 |
Дегь девирдин бахтавар инсанар 8 глава
|
|
|
|
Мад нян хьана. Бадеди жегьилар кьилел к1ватна лагьана:
- Кье мах ахьайдай нубат мадни зиди я. Амма кье квез мах
ваь, зи ч1ехи стхадин кьилел атай са кьиса ахъайда за. Вични,
адан мецелай.
...Муьшкуьрда векь язвай йикъарикай са югь тир. Хуьруьз
хъфиз-хуьквез ч1ав алат тавурай лугьуз за векье кума раснавай. Са нянихъ куркурдин ванцел зун кумадай къецел акъатна. Кьил кумадал алаз ч1ехи са фил къвезвай. Адан вилик гьилера шемер авай кьве кас галай. Шемер гвайбур атана зи вилик акъвазна. Филди атана мет яна. Филдин винел иер са дишегьли ацукьнавай. Дишегьлиди:
- Я гада, ша заз куьмек ая, - лагьана.
Зун адав агатна. Им жегьил руш тир. Ам филдилай эвич1на. Гила за фагьумна хьи, руш чи ч1алал раханачир. Амма зун адан гьавурда акьунай. Им вуч кар ят1а?
И ч1авуз гьилера ригеяр, къвалал гапурар алай жегьиларни атана кумадин вилик кьве нДиргь хьана акъвазна. И тилит руш хуьзвайбур тир.
Руш гьич лугьун тавунмаз кумадиз гъахьна. Цуьл хьиз гут1уннавай векьерал ацукьна:
- Я гада. Вавай и кумадин вилик ц1айна къаргьу(129)
хъукъуз жедани? - жузуна завай.
Мад ам чи ч1алал раханачир. Амма зун мад адан гьавурда акьунай. Адан рахуникай тек са гаф чи ч1алал тир: къаргьу. Акунарни чи рушариз ухшар тушир, адан гьар гафуникай, гьар са гьерекатдикай суыъуьр квахьзавай.
За эвел ц1айна. Ахпа са чанга авай хутар ат1ана гьана. Шинидин таралай чкал алудна. Хутар чкалда туна, винелай ч1ирич1див гут1унна ц1ал эцигна. И арада за эхиз тахьана
жузуна:
- Квез "къаргьу" гьинай чида?
- Зи руьгьди вичин эвелан уьмуьр куь чилел, куь халкьдин
къене ракъурна, - лагьана ада секинвилелди. - Ам лезги
рушан танда авай. А ч1авуз а лезги руша авур крар, адаз акур
зат1ар гила зи рик1ел хквезва. Зазни гьа зат1ар акваз, дадиниз
килигиз, байихиз к1ан жезва. И мураддивни зун иниз атана.
|
|
|
Чкал кудалди къене авай хутар хъукъванвай. За хутар цДалай вахчуна рушан вилик эцигна. Къаргьу нез-нез ада
вичин тарих лагьана:
- Зи буба Индиядин макилрикай садан ч1ехид я. Зун
ц1емуьжуьд иис идалай вилик гьадан к1вале дуьньядиз атана.
Дуьнья кьат1айдалай зи руьгьди заз Алупан шарвалангдиз
эвер гузвай. Эхир хьи, бубади разивал гана.
Мугьманар чпиз кума авуна къаткана. Экуьн яралай руша вичин кьвед лагьай мурад лагьана:
- Заз Мусшкуьрдин Гьуцар к1вализ физ к1анзава.
Мугьманрин и мурадни за кьилиз акъудна. Абур Муып-
куьрдин Гьуцар к1вализ тухвана. Руша вири лезгийри хьиз
гьуцариз дадна. Гьуцар к1валяй акъатайла лагьана:
- Гила руьгьдиз регьят хьана. Амма адаз са мурадни ама:
Гьуцар сувай авахьзавай гургурдик зхъвен.
За и мураддизни ваънач. Мутъманриз рехъ къалурна. Абурун фин-хквен вад югь хьана. Муыпкуьрдиз агакь хъу-вурла чун гзаф ч1ана са хабардихъ галаз чин-чинал атана: регь патай ягьияр къвезва. И хабарди рушан чин ч1урна. На лугьудай, ягьийри лезгийрин чилел ваъ, Делгьидал(130) гьеп1еснавай.
