 |
ЖАхметов. Патологиялық анатомия
|
|
|
|
ЖАхметов. Патологиялық анатомия
3 белім. К, ан жө не лимфа айналымының бү зылуы
лапе). Қ ан тамырлары қ абыргасындагы ө згерістер, ө сіресе қ олқ адағ ы атеросклероз ү рдісі немесе оның қ алта тә різді кең ейіп кетуі (аневризма), қ ан ағ ымына кедергі жасап қ анайналымын бү зады. Қ аң қ а бү лшық еттерінің, ә сіресе кө кет жү мысының ө лсіздігі қ анның жү рек-ке ағ ьш келуін қ иывдатады. Қ ан қ урамының ө згерістерін де есепке алу керек. Эритремия ауруында қ анның жалпы мө лшері жө не он-дағ ы эритроцитгер саны ө те кө бейіп (плетора) қ ан ағ ымы баяулай-ды. Тырысқ ақ ауруында (холера) қ оюланып кеткен қ ан, қ анның та-мырлар арқ ылы ө рекетіне аса зор кедергі жасайды.
Қ анайналымның қ алыпты жү мысы тек қ ана қ антамырлары-ның ө згерістері жә не қ анның биохимиялық қ асиеттерімен ғ ана анық талмайды. Қ анайналымды реттеуде нейрогуморалдық жү йенің маң ызы ө те зор. Қ ан тамырының қ абырғ аларында, каротидтық синуста қ ан қ ысымын рёттеп тү ратын рецепторлар бар, олар со-пақ ша мидағ ы жү рек-қ ан тамыр орталығ ымен, гипоталамус айма-ғ ымен, мидың қ ыртысты қ абатымен байланысқ ан.
Сонымен қ атар, қ ан қ ысымын реттеп тү руда бү йрекү сті безінің, гипофиз гормондарының, бү йректегі юкстагломерулярлық аппа-раттың, ренин-ангиотензин-альдостерон жү йесінің, жү рек бө лме-шелерінен бө лініп шығ атын бө лмешелік натрий уретикалық пептидтің (атриопептид) де тікелей қ атысы бар, яғ ни бү л ө те кү рделі қ ү былыс.
|
|
|
Сонымен, ә ртү рлі сырқ аттар жү рек-қ антамыр жү йесінің жү мы-сын қ иындатып, организмде қ ан жө не лимфа айналымының бү зылуына себеп болады.
Қ анайналымы мен лимфа айналымының бү зылуын шартты тү рде жергілікті жә не жалпы деп екі топқ а бө леді.
Жалпы қ ан айналымының бү зылуы дененің барлық ағ залары-ның қ анмен қ амтамасыз етілуін ө згертеді. Жергілікті қ анайналым-ның бү зылуы жеке қ ан тамырларының немесе оның тармақ тары-ның патологиясы ретінде белгілі бір жерде ғ ана байқ алады.
Қ ан жә не лимфа айналымының бү зылыстары тө мендегі топ-тарғ а бө лінеді:
1. Қ ан тамырларының қ анмен толуының ө згеруіне байланысты бү зылыстар (артериялық жә не веналық толақ андылық, қ аназдық );
2. Қ ан жә не лимфа тамырлары қ абырғ асының бү зылуына жә не ө ткізгіштігінің артып кетуіне байланысты бү зылыстар (қ ан ағ у, қ ан қ ү йылу, плазморрагия);
3. Гемостаздың жә не қ анның реологиялық қ асиеттерінің
ө згеруіне байланысты бү зылыстар (сладж, стаз, тромбоз, Қ ІПҮ
синдромы жө не эмболия);
4. Шок;
5. Тіндегі сү йық тық мө лшерінің ө згерістеріне байланысты бү зылыстар (ісіну жө не дегидратация) деп бө лінеді.
3. 1. ТОЛАҚ АВДЫЛЫҚ (ГИПЕРЕМИЯ)
Толақ андылық тьщ артериялық, веналық, жергілікті жө не жалпы тү рлері бар.
АРТЕРИЯЛЫҚ ТОЛАҚ АВДЫЛЫҚ
Артериялық толақ аң дылық деп қ анның ағ ып кёлуі кү шейіп, артерия қ ан тамырларына қ анның жиналып қ алуын атаймыз, ал қ анның ағ ып кетуі қ алыпты болады. Бү л кезде қ анның артерия арқ ылы ағ ып келуі кү шейіп капиллярларда қ ан айналымы жыл-дамдайды, қ анда оксиге-моглобиннің мө лшері асып кетеді, сон-дық тан жергілікті тін қ ып-қ ызыл болып кө рінеді.
|
|
|
Артериалық гиперемияның физиологиялық жө не патологиялық турлері бар. Кү н сө улесі ә серімен терінің, ү ялғ аң ца беттің қ ыза-руы физиологиялық толақ аң дылық тьщ мысалы бола алады.
