 |
Ж.Ахметов. Патологиялық анатомия
|
|
|
|
Ж. Ахметов. Патологиялық анатомия
2 бө лім. Жасушалар мен тіндердің зақ ымдануы
лардан тазарудың физиологиялық механизмі. Апоптоздың алга-шқ ы кезең інде хроматинде маргинация, ал цитоплазма мен жасу-ша органоидтарында конденсация қ ү былыстары дамып, жасуша қ алдық тары мембранамен қ оршалғ ан апоптоздық денешіктерге айналады. Кейін оларды макрофагтар немесе басқ а жасушалар обып жояды. Апоптоз аймағ ында экссудативті қ абыну болмайды.
Сонымен жасушаның физиологиялық жағ дайда ө луінің де, па-тологияғ а байланысты ө луінің де механизмдері бір деуге болады.
Ө лген тіндер, ағ залар ө детте ақ шыл-сары (жү рек, кө кбауыр, бү йректер) немесе қ оң ыр-қ ара (тері, ішек) тү рге кіреді.
Некроз ошағ ында жасушаның барлық микроскоптық жә не уль-трақ ү рылымды дең гейін қ амтитын ө згерістер кө рінеді (21-сурет).
Жасуша ядросындагы ө згерістерге: 1) ядросының ісінуі, 2) ядро мембранасының жарылып кетуі, 3) ядроның бү рісіп қ алуы (карио-пикноз), 4) ядроның бө лшектеніп кетуі (кариорексис), 5) ядроның еріп кетуі (кариолизис) кіреді. Бү л ү рдістер бірінен соң бірі дами-тын патология тү рінде немесе жеке-жеке тү рде кездесуі мү мкін. Осыган ү қ сас ө згерістер ядрошық та да кездеседі. Жасуша цитоп-лазмасында болатын ө згерістер жай микроскоппен қ арағ анда: ци-топлазманьщ ү йьш қ алуы (коагуляция), цитоплазманьщ бө лшектеніп кетуі (паазморексис) жә не цитоплазманың еріп кетуі (плазмолиз) тү рінде кө рінеді. Ал электрондық микроскопта ең кө п ө згерістер митохондрий аппаратында орын алады. Олардың ісінуі, вакуольденуі, бү рісіп қ алуы, бө лшектеніп кетуі жә не еріп кетуі некроз ү шін тә н ө згерістерге жатады. Туйіршікті (гранулярлык) ци-топлазмалық торда рибосомалардың жоғ алып кеткендігін, цистер-наларының кең ейгендігін кө реміз. Лизосомалардың жарылып кетуі нә тижесінде цитоплазмағ а шық қ ан гидролиздеуші ферменттер осы жасушаньщ ө луінің, кейін жойылып кетуінің, бірден-бір себебі бола алады. Дегенмен де жеке бір органелладағ ы қ айтымсыз ө згерістердің жасушаның бү тіндей кү йреуіне соқ тыруы шарт емес.
|
|
|
Некроз болғ ан жерде аралық заттарда, талшық ты қ ү рылым-дарда, қ ан тамырларында, нерв талшық тарында да ө згерістер болады.
Аралық жә не дә некер тінде фибриноидты некроз, коллаген, эластик талшық тарда ісіну, ыдырау, еріп кету; ретикулярлық тал-шық тарда бө лшектеніп кету ү рдістері кө рінеді.
Некроздың этиологиясы
Некроздың себептері ө те кө п жә не сан-алуан. Олардың бә рін экзогендік жә не эндогендік себептер деп екіге белуге болады. Экзогендік себептерге: физикалық ә серлерді: жарақ аттар, ө те жога-
ры немесе ө те темен температура, радиация, электр тогы; химия-лық заттарды: кү шті қ ьпық ылдар мен сілтілердің ә серлерін; биоло-гиялық ә серлерді: микробтар, вирустар, саң ырауқ ү лақ тар жә не олардың улары; нерв жү йесіндегі ө згерістерді: қ ан айналуының бү бы-луына кіретін тромбоз, эмболия, спазмды кіргізуге болады. Эндогендік факторлардың эсер ету нә тижесінде пайда болғ ан не-кроздарғ а: имМундық реактивтіліктің ө згеруіне, антиген жә не ан-тидене реакцияларының нө тижесінде, иммундьщ кешендер ө серінде пайда болатын некроздарды жатқ ызуғ а болады.
|
|
|
Бү л айтылган себептердің кейбіреуі ө зінің тікелей ө сері нө тижесінде, ал басқ алары қ ан тамырларындагы немесе нерв жү йесіндегі ө згерістер арқ ылы некрозғ а себеп болады. Осыган байланысты некроздың екі тү рін: тура жә не жанама некрозды ажыра-тады.
Айтылган физикалық, химиялық, биологиялық факторлар тура некроздың себебі болса, жанама некрозга қ ан тамырлары тыгын-далып қ алганда немесе спазм нә тижесінде дамитын некроздар жө не нерв жү йесінің зақ ымдануына байланысты туындайтын трофонев-роздық некроздар кіреді.
Некроздану ү рдісі жасуша лизосомасының қ ү рамындагы гидролиздеуші ферменттер ә серінде (аутолиз) немесе некроз оша-гына жиналган лейкоциттер ферменттерінің ә серінде (гетеролиз) жү реді.
Даму механизмдеріне қ арап некроздың: 1) жарақ аттық, 2) токсиндік, 3) нейрогендік, 4) аллерги5шық, 5) қ антамырлық тү рлерін ажыратады.
Жарақ аттық некроз оны тудырушы себептердің тіндерге тікелей ө серінен дамиды. Мысалы, жогары температура (кү ю), тө менгі температура (ү су), концентрацияланган қ ышқ ылдар ә серінде.
Токсиндік некроз тіндерге ә ртү рлі улы заттар ә серінде дамиды. Оларга бактериялардың улары, химиялық заттардың (сулема, мышьяк) тікелей ә сері кіреді. Мысалы, дифтерия токсиндері нә тижесінде тыныс жолдарындагы некроз, туберкулезге байланысты дамитын казеозды некроз жә не т. б.
Нейрогендік некроз орталық немесе шеткі нервтер зақ ымданг-анда дамиды. Мысалы, ауру салданып, ү зақ жатқ анда пайда болатын жатын жаралар (декубиталдық жаралар).
Аллергиялық некроз организмнің ә ртү рлі ә серлерге сезімталдығ ы артып кеткенде байқ алады. Оның мысалы ретінде жогары сезімталдық тьщ жедел тү рінде дамитын Артюс синдромын келтіруге болады.
Қ ан тамырлық некроз ағ залардың қ анмен қ амтамасыз етілуі
 |
| 2 болім. Жасушалар мен тіндердің зақ ымдануы |
|
|
|
