 |
1. Қотыр кенесі. 2. Ауыл кенесі. 3. Тайгалық кене. 4. Жайылым кенесі. БуынаяҚтылар типі (arthropoda). Насекомдар класы (insekta)
|
|
|
|
1. Қ отыр кенесі
Денесі кең, овалді, ұ зындығ ы 0, 3-0, 4мм, қ ылмен жә не қ абыршық пен қ апталғ ан. Аяқ тарық ысқ а (1) шупиктары жә не сорғ ыштары бар (2).
2. Ауыл кенесі
Денесі трапеция тә різді, алдына қ арай ұ шталғ ан, шеттеріваликпен оралғ ан, ұ зындығ ы 4-8 мм. Тұ мсығ ы арқ асынан кө рінбейді.
3. Тайгалық кене
Денесі овалді, аналығ ы (б) аталық тан кішкене ү лкен, ұ зындығ ы 3-4 мм. Суретсіз арқ а шитогы аталық тан денесінің ү стінгі бетін жабады, ал аналық та – алдың ғ ы бө лігін жабады. Тұ мсығ ы алдынан кө рінеді. Личинкалары (а) ү ш аяқ ты.
4. Жайылым кенесі
Тело овалды, ұ зындығ ы 3-4 мм. Арқ а шиті ақ шыл. Тұ мсығ ы арқ асынан кө рінеді.
ТАПСЫРМА4. Ө рмекшітә різділердің тү райырмашылығ ы бойынша кесте толтыру
| Кө рсеткіштер | I. persulkatus | O. papillipes |
| 1. Тұ мсығ ы, қ алқ аншасының орналасуы 2. Қ ан сору ерекшелігі 3. Жұ мыртқ а салу, даму кезең дері 4. Ө мір сү ру ұ зақ тығ ы 5. Трансмиссивті ауруларды таратушылар |
БУЫНАЯҚ ТЫЛАР ТИПІ (ARTHROPODA)
НАСЕКОМДАР КЛАСЫ (INSEKTA)
НАСЕКОМДАР – ЭКТОПАРАЗИТТЕР ЖӘ НЕ АДАМДАРДА ТРАНСМИССИВТІ АУРУЛАРДЫҢ ТАРАТУШЫЛАРЫ
Тақ ырыптың ө зектілігі (мотивация)
Насекомдардың кө птеген тү рлерінің медициналық маң ызы бар. Кейбір тү рлері адамдардың денсаулығ ына зиян келтіретін эктопаразиттер болып табылады. Кейбір тү рлері адамда тұ рмыстық паразиттер болып, ө здерінің тіршілік етуінде азық -тү ліктерді, тамақ қ алдық тарын, адам нә жісін пайдаланады.
|
|
|
Ү шінші тү рлері инфекциялық жә не инвазиялық аурулардың механикалық таратушылары болып табылады. Олар денесі мен асқ азаны арқ ылы қ арапайымдылардың цисталарын, гельминттердің жұ мыртқ аларын, вирустарды, микроорганизмдерді тасымалдайды.
Ендігі кейбір тү рлері адамдарғ а қ ауіпті трансмиссивті аурулардың спецификалық таратушылары болып табылады.
Насекомдар класы (Insecta)
Денесі ү ш бө лікке бө лінген: бас, кеуде, білемдеме. Басында фасеттік кө здері, мұ ртшалары,, ауыз мү шесі орналасқ ан. Қ оректенуіне байланысты ауыз аппараты ә р тү рлі қ ұ рылысты болады (кеміруші, сорғ ыш, шаншып-сорғ ыш, жалағ ыш жә не т. б. ). Кеудесінде ү ш жұ п аяғ ы жә не екі жұ п қ анаты болады. Кейде қ анаттары болмайды. Білемдемесі 6-12 сегменттен тұ рады.
Тыныс алу жү йесіне трахея жатады. Бұ л барлық мү шелерге оттегін тасымалдайтын ауа ө ткізгіш арна болып табылады. Сондық тан да насекомдардың қ аны ұ лпаларғ а қ оректік заттарды жеткізіп отырады, ал газ алмасуғ а қ атыспайды жә не ол гемолимфа деп аталады.
Зә р шығ ару функциясын мальпиги тү тікшелері мен майлы денешіктер атқ арады.
Нерв жү йесі дамудың жоғ арғ ы сатысына жетеді, ө скен жұ тқ ыншақ ү сті ганглиялары шартты тү рде бас миына айналады.
Насекомдар кө бінесе дара жынысты болып келеді. Постэмбриональды дамуы метаморфозбен жү реді. Толық метаморфоз кезінде жұ мыртқ ада қ ұ ртша тә різді личинка шығ ып, ол қ уыршақ қ а айналады, одан кейін жетілген особьқ а (имаго) айналады. Толық емес метамофрмоз кезінде қ уыршақ сатысы болмайды.
|
|
|
Биттер отряды (Anoplura)
Денесі дорза-вентральды бағ ытта жалпайғ ан, ұ зындығ ы 1-4мм, қ ылтандармен жамылғ ан. Қ анаттары редуцияланғ ан. Егесінің денесінде ұ станып тұ рығ у кө мектесетін аяқ тарының ұ шында тырнақ тары болады. Ауыз аппараты шаншып-сорғ ыш типті. Қ анмен қ оректенеді.
Дара жыныстылар, жыныс деморфизмі айқ ындалғ ан. Аналық тары аталық тарынан қ арағ анда ү лкен жә не білемдемесінің соң ғ ы бө лігі екіге айырылғ ан ал аталық тарыныкі ү шкір болып келеді. Дамуы толық емес метаморфоз арқ ылы жү реді. Аналық тары жұ мыртқ алағ аннан кейін жұ мыртқ алары шашқ а жә не киімге кілегейлі сұ йық тық арқ ылы жабысады. Жұ мыртқ адан личинкалар шығ ып, олар да ересек насекомдар секілді қ анмен қ оректенеді, ү ш рет тү леп имагоғ а айналады. Адамдарда биттердің бірнеше тү рлері паразиттік тіршілік етеді, олар: бас, киім, қ асағ алық.
|
|
|
