 |
БӨлім 1. 2: Адамда паразитті тҮрде Өмір сҮретін талшыҚтылар класыныҢ Өкілдері
|
|
|
|
БӨ ЛІМ 1. 2: АДАМДА ПАРАЗИТТІ ТҮ РДЕ Ө МІР СҮ РЕТІН ТАЛШЫҚ ТЫЛАР КЛАСЫНЫҢ Ө КІЛДЕРІ
Section 1. 2 Types of Protozoa (Protozoa). Representatives class of Flagellates, pathogrnic parasites in human body
Pathological Flagellates
Introduction
Scientists interested flagellates which are pathological parasites could generate diseases in human body. Their locomotion is by lashing a tail-like appendage called a flagellum or flagella and reproduction is by simple binary fission. Pathological mechanism, morphological features and Depends on type of flagellates
Қ арапайым талшық тылар медициналық қ ызығ ушылық туғ ызады, себебі олар кө птеген мү шелер жә не тіндерді зақ ымдайтын адамнда қ ауіпті ауру туғ ызуы мү мкін.
Олардың ішінде жай кездесетін, регионалды маң ызы бар, табиғ и-ошақ тық жә не трансмиссивті тү рде кездесетін паразитарлы аурулар. Мемлекет территориясында кездеспейтін, сырттан ә келген жағ дайлар болуы мү мкін. Соғ ан байланысты морфологияны, даму циклын, жұ ғ у жолдарын білу диагностикағ а, емге жә не профилактикағ а қ ажетті болып саналады.
Сабақ тың мақ саты. LEARNING OBJECTIVES
1. Паразитті талшық тардың морфологиялық ерекшеліктерін, ө мірлік циклын оқ ып ү йрену.
1. Discuss the morphological function and life cycle parasites.
2. Трансмиссивті аурулардың қ оздыршыштарын тарату жолдарын оқ ып ү йрену.
2 Discuss the pathological transmission mechanism of parasites. Discuss in detail the classification of medically important parasites.
3. Лейшманиоздың, трипаносомоздың, лямблиоздың, трихомоноздың патогенді маң ыздылығ ы, диагностикалық ә дістері жә не профилактикасы.
3 Leishmanio, Trichomonas, pathological important features of trichominas
Қ арапайымдыларғ а жататын талшық тылар класының даму сатысының бә рінде денелерінің алдың ғ ы ұ шында цитоплазмасының жің ішке жіп тә різді ө сіндісі- талшығ ы болады. Ол қ озғ алу органоиды болып табылады.
|
|
|
Талшық тылар оларды қ озғ алысқ а келтіретін базаль денеге (кинетопластқ а) бекінеді. Талшық тылардың денесі жұ қ а қ абық пен-пелликуламен қ апталғ ан. Кейде пелликула мен талшық тың арасында толқ ын тә різдес цитоплазмалық жарғ ақ – ундул мембранасы бар. Цитоплазмасында бір немесе екі ядросы болады. Кейбір талшық тыларда аксостиль болады. Жыныссыз жә не жынысты жолмен кө бейеді. Адам ағ засында: лейшманиялар, трипаносомалар, лямблия, трихомонадалар паразитті ө мір сү реді. Лейшманияларды 1898жылы орыс дә рігері П. Ф. Боровский ашқ ан. Кейіннен лейшманияның жаң а тү рлерін ағ ылшын дә рігерлері У. Лейшман жә не Ч. Донован ашқ ан. Адамғ а лейшманияның екі тү рі патогенді болып келеді.
Лейшманиялар Leischmania tropicaminor
Лейшманиялар Leischmania tropica minor тері лейшманиозының қ оздырғ ышы.
Орналасуы- Тері жасушаларында
Географиялық таралуы – Тері лейшманиозы Еуропа, Азия жә не Америка елдерінде таралғ ан. Кавказ жә не Тү ркменстанда кездеседі.
Морфологиясы: Лейшманиялар- жасушаішілік паразиттер, кө лемі ө те кішкентай 2-8мкм. Барлығ ының морфологиясы мен тіршілік циклы ұ қ сас.
Тіршілік циклы: Тіршілік циклы екі формада жү реді: талшық сыз (лейшманиялық ) жә не талшық ты (лептомонадалық ). Лейшманиялық формасы дө ң гелек немесе сопақ ша, талшығ ы болмайды, адам жә не басқ а да омыртқ алылардың ағ засында тіршілік етеді. Лептомонадалық формасы – денесі ұ зын 25 мкм дейін, ортасында талшығ ы мен кинетопласты бар. Лептомонадалық формасы тасымалдаушы насекомдардың ағ засында тіршілік етеді.
|
|
|
Лейшманиялардың тасымалдаушысы бә кене шыбындар (Phlebotomus). L. tropika minor-ғ а табиғ и резервуар адам саналады, ал L. tropika major-ке – кеміргіштерге (сусликтер, қ ұ мтышқ ан, хомяктар) жұ ғ у 70%-ғ а дейін табиғ и жағ дайда болады.
Патогенезі. Лейшманияның тіршілік еткен жерінде, теріде дө ң гелек, ұ зақ уақ ыт жазылмайтын жаралар пайда болады. Тері лейшманиозының клиникалық екі: қ алалық жә не ауылдық тү рлері кездеседі.
Қ алалық антропоноздық тү рі- антропиялық ошақ та кездеседі. Инкубациялық кезең і баяу жү реді, ү ш айғ а дейін созылады, жарасы ірі, бү ршіктеніп бітуі 1-1, 5 жылғ а созылатын тү рі. Кө бінесе беттің, қ олдың терілері жарақ аттанады.
