 |
ТАСТАРДЫҢ ПАЙДА БОЛУЫ. Ж.Ахметов. Патологиялық анатомия. 2.3. НЕКРОЗ. 2 бөлім. Жасушалар мен тіндердің зақымдануы
|
|
|
|
ТАСТАРДЫҢ ПАЙДА БОЛУЫ
Тас деп, ө р тү рлі қ уыстарда, ө зектерде, тү здардың шө гіп қ алуы нә тижесінде пайда болғ ан, қ атты заттарды атайды.
Тастардың пайда болуы себептері ө те кө п. Олардың бә рін жергілікті жене жалпы себептер деп екіге белуге болады. Жалпы себептерге зат алмасу ү рдісінің бү зылуы кіреді. Холестерин алма-суының бү зылуы ө т жолдарында холестериннен тү зілген тастар-дың пайда болуына соқ тырады. Нуклеопротеидтер алмасуының бү зылуы нә тижесінде несеп жолдарьшда несеп кьппқ ьільшьщ тү зда-ры шө гіп қ алады. Жергілікті себептерге: 1) ағ заның секреторлық жө не реабсорбциялық қ ызметінің бү зылуы; 2) секреттің іркіліп қ алуы; 3) жергілікті қ абыну ү рдістері кіреді. Сонымен қ атар, " қ ор-ғ аушы коллоидтар" деп аталушы биоколлоидтардың да маң ызы ө те зор - олар ерімейтін заттарды ерітіндіде шө ктірмей сақ тап тү ра-ды. Осы рө лді ө т жолында ө т қ ышқ ылы, несеп жолдарында несеп қ ышқ ылы атқ арады. Егер де бір жерде секрет тү зілуі мө лшерден тыс кө бейсе немесе оның ү здіксіз бө лініп шығ арылуы бү зылса секрет қ оюланып, сол жерде ә р тү рлі шө кпелер кейіншелік тас пайда болуына жағ дай туады.
Ал қ абыну ү рдісінде тү зілген заттар тастың органикалық яд-росы рө лін атқ арады. Осы органикалық затқ а тү здар шө ге бастай-ды. Тастардың ү лкендігі де ө р тү рлі, кейбіреуі тек микроскоп ас-тында анық талса, екіншілері бірнеше килограмғ а дейін жетеді. Мысалы, Самарканд медицина институтьшың патологиялық анатомия кафедрасында қ уық ішінде ү лкендігі 20x10 см тас сақ талг-ан. Тастың пішіні қ ай жерде жатқ анына, оның тү сі - қ ү рамын-дағ ы химиялық заттарғ а байланысты. Кристаллоидты тастар кү н сә улесі тө різді (радиалды) жайғ асқ ан болса, коллоидты тастар қ абат-қ абат болып жатады.
|
|
|
Тастар ө т жө не несеп жолдарында кеп кездесіп осы агзалар-дың созылмалы ауруларьша себеп болады. От тасы ауруы ө т қ алта-сында, от жолдарьшда таза холестериннен, от пигменттерінен, каль-цийден тү зілген жә не аралас қ ү рамды тастардың пайда болуымен сипатталады. Тастың химиялық қ ү рамы организмде қ айсы зат ал-масуы бү зылғ анынан хабар береді. Тастардың от жолында тығ ы-
|
|
Ж. Ахметов. Патологиялық анатомия
лып қ алуы сарғ аю белгілерімен кө рініс береді немесе ө т қ алтасы-ның қ абынуына соқ тырады (тасгпы холецистит). Ө ттің ө т жолын-да іркіліп қ алуы билиарлы циррозбен асқ ынады.
Буйрек тасы ауруы (тынжытас) кезінде ураттардан, оксалат-тардан, фосфаттардан тү зілген (соң ғ ы екеуінің қ ү рамың да кальций болады) жә не аралас тастар табылады. Балаларда цистинді жө не ксантинді тастар кездеседі, олар осы белоктар алмасуының туа пайда болғ ан бү зылуынан хабар береді. Несепағ ар таспен тығ ындалып қ алғ авда несеп бү йрек тү бекшелерінде жинальш қ алып, ә сте-ә сте гидронефроз ү рдісі, оғ ан инфекция қ осылса, пионефроз дамиды.