Патологиялық жағ дайда жиі кездесетін гиперемияларғ а: 1) ан-гионевроздық; 2) коллатераддық; 3) қ абынуғ а байланысты; 4) қ ысым-ның ө згеруіне байланысты (вакаттық ); 5) қ ан келуі азайғ аннан кейінгі; 6) артериовеноздық саң ылау пайда болғ анда дамитын гипе-ремиялар кіреді.
Ангионевроздық (нейропараличтік) гиперемия қ ан тамырларын-дағ ы нерв рецепторларының қ озуьша байланысты.
Организм ү шін коллатералдық гиперемияның маң ызы ө те зор. Себебі, тромбоз, эмболия, спазм салдарынан қ ан тамырларының негізгі салаларында қ ан жү рмей қ алғ анда, қ осымша қ ан тамырлары немесе анастомоздар ашылып, қ ан бармай қ алғ ан ағ заларды ауыр, қ айтымсыз ө згерістер дамудан сақ тап қ алады. Егер осы бү йірлік (коллатералдық ) қ ан тамырлар жеткіліксіз болса немесе тез арада пайда болмаса, тіндер, ағ залар некрозғ а ү шырайды. Мысалы, жү рек артериясының тез тығ ындалып қ алуы жү рек инфарк-тына ө келіп соқ тырады. Коллатералдық гиперемияньщ дамуы ә рбір ағ заның ө зіндік қ анайналу ерекшеліктерімен жө не қ ан тамырла-рының бір-бірімен қ аншалық ты тығ ыз байланыста екенідігімен анық талады. Ишемияғ а ү шырағ ан аймақ тан бө лініп шығ атын улы заттар (ишемия уы) қ ан тамырларын кең іте алатын (вазодилятация) қ асиетке ие. Қ ейде ірі қ ан тамырларының (қ олқ а, жү рек артери-
7-437
Ж. Лхметов. Патологиялық анатомия
3 бө лім. Қ ан жә не лимфа айналымының бү зылуы
ялары) бірте-бірте толық бітеліп қ алуының ө зі, коллатералдық қ анайналымының дамуына байланысты, клиникада ерекше ауыр ө згерістерге соқ тырмауы мү мкін.
|
|
|
Қ абынуеа байланысты гиперемия қ абыну ошағ ында дамығ ан патогендік ә серлерді жоюғ а бағ ытталғ ан реакциялардың алгашқ ы-сы есебінде дамиды.
Вакаттық гиперемия да жергілікті жө не жалпы деп бө лінеді. Денеге банка (лонқ а) қ ойғ анда жергілікті вакаттық гиперемия дамиды. Егер су астында (кессонда) жү мыс істеп жатқ ан адамды, су астынан тез кө терсе, қ ысымның кү рт тө мендеп кетуіне байланысты вакатгық гиперемия пайда болып адамның аузы-мү рнынан қ ан кетеді.
Қ ан келуі азайганнан кейінгі гиперемия қ ү рсақ қ уысынан ү лкен ісікгі немесе кө п мө лшердегі шемен сү йық тық тығ ын бірден алып тастағ анда байқ алады. Осы жағ дайда басылып тү рғ ан қ ан тамыр-ларының қ анмен тез толып кетуіне байланысты орталық нерв жү йесі қ ансызданып қ алып, коллапс дамиды.
Жас балаларда артерия жө не вена тамырларының дисплазия-сына байланысты кейбір аймақ қ а артерия қ аны кө п мө лшерде агып келіп, жас балалардың зақ ымданғ ан аяғ ы сау аяғ ына қ араганда тезірек ө седі (Паркс-Вебер синдромы), бү л артериовеноздық гипе-ремияга мысал бола алады.
Артериялық гиперемияның маң ызы оның тү ріне, мерзіміне байланысты. Мысалы, ангионевроздық гиперемия тез ө тіп, ешқ -андай белгі қ алдырмайтын болса, ү зақ мерзімдегі коллатералдық гиперемия қ ан тамырларыньщ жарылып кетуімен аяқ талуы мү мкін. Коллатералдық гиперемияның пайдалы жақ тары жогарьща айты-лады.
|
|
|