Ауылдық зоонозды тү рі немесе пендин жарасы. Қ оздырғ ыштың бұ л тү рінің резервуары кемірушілер болып келетін лейшманиоздың табиғ и ошақ тарында кездеседі. Инкубациялық кезең і қ ысқ а, жылдам жү ретін, бә кене шыбын шақ қ аннан кейін 1-2 аптадан соң, саны жағ ынан ө те кө п ұ сақ жара пайда болады. Беріштеніп бітуі 3-6 айғ а созылады. Кө бінесе қ ол аяқ тың терілері жарақ аттанады.
Зертханалық диагностикасы. Терідегі жараның бетің қ ырып алып микроскоппен қ арау.
Профилактикасы. Бә кене шыбындардың шағ уынан жеке қ орғ ану. Тері лейшманиоздан жануарлардан алынғ ан лейшманиялар штаммасымен вакцинация жасау. Язвалардың болдырмауына прививкалар кө мектеседі. Москиттермен жә не кеміргіштермен қ оғ амдық кү рес жасау. Кеміргіштердің індерін хлорпекринмен залалсыздандырады.
Лейшманиялар Leischmania donovani, Leischmania infantum
Leischmania donovani, Leischmania infantum-висцеральді немесе ішкі лейшманиоздың қ оздырғ ышы.
Орналасуы- Ішкі мү шелердің жасушаларында
Географиялық таралуы – Ү ндістанда, Жерорта тең ізі, Орта Азияда таралғ ан.
Морфологиясы. Лейшмания екі морфологиялық сатыда кездеседі.
Талшық сыз ұ лпалық сатысы-омыртқ алылардың дене жасушаларында ө мір сү реді, пішіні сопақ ша, ядросыдө ң гелек жә не таяқ ша тә різді кинетопласты болады, ұ зындығ ы 2-6 мкм.
|
|
|
Талшық ты сатысы-омыртқ асыздардың ішегінде ө мір сү реді, денесі созылың қ ы пішінді, артқ ы жағ ы ү шкірлеу, алдың ғ ы жағ ына талшығ ы бекінеді, ұ зындығ ы 10-20 мкм.
1 сурет. Сү йек-ми жағ ындысындағ ы Leishmaniadonovani (а) жә не тері язвасының жағ ындысындағ ы Leishmaniatropica (б):
а: I — бос жатқ ан лейшмания;
2 — тін ішіндегі лейшманиялар;
3 — эритроцит;
4 — нормобласт;
5 — промиелоцит;
б: 1 — бос жатқ ан лейшмания;
2 — тін ішіндегі лейшманиялар;
3 — эритроцит;
4 — нейтрофил;
5 — лимфоцит
Тіршілік циклы. Қ оздырғ ыштарының дамуы иелерінің алмасуы арқ ылы жү ріп отырады. Ауырғ ан адамның жарақ аттанғ ан жеріне қ ұ рт-қ ұ рмысқ алар, бә кене шыбындар (москиттер) қ онып сорғ андаұ лпа сұ йық тығ ымен бірге олардың асқ азанына лейшманияның талшық сыз тү рі бірге тү седі де, талшық ты тү ріне айналады жә не 6-8 сағ кейін адам мен жануар ү шін инвазиялық (қ оздырғ ыш) тү рге айналады. Адамғ а бә кене шыбын шақ қ анда жұ ғ ады.
Патогенезі. Лейшманияның бұ л тү рлері бауыр жасушаларын, кө кбауырды (талақ ), жілік майын, орталық жү йке жү йесін зақ ымдап, қ ан аздық қ а, кейде ө лімге де ә келіп соқ тырады. Ауру температураның кү рт ө згеруімен жә не дененің қ алтырауымен қ абаттаса жү реді. Зақ ымданғ ан мү шелерінің кө лемінің ұ лғ аюы байқ алады. Кө бінесе 12 жасқ а дейінгі балаларжиі ауырады.
Висцеральды лейшманиоз-антропозоонозды, табиғ и-ошақ тық, трансмиссивті ауру. Москиттер (бә кене шыбын) лейшманияның ә рі иесі ә рі тасымалдаушысы болып табылады. Антропиялық ошақ та қ оздырғ ыштардың резервуары адам мен ит, ал табиғ атта-кемірушілер мен тү лкілер. Адамғ а бә кене шыбындардың (москиттердің ) шағ уы арқ ылы жұ ғ ады.
|
|
|
Висцеральді лейшманиоздың бірнеше географиялық тү рлері кездеседі: индиялық (қ ала-азар) немесе «қ ара» ауру Ү ндістанда, Жапонияда, Африкада кездеседі; Жерортатең іздік жә не Орта азиялық (балаларды зақ ымдайтын тү рлері), Батыс Еуропа пен Орта Азияда кездеседі.
Біздің республикамызда балалар лейшманиозы Қ ызылорда, Шымкент, Алматы облыстарында тіркелген.
Зертханалық диагностикасы. Тө с сү йегін пункциялау, лимфа тү йіндерін микроскоппен қ арау, қ оректік ортағ а себу.
Профилактикасы. Бә кене шыбындардың шағ уынан жеке қ орғ ану, бә кене шыбындар жә не кемірушілермен кү ресу шараларын жү ргізу, лейшманиозбен ауру иттердің кө зін жою.
|
|
|
