 |
Токсоплазма (Tоxoplasma). Кокцидиялар. САБАҚТЫҢ МАЗМҰНЫ. ТАПСЫРМАЛАР. Безгек плазмодиясының түрлік ерекшеліктері
|
|
|
|
Токсоплазма (Tоxoplasma)
1. Tоxoplasmа gondii– таксоплазмоздың қ оздырғ ышы.
Орналасуы. Адамдардын жане жануарлардын бас миынын тiнiде, бауырда, кок бауырда, лимфа туйiндерiнде, булшыкетте жане баска мушелерде болады.
Географиялык таралуы. Барлык жерде.
Морфологиясы. Шизонт сатысындағ ы паразиттің денсінің пішіні жартыкеш ай тә різді, алдың ғ ы жағ ы сү йірлеу апельсиннің бө лігіне ұ қ сас. Денесінің ортасында ядросы орналасады, ұ зындығ ы 4-7 мкм.
9 сурет. Токсоплазма қ ұ рылымының схемасы (электронды микроскопиясы). Я – ядрышко, Т – токсонемалар, П – дө ң гелек полюс, Ф – фибриллалар, Г – Гльджи аппараты, М – митохондриялар, Ес – эндоплазмалық тор, О – қ осымшалар.
Омирлик циклы. Клетка ішінде паразитті тү рде ө мір сү реді. Адам организмінде ұ зынынан бө ліну арқ ылы немесе шизогония жолымен кө бейеді. Клеткада шизогонттардың шоғ ырлануы псевдоцист (жалғ ан цисталы) деп аталады. Жалғ ан цисталардың қ абығ ы жарылғ ан кезде токсоплазмалар босап шығ ып жаң а клеткаларғ а еніп зақ ымдайды.
Мысық тардың ішегінің қ абырғ асында паразит жынысты жолымен кө бейеді (копуляция жолымен). Зигота тығ ыз қ абық пен қ апталып, ооцистағ а айналады да, сыртық ортағ а шығ ады.
Патогенезі мен клиникасы. Таксоплазмоз кө птеген органдардың клеткаларын зақ ымдайды. Таксплазмозды жү ре жә не туа пайда болғ ан деп екі тү рге бө леді.
Туа пайда болғ ан токсоплазмада ұ рық қ а жатын арқ ылы ө тіп оны кемтарлық қ а ұ шыратады: мидың қ абын, кө зді зақ ымдайды, кейде бала ө лі тууы мү мкін.
|
|
|
Жү ре пайда болғ ан таксоплазмоздар кө птеген клиникалық симптомдарымен белгіленеді. Балалардың денесінде бө ртпе пайда болуына, температура кө теріліп қ алтыратуғ а ә кеп соғ ады. Нерв системасының, жұ ректің жұ мыстары бұ зылады, кө зді зақ ымдайды. Ү лкен адамдарда бірқ алыпты жү реді. Бауырдың, лимфа тү йіндерінің ү лкеюі мү мкін. Кейде бұ л паразит денесінде болса да, симптомсыз тү рде жү ретін жағ дайлары кездеседі.
Токсоплазмоз – антропозоонозды ауру. Қ оздырғ ыштарын кө птеген сү тқ оректілер мен қ ұ стардан кездестіруге болады. Таксоплазмоздың антропиялық жә не табиғ и ошақ тары болады. Бұ л ауру адамдарғ а ә р тү рлі жолдармен жұ ғ ады: алиментарлы – паразиттің шизонттарымен зақ ымданғ ан жануарлардың еттері арқ ылы; ооцистасы – кір қ ол арқ ылы; контактылы жолымен шизонтпен зақ ымданғ ан еттерінің жарақ аттанғ ан жеріне тисе жұ ғ ады; адамның қ ұ рсағ ы арқ ылы – ұ рық қ а жатын арқ ылы беріледі. Қ азастанда барлық облыстарда кездеседі.
Аурудың диагнозы. Жұ лынның, қ анның, ұ лпалардың сұ йық тарынан, лимфа тү йінің микроскопиялау арқ ылы. Серологиялық реакция; терінің ішкі қ абатын сынау, биопробалар арқ ылы қ ояды.
Кокцидиялар
1. Jsospora belli – ішек кокцидиозының қ оздырғ ыштары.
Адамның ішегінің қ абырғ асында паразитті тіршілік етеді. Жыныссыз жә не жынысты жолдармен кө бейеді. Сыртқ ы ортағ а 1-2 ядросы бар сопақ ша пішінді ооцистасы бө лінеді. 2-3 кү ннен кейін олар инвазиялық тү рге енеді. Адамғ а алиментарлы жолмен жұ ғ ады.
Кокцидиялар ішектің қ абырғ асын зақ ымдап, жара пайда болуғ а ә кеп соғ ады. Аурудың іші жиі ө тіп, қ анды шырыш пайда болады (кокцидия дизентериясы).
|
|
|
Ауру барлық жерде таралғ ан. Қ азақ станда 40-жылдары кездесуі байқ алғ ан. Қ азіргі кезде бірен-саран тү рлері ғ ана байқ алады.
Аурудың диагнозы нә жісті микроскопиялау арқ ылы қ ойылады.
САБАҚ ТЫҢ МАЗМҰ НЫ
Студенттердің ө зіндік жұ мысы
ТАПСЫРМАЛАР
1. Адамда паразитті тіршілік ететін споралылардың систематикасын жазу.
