 |
Ж.Ахметов. Патолопшлық анатомия
|
|
|
|
Ж. Ахметов. Патолопшлық анатомия
ДНҚ репликациясын, жасуша пролиферациясын жө не ө лімін реттеуші ген екендігі белгілі. Ол ДНҚ -сы ө згерген жасушалар пролиферациясын тоқ татады. Rb генінің делециясы немесе жоғ алуы ретинобластома, сү т безінің, ө кпенің аденокарциномасының, ос-теосаркоманың дамуына соқ тырады. р53 генінің жоқ тығ ы кө пте-ген қ атерлі ісіктерде байқ алады. Сонымен ісік дамуының негізгі багыттарын былайша кө рсетуге болады.
Апоптозды реттеуші гендер ә ртү рлі ө серлер нә тижесінде гендегі қ ү рылымдары ө згерген жасушаларды жойып отырады. Олардың қ атарында ө згерген жасушаларды жоспарлы тү рде жойып отыра-тьш гендер (мысалы, Ьах гені) немесе апоптозды басып тастаитьш гендер (мысалы, bcl-2 гені) болады. Апоптоз ү рдісінің бү зылуы гендік қ ү рылымы ө згерген (мутацияғ а шаддық қ ан) жасушалардың кө бейіп кетуіне соқ тырады. Мысалы, қ атерлі лимфомаларда bcl-2 генінің 18-хромосомасының 14-хромасомага ауысуы ө те жиі кездеседі.
10-кесте
Ісік дамуының негізгі бағ ыттары
Соматикалық жасушалардың геномдық мутациясы
| Антионкогендердің белсенділігінің басылып қ алуы |
| Апоптозды ретгеуші гендердің зақ ымдануы |
| ДНҚ репарациясы гең дерінің зақ ымдануы |
Онкогендер
белсенділінің
артуы
Организмде ө згерген гендер ө німдерінің артуы, реттеуші гендер ө німінің жойылуы
Сау жасушаның ісік жасушасына айналуы (трансформация)
Ісік жасушаларының ө рі қ арай ө сіп-ө ніп, ісік тү йініне айналуы
|
|
|
(промоция)ісік жасушаларында жаң а фено- жө не генотиптік ө згерістердің
пайда болуы (прогрессиясы - ү демелі ө згерістері)
Ісіктік асқ ынулар. Ө лім
8 белім. Ісіктер____________________________________________________________
ДНҚ репарациясының гендеріЩЩ репликациясының қ ателерін тү зеп отырады. Бү л гендер қ ызметінің бү зылуына байланысты мутация ү рдісі ө те артып кетеді. Мысалы, гшгменттік ксеродерма сырқ атында ДНҚ мутациясының қ алпына келмеуі бү л ауруларда тері карциномасының жиі кездесуінің бірден-бір себебі болады.
Сонымен онкогендер белсенділігінің артуы, канцерсупрессор-лық гендердің белсенділігінің басылып қ алуы, апоптозды, ДНҚ -репарациясын реттеуші гендер қ ызметінің бү зылуы организмде ө згерген гендер ө німдерінің кө беюіне, реттеуші гендер ө німдерінің жойылуына, сө йтіп, сау жасушаның ісік жасушасына айналуына ә келеді.
ІСІКТЕРДЩ ЖІКТЕЛУІ
Ісіктің қ азіргі кездегі халық аралық жіктелуі (классификация-сы) ісік гистогенезі негізінде қ ү рылғ ан, яғ ни ісікті ә р тү рлі топ-тарғ а бө лгенде оның қ айсы тіннен пайда болғ андығ ы, қ атерсіз не қ атерлі екендігі есепке алынады. Организмнің кез келген ағ засы немесе тіні ісік кө зі бола алады. Қ азіргі уақ ытта барлық ісіктерді 7 топқ а бө леді:
1. Арнайы даму орны жоқ эпителийлі ісіктер.
2. Сыртқ ы жө не ішкі секреция бездері мен жамылғ ы эпителий ісіктері.
3. Мезенхималық ісіктер.
4. Меланин тү зуші тін ісіктері.
5. Нерв жү йесі мен ми қ абық тарының ісіктері.
6. Қ ан жү йесінің ісіктері.
7. Тератомалар.
8. 2. АРНАЙЫ ДАМУ ОРНЫ ЖОҚ ЭПИТЕЛИЙЛІК
ІСІКТЕР
Бү л ісіктер кез келген жалпақ не безді эпителийден дамиды. Олар қ атерсіз жә не қ атерлі болып екі топқ а бө лінеді.
|
|
|
Қ атерсіз ісіктер. Эпителийден пайда болатьш, арнайы даму орны жоқ, қ атерсіз ісіктерге папиллома мен аденома жатады.
