 |
2. Тайгалық кене (Ixodes perculcatus)
|
|
|
|
2. Тайгалық кене (Ixodes perculcatus)
Тайгалық кене Еуропа, Сібір, Таяу Шығ ыс ормандарында тіршілік етеді. Денесінің ұ зындығ ы 3-4мм. Дамуы 3-5 жылғ а созылады. Ә р бір кезң і қ ыстайды. Ол кө ктемгі-жазғ ы зілді энцефалит ауруның ы қ оздырғ ышын тасымалдаушы болып табылады. Ауру Қ азақ стан территориясында да тіркелген.
3. Ит кенесі (Ixodes ricinus)
Ит кенесі орман жә не орманды-дала аймақ тарында тіршілік етеді. Морфологиясы жағ ынан тайгалық кенеге ұ қ сас, тек кіші мө лшерімен (2-3мм) жә не сопақ ша формалы болуымен ерекшеленеді. Дамуы 3-7 жылғ а дейін созылады. Ә р бір каезең і қ ыстайды. Кене энцефалиті, кене сү зегі жә не туляремия қ оздырғ ышын тасымалдаушы болып табылады. Қ азақ станда қ оздырушылар Солтү стік облыс территорияларында тіркелген.
4. Жайылым кенесі (Dermacentor)
Жайылым кенесі орман, орманды-дала жә не дала зоналарында тіршілік етеді. Морфологиясы бойынша басқ а тү рлерден қ алқ аншасында ақ эмальді ө рнегінің болуымен ерекшеленеді. Ұ зындығ ы 7мм. Дамуы 3-5 жылғ а созылады.
Кене энцефалиті, кене сү зегі жә не туляремия ауруының қ оздырғ ышын таратушылары болып табылады. Адамның жаралануы кене шақ қ аннан байқ алады. Профилактикалық мақ сатта комбинирленген егулер жү ргізеді. Ауру ошақ тарында кө ктем жә не кү з айларында арнайы қ орғ ану киімдерін кию керек.
5. Аргаз кенелері (Argasidae)
Денесінің ұ зындығ ы 4-8мм. Арқ алқ аншалары болмайды. Хитинді жабындысы қ атпарлармен жинақ талғ ан. Тұ мсық тары қ ұ рсақ жағ ында орналасқ ан жә не арқ а жағ ынан қ арағ анда тұ мсығ ы кө рінбейді. Жабық биотоптарда (кемірушілердің індері, ү ң гірлерде, қ ұ рылыс) тіршілік етеді. Биологиялық цикл бойынша қ ыстау кезең і 2 ден 7-ге дейін, сондық тан олардың дамуы кейде 20 жылғ а дейін созылады. Жануарлардың қ анымен қ оректенеді. Қ ан сору уақ ыты тү нде жү реді жә не бірнеше минутқ а ғ ана созылады. Қ ан соруы иксодалық кенелерге қ арағ анда азырақ, ө йткені аналық кенелер ө те кө п емес жұ мыртқ а (200-500 дана) салады, бірақ жұ мыртқ а салуы ә р бір мезгіл сайын қ айталанып отырады.
|
|
|
6. Ауыл кнесі (Ornitodus papilipes)
Ауыл кенесі қ азақ стан жә не Орта Азия территорияларында тірішілік етеді. Денесі алғ а қ арай иілген, тастай, ұ зындығ ы 6-10мм. Бұ л қ айталамалы сү зек ауруының қ оздырғ ышын тасымалдайды.
7. Қ отыр кенесі (Acariformes)
Денесінің ұ зындығ ы 0, 4мм болатын ө те ұ сақ кене. Адамның тері ішінде паразиттік тіршілік етеді. Қ ышыма, қ отыр ауруның қ оздырушысы. Ұ зындығ ы 5-8мм терінің ішіне еніп, тері клеткаларымен қ оректенеді. Аналық тары 1тә улікте 1-2 жұ мыртқ адан салады. Дамуы 1-2 аптағ а дейін созылады. Ө мір сү ру ұ зақ тығ ы 5-7 апта.