...Югь ахъа хьана. Гьеле фад ят1ани вири аранда чимиви-лин гьуьм гьатнавай. Ахьтин са чимивал авай хьи, саки ракъиниз чилин винел алайбур вири ц1уриз к1анзавай. Мугь-ман руша лезгийрин сердердиз минетна:
- И чимивилиз са Индиядай атанвайбурувай эхиз жеда. Заз
разивал це, жуван фил ни, кьегьаларни галаз куь кьушундин
вилик кваз фин.
Сердер эвел рази хьанач. Амма руша пара минетна:
- Зун мугьман туш. Зи руьгьди и чилин, и халкьдин хесет
кьунва. Зи руьгьдин сад лагьай иеси амазонка хьана. Завай
масак1а жедач. Зи руьгьди зи ч1алаз килигзавач. Ам вичин
эвелан тандин са паюниз элкьвенва, адаз муьт1уьгь хьанва.
Дсвир дегиш хьанат1ани адан хесет дегиш жезвач. Зун куьне
кут1унна турт1ани, зи руыъ тандай акъатна ягьийрал фида.
Эхир хьи, сердер рази хьана.
Лкурбуру лугьудай хьи, Индиядай атай руша ягьийриз,н itch кьуна. Им Ч1ехи Алпанди ч1ана ксариз кьадай дестен-дикай тир. Ягьияр шимедин къархар(131) хьиз чк1ана, яд хьиз чилиз ацахьна. Ягьийри лезгиуйрин кьушундин вилик мет яна. Т1игь куьтягь хьана лагьана рикТер секин жедай ч1<1вуз зур чан аламай са ягьиди ахьаяй къефле хьел атана I ишн рик1е ак1ана.
|
|
|
'уш гьанални кучукна. Сурални гуьмбет эцигна. Акурбуру ьудай хьи, гуьмбетдин кьилел мич1и цава къефле pap акваз квахьдай. Им амазонкадинни Индиядай •>ушан руыъ тир. Ада вичин кьвед лагьай тандин ул ч1угазвай.
тар гилани адан сурал къвез хъфизва. Вирида аниз • гуьмбет лугьудай. Ам гилани къефле п1ир хьиз
i лагьай югь керки тир. Жегьилар нисиналди рекье Суван шагьвар ачухдаказ чинра акьурла Давсува гана:
- Къенин кар чна авуна. Вири балк1анрилай эвич1а. Йифиз
амукьун патал кумаяр расун герек я.
Кумаяр расдалди, нянин т1уьнин къайгьу ч1угадалди югьни алатна. Давсува вичин мах квагьна:
- Са кьегьалдикай хуьр бизар тир. Ч1ехибуру, кьуьзуьбуру
адаз "мийир" пара лагьана. Амма ада вичин к1амайвал
гьинал хьайит1ани къалуриз хьана. Къехуьнрикай йикъан
чин яру жезвай кьегьалди эхир садра вичин бармак вилик
эцигна фикирна: яраб вучиз ик! ят1а? Вучиз зун виридаз
так1ан хьанват1а? Пара фикирна, т1имил фикирна, эхирни
адан бейнидин са пип1е, экв акьуна: гунагь зал алач. Зи
руыъдал ала. Адакай кьил къакъудун патал ам кьена к1анда.
Ада вичи-вичиз лагьана: Низ чида а руьгьдиз шумудни са инсандин чин акунват1а. Ада виридак галайни ч1ана хесетар к1ват1нава. Заз ихьтин руыъ герек туш. За ам зи тандай
акъудна кТанда..
Таяри-туьшери адаз пара лагьана: Аси жемирГРуыъ гьу-цари ракъурнавай илчи я, ганвай пай я.
Амма и кьегьал вири лезгияр хьиз гаф акат тейидай кас тир, "За лагьайвални ийида, заз руыъ герек туш!"
Бес гьик1 рекьин? Ада пара фикирна, т1имил фикирна, эхир вичин руыъ вац1ув вугудай къарардиз атана. Ам вац1ал фена. Пекер хутунна циз ярх хьана, тан мурк хьиз жеркьван це амукьна Ахпа хкеч1на, ци тухузвай руьгь алцурарзавайди я, лугьуз вац! кьуна суварал кьил алаз фена.
Куьц1енвай кьец1ил тан суван шагьварди ат1ай кьегьал пуд вацра месе гьатна. Амма ам вичин фикирдилай алатнач.
