка: дапам. / А. М. Асіпчук, В. В. Маршэўская, А. С. Садоўская. – Гродна: ГрДУ, 2009. – 271 с.
2. Беларуская мова. Прафесійная лексіка для педагогаў: вучэбны дапаможнік / Д. В. Дзятко [і інш. ]; пад рэд. Д. В. Дзятко. – Мінск: Беларусь, 2012. – 231 с.
|
|
|