Айта кететін бір жағ дай кейде пайда болғ ан тас (мысалы, ө т қ алтасында) ешқ андай ауру белгілерін шақ ырмай тек операция жа-сағ анда немесе мә йітті ашып қ арағ анда ғ ана кездейсоқ табылады.
Клиникалық маң ызы. Тас тар жолдарғ а тығ ылып ө те қ атты ауыру (шаншу) шақ ырады, ауырудың кү штілігінен кейде адам есінен та-нып қ алады. Тастар кейде ө з ауырлығ ымен ағ за қ абырғ асын не-кроздап, кейде тесіп жіберуі мү мкін. Мысалы, ө т қ алтасымен ү лта-бар арасың да осы жағ дайғ а байланысты саң ылау пайда болып ө т тасы ү лтабарғ а тү седі, егер осы тас кө лемі ү лкен болса ол ішектің жедел тү йілуімен асқ ьшады. Бү л кезде жедел операция жасау ке-рек болады. Ө т, бү йрек тастары осы ағ залардың қ абынуында се-беп болады. Қ азіргі кезде тастарды сол тү рғ ан жерінде ү нтақ тап жою ә дістері практикада кең қ олданылады.
|
|
|
2. 3. НЕКРОЗ
Некроз — (грекше nekros - ө лген) деп, тірі организмде жасуша-ның, тіннің немесе ағ заның бір бө лігінің бү тіндей ө луін айтады. Демек некроз тірі организмде болатын жергілікті ө лім.
Некроз бү л қ алыпты жағ дайда да ү дайы болып тү ратын қ ү бы-лыс. Тері эпидермисі, асқ азан-ішек шырыпггы қ абатының жасу-шалары, қ ан элементтері жә не т. б. ә рдайым ө ліп, жаң а жасушала-рымен алмасып отырады (регенерация). Ағ залар негізін қ ү раушы жасушалар бірнеше сағ аттан бірнеше жылдарғ а дейін ө мір сү ріп, кейін ө з тіршілігін жояды. Бү л физиологиялық ө лім. Егер жасуша-ның ө лімі ә р тү рлі зақ ымдаушы ә серлер нә тижесінде болса оны патологиялық ө лім дейді. Некроз ө те кү рделі ү рдіс, бірнеше саты-лардан тү рады. Жасуша ө лместен бү рын оның морфологиялық қ ү рылысында кө птеген ө згерістер болады. Егер осы кезенде за-қ ымдаушы себептер жойылса, жасуша ө зінің ә уелгі қ алпына келе алады, сол ү шін бү л ү рдістердің морфогенезін мү қ ият зерттеу жә не
2 бө лім. Жасушалар мен тіндердің зақ ымдануы
тү сіне білу қ ажет. Қ азіргі кезде некроз дамуының мына сатыла-рын ажыратады (Е. Ф. Лушников, 1982): 1) некроз алды кезең і (паранекроз) - бү ган жасушалардагы ауыр дистрофиялық, бірақ қ ай-тымды ө згерістер кіреді; 2) ө луалды кезең інде (некробиоз) жасуша-да қ айтымсыз ө згерістер пайда болады; 3) ө лу кезең і (некроз, не-крофанероз) жасуша тіршілігінің бү тіндей жойылуымен сипаттала-ды; 4) ө лгеннен кейінгі ө згерістерге (некролиз, аутолиз) - осы ө лген жасушаның тінферменттері ә серінде ьщырап, организмнен шығ арылуы немесе олардың сау тіндерден шекаралануы кіреді.
|
|
|
|
21-сурет. Жасуша некрозы, цитоплазма коагуляциясы. Ядро (я) кариоплазмасының жойылуы. Цитоплазма ультрақ урылымдарының деструкциясы, х 2700 (Давид бойынша) |
Кейінгі кездері некроз тү сінігімен бір қ атарда иапоптоз " деген термин пайда болды. Оның некроздан айырмашылыгы - ол негізінен жасушалардың зақ ымдануына, ә сіресе олар ДНҚ -лын-дағ ы ө згерістерге байланысты дамитын ө зін-ө зі ә лтіру урдісі. Со-нымен апоптоз организмнің гендік қ асиеттері ө згерген жасуша-
|
|
|