К1вачел акьалт хъувурла, хъсан звер ганвай канабдин эб хъуц1урдай акъудна гьенел алай таран к1аник фена. Чилелай кьуд-вад юк! кьакьанда авай яц1у хилез килигиз хиялри тухвана. Им къуншидиз акуна.
|
|
|
Ада жузуна:
- Вуна вуч хияларзава?
Жегьилди лагьана:
- Руьгь кудна к1анда.
Къунши мягьтел хьана амукьна:
- Руыъ куд жедани?
- Жез жеда, амма гьик1 ийидат1а заз чидач, - лагьана
гадади.
Абуру кьведа санал гзаф фикирна. Амма руыъ куддай жуьре сак1ани кьилиз атанач. Кар ик1 акурла:
- Вун садра ч1ехи фекьидани акьукь, - лагьана къуншиди,
белки ада ваз са рехъ къалурда?
Адан гьал акуна таярикай сада меслят гана: вавай руьгь рекьиз жедач. Ам жувавай къакъудиз алахъа. Белки вуна жуван т1вар дегишайтТа руьгь ягъал жеда жал? Вичин хушу-налди ви тандай акъатна фида жал?
Жегьил ч1ехи фекьи Т1ип1т1исан патав фена.
- Зи т1вар дегиша, зал маса т1вар эцига, Ч1ехи фекьи! -
минетна.
- Вун начагь яни? - жузуна фекьиди.
- Ваь, заз руыъ алцурар ийиз к1анзава. Заз руьгь зи тандай
акъудиз к1анзава. Гзаф веревирдрилай гуьгьуниз жуван т1вар
дегишарна руьгь ягьалунлай къир маса рехъ жагьанач.
Руыъдикай ваз ч1анавал акунани?
- Ч1анавал лагьайла, ик1 я хьи, заз дегь девирдилай сан
авачир кьван ксарин танда хьанвай руьгьдиз муБТТуьгь жез
к1андач. Ада зав нагьахъан крар ийиз тазва.
- Бес вуна руыъ авачиз уьмуьрдани.
- Гъуцаривай са ц1ийи руьгь т1алабда. Ахьтинди хьурай
хьи, ада зи хесетар кьурай, заз муьт1уыъвалрай.
Фекьи хъуьрена:
- Хар-хар хьанвай жив т1уьна туьтер атанвай аялди тахсир
киведал эцигдай хьиз, вазни маса багьна жагьаначни?
Кьегьалди куьт1 хьувунач. Амма са гьелендилай гьа сифте шгьайди тикрариз акъвазна:
- Зи т1вар дегишар ая. Минет хьурай ваз.
- Т1вар дегишар авун задан кар туш. Т1вар хуьн четин кар
I. - Лагьана фекьиди. - Бес за вал вуч т1вар эцигин?
- Ахьтин т1вар хьурай хьи... Икьван чГавалди садазни ван
ахьай т1вар хьурай, чан фекьи.
- Садални тахьай т1вар... - фекьиди хияларна, вичин
>ейнидин п1ип1ера экъвена, - Ц1ирц1ам! И тТвар ваз кьабул
.ни?
- И т1вар рик1ивайни садални хьаначни?
- Заз ван^ атанач.
- Ак1 ят1а зун рази я.
Ц1ирц1ам Гъуцар к1валяй акъатна. К1вализ хтана, балк1ан п,слцик кутГунна кГарасар гьиз тамуз фена: "Руьгьдиз къе |ун к1валера такурай. Алатна фирай маса патахъ", - фикирна на.
|
|
|
Ам к1вализ геж хтана. Фу т1уьна ксана. Экуьнахъ ъарагьайла сак1ани вичин т1вар рик1ел хтанач. "Им вуч кар i", - лагьана ада вичи-вичиз. Гъенел ацукьна фикирна. Югь 11атзавай. Амма адан рик1ел вичин ц1ийи т1вар хуьквезва-■ ир.
Сад лагьана рик1ел хтана. Т1вар ваъ, рик1ел хтана хьи, вичин т1вар фекьидиз чизва. Фад Гъуцар к1вализ фена, хелвет чкадал фекьи кьуна лагьана:
- Чан фекьи, зи т1вар вуч тир?
- Ви рик1ел аламачни?
- Ваъ.
- Ви рик1ел аламачир т1вар зи рик1ел гьинай аламукьрай?
Ик1 лагьанатТани, фекьидин рик1 секин хьанач. Адани пара
фикирна. Амма рик1ел хтанач. "Гила вучда?" И жузуни абурун кьведанни кьиле балк1ан гьалзавай.