Папиллома (латынша papilla - бү ртік) жалпақ жә не ө тпелі эпителийден ө сіп іпығ атын ісік. Ол теріде, ауыз, мү рын қ уысында, кө мейде, бү йрек астауында, қ уьгқ та, сү т бездерінің ө зектерінде, ми қ арьшшаларының ішінде ө седі. Папиллома колденең і 1 санти-метрге дейін болғ ан тү йінше тү рінде кейде сабақ шағ а ілінген по-
Ж. Ахметов. Патологиялык анатомия
бө лім. Ісіктер
лип тә різді терінің не шырышты қ абық тарының ү стінде жайғ аса-тын ісік, оның сырты бү ртіктеніп тұ рады. Микроскопта қ арағ анда осы бү ртіктерді кө п қ абатты эпителий қ аптап жатқ аны эпителий қ абатының қ алындығ ы ө р тү рлі екендігі, оның беткей бө лігінде гиперкератоз, дискератоз кү былыстары кө рінеді. Ә р тү рлі механи-калық ә серлердің нә тижесінде папилломада қ абьшу, қ анау ү рдістері дамиды. Папилломаның организм ү шін маң ызы оның қ ай жерде жайгасқ андығ ына байланысты. Мысалы, кө мей папилломасы жас балаларда тыныс жолдарын басып қ алып асфиксияғ а (тү ншығ у) соқ тырады. Ересек кісілерде ө сетін кө мей папилломасы мен қ уық папилломасы қ атерлі ісікке айналып кетуі мү мкін (малигнизация).
Аденома — безді ағ залар эпителиінен, олардың ө зектерінен ө сетін ісік. Ол айналасындағ ы тіндерден жақ сы шекараланғ ан, ү лкендігі бірнеше миллиметрден, оң дағ ы сантиметрте жететін, жү мсақ ісік. Аденомалар ө сіп шық қ ан жеріндегі тіндерге ү қ сас қ ү рылымдар тү зеді. Оның тү рлері: 1) беддеулі (трабекулалы) аденома ісік жасу-шаларының бір-біріне жақ ын жатқ ан таяқ ша терізді қ ү рылымдар тү зуімен сипатталады; 2) тү тікті (тубулярлы) аденомада эпителий жасушалары бір-бірімен бірігіп тү тікшелер тү зеді; 3) альвеолалы (немесе ацинарлы) аденома қ уыстары біраз кең безді қ ү рылымдар-дан тү рады; 4) бү ртікті аденомалар кең қ уыстарда эпителийдің бү ртіктер тү зіп ө сіп кетуімен жө не бү л қ уыстарда кө п мө лшерде сү йық тық жиналып қ алуымен сипатталады. Жасушалардьщ ядро-лары базалды бө лігінде жайғ асқ ан, ү зынша, гиперхромды боялғ ан. Аденоманьщ бү л тү рі кө п ретте қ атерлі ісікке айналып кетеді.
|
|
|
Егер аденома қ ү рамында эпителийден гө рі дә некер тін ө суі басым болса, бү л ісікті фиброаденома деп атайды.
Қ атерлі ісіктер. Эпителийден туың цайтын қ атерлі ісікті рак деп атайды. Рак адамдағ ы қ атерлі ісіктің тү рі. Рак тү йін тү рінде, не жайыла ө скен, ақ шыл рең дегі ісік, ол қ атты, кейде жү мсақ бола-ды. Ә рбір ағ заның рагы ө зіне тә н морфологиялық кө ріністерге ие. Ракты жіктегенде оның микроскоптық ө згерістері есепке алынады. Осы принцип бойынша рактың мына тү рлерін ажыратады: 1) " эпи-телийішілік рак"; 2) жалпақ жасушалы; 3) безді; 4) шырышты; 5) солидті; 6) майда жасушалы; 7) фиброзды; 8) медуллярлы рак.
" Эпителийішілікрак " немесе " Carcinoma in situ" эпителий қ аба-тының ішінде ө сетін рак, кө пке дейін айналасындағ ы тіндерге бой-лап кірмейді. Микроскоппен қ арағ анда жасуша атипизмін, кө пте-ген митоздарды кө реміз.
Жалпақ жасушалы (эпидермалдық ) рак терінің, шырышты қ абаттардың жалпақ не ө тпелі эпителийінен ө сіп шығ ады. Бү л рак безді ағ залар эпителийінен, мысалы бронхтарда, асқ азанда мета-
|
|
|