Ауру адамның денесімен тікелей байланысты болғ анда, қ олмен амандасқ анда немесе киімін пайдаланғ анда кенелер жұ ғ ады.
Аурудың лабораториялық диагностикасы тері ішіндегі індерден кенелерді табу арқ ылы қ ойылады.
Профилактикасы: ауруларды емдеу, жеке бастың, денені, киімді, тө сек орынды тазалық та сақ тау.
8. Кенелер (угрица) (Demode follicolorum)
(шаш тү бінде жә не май бездерде тіршілік ететін паразит)
|
|
|
Денесі 0, 2-0, 5мм ұ зынша болып келген. Май бездерінде жә не шаш тү бінде тіршілік етеді. Паразиттік тіршілік етуінде кенелер шашты қ алташаларда бітеледі. Ауру адамның денесінде ірің деген безеу, бө ртпе, дерматит пайда болады. Тікелей байланыс жолдары арқ ылы жұ ғ ады.
9. Ұ н кенесі (Tyrolyphus farinae)
Олар ө те ұ сақ мө лшері 1мм-ге дейін, азығ ын іздеуде активті қ озғ алуғ а бейімделген. Кенелер дә ндермен, ұ н, сү рленген ет жә не балық пен, кептірілген кө кө ніс жә не жемістермен қ оректеніп, азық -тү ліктерді адамдар ү шін жеуге жарамсыз етеді.
Азық -тү ліктермен бірге олар адам асқ азанына тү сіп, жү регі айнуғ а, қ ұ суғ а, іші ө туге ә келеді.
Тыныс алу жолдарымен ө кпеге тү сіп, олар тыныс алу жү йесіне акаридоз ауруын тудырады.
Бұ л кенелер адамды тістеп дерматит тә різді тү рлі ауруларды туғ ызады.
10. Ү й кенесі (Dermatophagoides pteronyssinus)
Бұ лар ерекше экологиялық топ қ ұ райтын кө птеп белгілі ү й кенелері болып табылады. Олар матрацтарда, жұ мсақ керуеттерде, кілемдерде, тө сек орындарда тіршілік етеді. Мө лшері 0, 1мм, 1г ү й шаң дарында 500 дана, екі адамдық матрацта 2млн-ғ а жуық кенелер болатындығ ы анық талғ ан. Соң ғ ы зерттеулердің кө рсеткіші бойынша кенелердің антигенге аллергиялық реакциясы бронхылық демікпемен ауыратын 45-85% ауруларда табылғ ан. Дамығ анг елдерде демікпемен 10% балалар зардап шегеді, кө п жағ дайда аллергиялық компоненттерге ү й шаң ы жатады.
Азық тү ліктік кенелермен негізгі кү ресу жолдары, оларды дұ рыс сақ тау, ал ү й кенесімен кү ресу жолдары болып ү й ішін жиі тазалау, жиһ аздарды пайдалануда жастық, матрацтардың синтетикалық матадан болуы керек.
САБАҚ ТЫҢ МАЗМҰ НЫ
а) Кенелердің даму циклін анық тау
б) Иксодалық жә не аргаз кенелерінің тү рлік сараптама жү ргізу
ТАПСЫРМА1. Ылғ алды препараттармен жұ мыс
Ү йрену:
№1 препарат. Улы ө рмекшітә різділер. Шаян (Scorpiones)
№2 препарат. Улы ө рмекшітә різділер. Ө рмекшілер (Aranei)
|
|
|
№3 препарат. Иксодалық кенелер (Acari). Аш жә не қ анғ а тойғ ан кенелер.
ТАПСЫРМА2. Микропрепараттармен жә не суреттермен жұ мыс.
а) Тайгалық кененің, личинкалары, нимфалары, жайылым кенесі, ауыл кенесі, қ отыр кенелердің микропрепараттарымен танысу.
б) Қ отыр кенесі, ауыл кенесі, тайгалық кененің аналығ ы мен личинкасының, жайылым кенесінің суретін салу.
|
|
|