- Вун хъвач! - лагьана фекьиди, - Рик1ел хтаила за жува
хабар ракъурда ваз.
Йикьар алатна. А т1вар я гададин, я фекьидин бейнидиз мад хтанач.
И фикирди гададин чина авай экв вахчуна, гьилера авай гуж акъудна, юкь какурна. И фикирди адан хесетни деги-шарна. Жегьилвилин савдаяр адан кьиляй акъатна. Таярикай ам хкатна. Мелерик - мехъерик адан к1вач хук1унач. Садбуру лугьуз хьана:
- Адан ц1уру руьгь алатна хъфей хьтинди я.
- Руьгь тек хъфенач. Адан тЪварни хутахна.
- Мад вуч ама кьван? Кьуру тан?
Рик1ивайни амайди кьуру тан тир. Эхир ада вичиз лагьана:
- Им вуч кар тир, зун гьатайди? Идалай ц1уру т1варни,
ц1уру руьгь гваз уьмуьрун хьсан туширни?
Кьегьал Рагьдин к1вализ хъфена. Фекьидиз минетна:
- Зал гьа эвелан т1вар эхцига.
- Жедач, - лагьана фекьиди. - Са т1вар эцигин патал эвел
муькуьди алудна к!анда. Алудун патални гьа т1вар кьуна
к1анда. Тахьайт1а я гьуцариз, я руыъериз чи кардикай хабар
жедач.
Кьегьал лип1 хьана. Адан вири умудар кьена. Ам к1вализ хтана. Мук1ат1 жагьурна. Гъенел алай тараз акьахнч, руьгь кудзавайди я, лугьуз туьтениз эб вегьена куьрс хьана...
**♦
Вад лагьай юкъуз - салидиз жегьилар гьуьрчез фена. Абуру чпин гьуьрчехьанвилин алакьунар къалурна. Гелер жагьурун, яракьрикай менфят къачун карда чпин алакьунар са-садахъ галаз гекъигна.
Нянихъ гьуьрчерикай авур биргендар т1уьна, жегьилар Бадедин махуниз яб акализ к!ват хьана. Бадеди жегьилрин са-садан чинриз килигна лагьана:
- Къе нисинихъ хъвай къайи ци зи туьтер т!арнава. Къени
106 _,...._ ^ __ _
i мах Давсува ахъайда.
Давсува а мах ахъайиз кьил кутуна.
- Кесиб са кас авай. Адан чан кьиян, алакьунарни т1имилтир. Вучиз кесиб я лагьайт1а, адан к1вач залан тир. Ч1ехи са ник1е ц1уьк1 цайила тумни гужунив вахчудай. Гьуьрчез фейит1а, шаз гиликьнавай ч1уранрин к1арабрилай гьейри са маса зат1 адан вилик акъатдачир. Цава тек са чанг циф хьайит1а, атана гьадан никГин винел акъваздтгй. Ихьтин ксарин гьакьинда елди лугьуда хьи, абур вац1ал фейт1а вац1 кьурада, гьуьлел фейт1а гьуьл.
|
|
|
И кесибдихъ са хесетни квай. Ам хълец тир. Аял ч1авалай галай и ч1уру хесет адакай сак1ани хкатзавачир. Вичин вилик фу-кьешин(132) са т1имил геж атайла папакай, экуьнахъ месикай са т1имил геж къарагьай аялрикай, шаламдин кваг хкатайла кьиферивай хъелдай. Мехъерик вучиз вичиз фад эвернач лугьуз сихилдикай, мел вич татанмаз к1ват хьанва лугьуз хуьруькай ада даим хъелдай.
Къвалар къвайила цавукай хъел къведай, сел атайла вац1укай. Къуншияр адахъ галаз чин-чинал атуникай-гагь-атдай: сад лагьана "вуна заз салам сивин патай вучиз гана" лугьуз кич1ела.
Са сефер балк1андикай хъел акатна инай ч1афуз фидалди адал акьахначир. Виликай кьуна фена - хтанай.
Садрани гьаятда авай к1екрекай хъел атанай, гьарайдай ч1ав акадарна, лугьуз. Муькуь юкьуз яралай къарана к1екрен чкадал вичи гьарайнай.