2. Препараттар жә не суреттермен жұ мыс істеу.
Сурет11. Безгек плазмодиясының қ андағ ы формалары
Сурет 10. Безгек плазмодиясы.
I — жас сақ ина тә різді шизонт;
2 — дұ рыс эритроцит;
3—5 — ә р жастағ ы амебалы шизонттар;
6 — бө лінуге дайын шизонт;
7 — бө лініп жптқ ан шизонт;
8 — эритроциттердегі мерозоиттер;
9—10 — гаметоциттер;
11 —специфическалы дә нді зақ ымдалғ ан эритроцит (Шюффнера);
12 - лимфоцит
Безгек плазмодиясының тү рлік ерекшеліктері
1. Ү ш кү ндік безгек ауруының қ оздырғ ышы.
Препараттар: эритроциттерді (1), лейкоциттерді (2), тромбоциттерді (3) кө руге болады. Кейбір эритроциттерде сақ ина тә різді шизонттар (4) орналасқ ан. Эритроциттердің кө пшілігінде жалғ ан аяқ атары барпісіп –жетілген шизонттар толтырып жатады, шизонттың ядросы қ ызыл, цитоплазмасы кө к тү скен боялғ ан.
2. Тө рт кү ндік безгек ауруының қ оздырғ ышы.
Препаратта эритроциттер, лейкоциттер, тромбоциттер кө рінеді. Ү ш кү ндік безгек ауру қ оздырғ ышы тә різді жас шизонттары сақ ина тә різді, ал пісіп-жетілген шизонты белдік тә різді эритроциттерді қ аптап жатады.
3. Тропикалық безгектің қ оздырғ ышы.
Препаратта эритроциттер, лейкоциттер, тромбоциттер кө рінеді. Жас шизонттары эритроциттің ішінде ө те ұ сақ, кейде екі-ү штен орналасқ ан. Пісіп-жетілген шизонттары сопақ ша, гаметоциті жарты айшық тә різді болып келеді, ұ зындығ ы 9-12 мкм.
4. Овомалярияның қ оздырғ ыштары.
|
|
|
Препаратта эритроциттер, лейкоциттер, тромбоциттер кө рінеді. Зақ ымданғ ан эритроциттердің пішіні сопақ ша, жан-жақ тары шашақ талғ ан болып келеді. Паразиттік стадиялары ү ш кү ндік болып келеді.
5. Бауырдағ ы токсполазма.
Эритроциттердің арасынан жартыкеш айшық тә різді токсоплазмаларды кө руге болады, ұ зындығ ы 4-7 мкм. Денесінің алдынғ ы жағ ы сү йірлеу, артқ ы жағ ы доғ алдау болып келеді. Ірі ядросы денесінің орта тұ сында немесе артқ ы жағ ына жақ ын орналасқ ан.
Сурет Б. Ауру тышқ анның пиротонеалды эксудатында псевдоцисталар жне бос токсоплазмалар.
6. Кокцидийдің ооцистасы.
Ооцистаның дене пішіні сопақ ша, ұ зындығ ы 20-30 мкм, сыртын тығ ыз екі қ абатты қ абық қ аптағ ан. Пісіп жетілген ооциста ядроғ а ұ қ сас екі дө ң гелек спороцистасы болады. Оооцистаның суретін салу
2 ТАПСЫРМА. Споралылардың тү рлік ерекшеліктерінің кестесін толтыру
| Кө рсеткіштер | Р. Vivax, mаlаriа, fаlciрarum, оvаlе | T. gondii | Jsospora belli |
| Тіршілік ету формасы | |||
| Инвазиялық сатысы | |||
| Шизонттардың айырмашылық тары | |||
| Тасымалдаушылар | |||
| Аурулар | |||
| Диагностика |
3ТАПСЫРМА Адамдағ ы протозойды инвазияларды диагностикалау
1 ЕСЕП.
Бір айдан кейін Африкадан оралғ ан аурудың қ атты басы ауырып, температурасы 40 с дейін кө терілетін ұ стамағ а ауруғ а шалдық ты. Ә детте 70-75 сағ ат сайын қ айталанып отырады. Мү мкін болатын ауруды анық тау. Диагнозын анық тау ү шін нендей ә рекет жасау керек?
2 ЕСЕП
Африкадан кө п уақ ытты іссапардан Қ азақ стандық азамат оралды. 1 айдан соң ол адамның қ атты басы ауырып, температурасы кө теріліп, ұ стамағ а ауруғ а шалдық ты. Ә детте таң ертен ұ зақ тығ ы 48 сағ атқ а созылатын ұ стама ауруы 48 сағ ат сайын қ айталанып отырады. Мү мкін болатын ауруды анық тау. Диагнозын анық тау ү шін нендей ә рекет жасау керек?
|
|
|
3 ЕСЕП
Аурудың қ ан жағ ындысынан эритроциттердің сақ ина жә не таспа тә різді паразиттің формасы табылғ ан. Қ оздырушының қ андай тү рі болуы мү мкін?
4 ЕСЕП
Аурудың қ ан жағ ындысынанжан-жақ тары шашақ талғ ан жә не жұ лдызша тә різдіэритроциттер табылғ ан. Цитоплазмасында ірі дә ндер кө рінеді. Мү мкін болғ ан қ оздырушыны анық тау.
|
|
|