Эхирдай адак вичин гьилерикай, к1вачерикай, вилерикай
•ел акатиз хьана. Садни аквадай ваз акъвазнавай чкадал
эдар хьана. На лугьун, цавук келле гелягьзава. Я тахь-
т1а, чилел кьуьл гьалчзава.
И кесибдиз аяларни пара авай. Т1уьн агакьар жедачир.
.ар йисуз гатфарин кьиляй кесибдин раж куьтягь жедай.
|ан идавай, - адавай гьече жагьуриз хуьре гьатдай. Ц1инин
1С мадни чДана атанвай. Гьеле хъуьт!уьн ц1иг тир. Амма
i ибдин кандуяр гиламаз ич1и хьанвай.
Ц1аварилай килигзавай гьуцариз ам аквазвай. Абуруз ке-
бдин язух атана.
...Са экуьнахъ хпериз кутан патал гьенел алай маркинкай
иринив векьер чухвадайла. адан к1вач ич1и чкадал гьалтна.
!и к1вачерик чилни уьц!уьзва", - лагьана хъел атай кесиб-
шай вичин кьасухни(133) хуьз хьанач. Са пер деринвиле
фчин хьтин кьехч1ебдал гьалтна. Кьехч1еб цавузна. Вич
i къене инсан гьакьдай хьтин са куыпуьдин сивел алайди я
кьван. Куыдуьдин къенез килигайла, кесибдин вилер хъуьрена. Ана са хзандин экуьн т1уьн авай: ч1ат1, дуьд-
гьер,ниси...
Кесибди т1уьн вахчуна к1вализ хкана. Паб-аялдивай адаз хъел къвез кич1ела и т1уьн гьинай гьанвайди ~ят1а жузаз хьанач. Амма виридаз хвеши хьана. Фагьумди кьат1извайбуру гьуцариз дадна. Абуруз килигна куьлуь-буруни гьуцарин т1варар рик1ел гьана.
Нисиниз гишин хъхьайла кесибдиз а куьшуь чиляй акьудна са киле техилдихъ маса гуз к1ан хьана. Векьер патахъна кьех - ч1еб вахчуна... куыпуьда са хзандин нисинин т1уьн авай.
Гьа ик1 кесибдин хзан хъуьтяй акъатна. Абуру гатфаризни
каш ч1угунач.
Са экуьнахъ фу т1уьна куьтягь авурдалай кьулухъ папа итимдин чиниз килигна. Гьамиша агьу авахьда лугьуз ада шумуд йисар тир итимдин чиниз килиг тийиз. Папаз такур са зат1 акуна: итимдин пГузарар хъуьрезвай. Паб вилерал ч1алахъ хьанач. Садра мад килиг хьувуна. Ваъ, итимдин чина рикТивайни хъвер авай.
Папакни хъвер акатна. Ада суфра к1ват1 хьийидайла итимдин чиниз мад садра килиг хьувуна. Итим хъуьрезвай.
Кесиб к1урт1 къуьнерихъ вегьена кимел эвич1из гьазур хьана. КЛваляй акъатдайла папа мад садра адан чиниз килигна: гьуьлуьн вилерни, п1узарарни, хъуькъерни, т1ишни хъуьрезвай. Муькуь юкъуз ада нян фалай гуьгуьниз вичин гьвеч1и аялдиз патав эверна. Ам метел ацукьарна. Кьилелай кап аладарна. И гьал акурла папанни, муькуь аялринни рик1ик чимивал акатна, абуруз гзаф хвеши хьана.
Яд гьин патад цурцун квар гваз латал фидай рекье папавай вич хуьз хьанач. Ада вичин гьуьл эхир ч1авара хъуБрезвайди, к1валера гьарай - эвер твазмачирди, гьатта накь нянихъ гьвеч1и аял метел ацукьарна адан кьилелай кап аладарайди хвешиз-хвешиз къуншидин папаз рахана.
И гафар хуьруьзни чк1ана. Рекьера, кимел адахъ чин-чи-нел къвезвайбуру адаз тажубдив килигиз хьана. Садбуру лугьуз хьана, им къе-пака я. Адавай кьуьзуь кьиляй вичин т1ул дегиш жеч.
Ч1авар алатна. Кесибдин чинин хъвер кими хьанач. Вич инсанрин гзафбуруз чпин бахт кьат1ун патал акьванни гзаф зат1ар герек тушир кьван. ***
Ругуд лагьай югь хае тир. Чпин уьмуьрдин тай хкягьун патал абуруз са югь амай. Бадедини Давсува жегьилриз
лугьудай гафар.лагьанвай. Рагьдин к1валин межевирриз ги-ламаз и суварин эхир чизвай...
Хае веревирдрин югь тир. Гьа ик1ани кьиле фена. Нянихъ Бадеди жегьилриз вичин эхиримжи мах ахьайна:
- Са касдизни са папаз тек са руш авай. Абуру ам т1уънин
хъеанди гуз, пекин сересди алук1риз хуьзвай. Ам иерни тир.
Амма акьул авайди тушир. Ада гьамиша суварин, вац1арин
а пата авай иербур, вернДибур, вар-девлей авайбур хиялдиз
гьидай. Гьамшпани "чи хуьре заз тай авач" лугьуз фикирдай.
А суварин а патай са вац1 авахьзавай. Эдди вучиз ят1ани адаз Пехъер вац1 лугьудай. Пехъер вац1ун кьере гьамиша гзаф пехъер к1ват1 жедай. Абуруз чидачир хьи, вири Къаф-къаздин пехъерин пачагьди и вац1ун кьере куьбе кутунва. И пачагь диши са пехъ тир. Адазни са пехъ хва авай.
Пехъер пачагьди вичин хциз свае жагьурзавай. Амма а пехъревай кич1ела и патахъ къвез жедачир. Вучиз лагъайт1а и пад лекьеринди тир. Лекьерихъ галазни пехъери лап дегь девирдилай кьазвачир.
Пехъерин пачагьдиз и рушакай ванер хьанвай. Амма чиз-най хьи, и пата авай лекьер хьтин гадайрин патав акъвазар вурт1а вичин пехъ гада бедлем жеда. А виляйни ада маса скьер жагьурзавай.
Йикъарилай са юкьуз вилерив рекьер хуьзавай руш мад уван пел ел акъахнавай. Адан гьамиша яргъара авай вилери ьик1 ят1ани к1вачерин кТаникни килигна. Адаз к1вачерик ехърен кьал акуна. Агьуз хьана ат1уз к1ан хьайила япариз.ж атана:
- Ат1умир, вун яргьал акьатда!
Рушаз им дидедин ван хьиз хьана:
- И папа зун суварални динж тадач, - лугьуз фикирай руша
«ехърен кьал хъел галаз ат1ана. Ахпа аладарна нез к1ан
ьана. Мад япариз дидедин ван атана:
- Немир, вун яргьал акъатда!
Руша яб ганач. Т1уьна.
Вич им пехъре кьал тушир кван. Пехъерин пачагьди адан
скьел цанвай запаб тир кьван. Нянихъ ксай руш экуьнахъ
.1 маса инсан хьана къарана. Ада вичин диде - бубадикай,
и чин ч1алуникай гьяззамачир. К1вачери ам акъваз тавуна
>ин а патахъ ялзавай. Са шумуд йикъалай рушан са
iep ваъ, рик1ни суварин а патаз финин савдада гьатна.
ер ваоДун кьерелай иер чка адаз чизмачир.
вед-пуд югьни гьа ик1 фена. Эхирдай рушавай вич хуьз
зч. Ам суварилай алатна, пелер, тулар ат1ана пехъер
вац1ув агакьна. Вац1ун кьер кьуна винне фена.
Пехъер пачагьдизни к1анзавайди гьа им тир. Адаз и- руш вичин асул пехъ тир гададиз къачуз к1анзавай. И фи-кирдалдини пехъер пачагьди инсандин бейни дегишардай, фагьум рекьидай туьтуьдикай раснавай пехърин кьал гана руш рекьяй акъуднавай. Гьа виляйни пехъерин пачагьдин чухлумп1 хьтин гада ада некьи хьиз кьабулна.
...Руша пехърен кьал т1уьрдалай ц1ерид, пехъерин пачагьдин свае хьайидалай ирид югь алатайла запабдин, туьтуьдин суьгьуьр квахьна. Пехърен дарамат рагь акьурла ц1развай мурк хьиз нДрана, яд хьана вац1уз авахьна фена. Рушан вилик ч1улав са пехъни адан ц1амарикай раснавай муг амукьна. Гила ада кьат1ана: ам вич пехърен свае я кьван!
Руш пехъерин мукай акъатна катна. Сувал акьахна вичин ватан галай патахъ килигна. Катна хквез к1ан хьана. Амма вичин эвелан крар рик1ел хкайла к1вачер чилел алк1ана. Ам рик1 тух жедалди шехьна. Элкъвена пехърен муказ хъфена.
Са ч1авалай пехъер пачагьдин хутулар дуьньядиз атана. Ибур пехърен шарагар тир. Йикъар, варцар, йисар ала-тирдивай аламатдин са кар жезвай. Рушан ванни, рахунин тегьерни, экъуьнни са масак1а жезвай. Эхир са юкъуз ада пехъре хьиз къагъна. Гьа идалай гуыьуьниз адан рик1из
регьят хьана. ♦♦♦
Йиф галамаз къарана рекье гатай жегьилар агьа патай яр ягъайла Гъуцар суван кук1вал агакьна. Абуру гьвейи югь и суван кук1вал акъудна кТанзавай.
- Къенин югь куь уьмуьр кьве патахъ пайдай iacnap я, -
лагьана Бадеди.
- Къе куь танринни руыъерин арада чаравал твадай, куьн
кьве рик1ин хьана амукьдай крар ийимир. Къе гьар сада
жуван руьгьдиз, гьуцарин ванциз яб це! - лагьана Давсува.
Са арадилай Рагьдин яру ц1арар Гъуцар суван кук1ва акьуна. Лезгийрин чил мич1ивиликий, гунагьрикай михьза-вай яру эквери жегьиларни чуьхвена, михьна.
- Ирид югь акьван гзаф ч1ав тахьайт1ани квез садаз-сад
мукьувай акуна. Гила гьарда вичин руыъдихъ яб акала.
Са-сад хкянавай рушарни гадаяр чин ракъиналлаз жуьт-жуьт
акъваза, чаз виридаз куьн акурай, чир хьурай. Руыъер
са-садахъ галаз кьун тавур, галк1ун тавурбуруни чпин
рик1ериз азаб тагурай. Якьин гьуцариз ик1 мяслят акуна. Тек
амай рушар Бадедин, тек гадаяр зи патав к1ват1 хьухь!
Аярни Иррис виридалай вилик акъатна, чин Ч1ехи Рагьдал
алаз акъвазна. Абурун гуьгьуьна Ярарни Шалбуз, Лацарни Верхел, Экверни Зерхел вилик акъатна. Амайбур кьве патахъ чара хьана. Рушар Бадедин, гадаяр Давсуван патав атана.
Бадеди жуьт акъвазнавайбуруз Гъуцар к1валин_паяр гана. Ибур дидевилин гьуц Арчананни, бегьердин гьунГТарлацан тимталар тир.
- Куьн къениндалай куьбур я, - лагьана, - куь бахтар ахъа хьурай!
Жуьт жегьилар синерал фена.
...Рагь дидедал хъфизвай бере тир. Иррисни Аяр эч1егьандин пелел акъвазнавай. Абуруз дуьнья икьван иер тир ч1ал чидачир...
И ч1авуз Иррисан кТвачерик Яргьи рушан рангар алай ирид ц1арц1ин рехъ акъатна. На лугьун, и рехъ цаварилай эвичЬаай...
Бес ахпа? Ахпа ада вичизни течиз и рекье сад лагьай кам вегьена. Ахпа? Иррисан руьгьдиз сад лагьай дуьньяда акурбур чиз амачир. Гзаф тажуб кар тир. Цаварилай ц1ийиз эвич1 хъувурла и руьгьдин рик1ел вичин чилел фейи уьмуьр хквез-вачир. Гила аксина тир. Яргьи рушан патав фейи 2000 йисан чкадал са зат1ни аламачир. На лугьун, и кьве агьзур йис хьаначир, авачир, са гьелен тир руьгьди вичи - вич алцурар авур.
|
| й(wl |
У1
1990-иисан яралай кьулухьан вад лагьай нян гзаф секин тир. Вира чан
алайбуру ара mlamlau гьсрекатдикай. галатна ял язавай хьтин тир.
Вац1ун ван къвезвай, И ванциз кьве агъзур йис идалай вилик ч1ехи фекьи
Tluiilmluca, адан хуьруьнвияр тир лезгийри яб ганай. Вац1ун ванци
къени са вуч ят1а лугьузвай. Ирриса и ванци кай эвел ч1ехи фекьи
TIunlmlucoH, ахпани муькуь пшп1ирвийрин ванер чара авуна. Адан
вилик са ихыпин сегьне ахъа хьана...
|
|
|
