 |
Ісіктердің пайда болуындағы иммундық жүйенің рөлі
|
|
|
|
204____________________________________ Ж. Ахметов. Патологиялық анатомия
Ісіктердің пайда болуындағ ы иммундық жү йенің рө лі
Ә детте қ атерлі ісік иммундық жү йесі ә лсіреген адамдарда: қ ар-тгарда, иммунодепрессивтік препаратгар қ абылдағ ан ауруларда кө п кездеседі. Канцерогең цік заттар да иммундық жү йе қ ызметін ба-сып тастайды. Бірақ рактың пайда болуы иммундық жү йенің ө лсіздігінен бе, ө лде бү л ө згерістер рак пайда болғ аннан кейін ту-ындайды ма деген сауал ө з шешімін ө лі толық тапқ ан жоқ.
Кө птеген ісік жасушаларьшың антигендік қ ү рамы қ алыпты жасушаларғ а оте жақ ын, сондық тан ісік дамуының алғ ашқ ы кезең інде организмде ісікке қ арсы бағ ытталғ ан кү шті иммундық реакция байқ алмайды. Тек антигендік ерекшелігі жақ сы дамығ ан ісіктер (хорионэпителиома, нейробластома, гипернефрома) пайда болғ анда ғ ана иммундық жү йенің белсенді қ арсылығ ын кө ре ала-мыз. Ісікке қ арсы кү ресте негізгі рө лді жасушалық иммунитет ат-қ арады. Ісіктің ө су аймағ ының, айналасында Т-лимфоциттер шо-ғ ырлары кө рінеді, олар қ аншалық ты кө п болса, бү л ісіктің болжа-мы соншалық ты оң болады. Иммундық жауап аймақ тық лимфа тү йіндерінде де айқ ын дамиды. Жоғ арыда кө рсетілген қ атерлі ісіктердің кейде бү тіндей жойыльш кетуі иммундық жү йе қ ызметіне байланысты.
Ал иммундық жү йені ә дейі басыгі тастағ анда (басқ а ағ заларды кө шіріп отырғ ызу яғ ни трансплатация операциясына байланысты) ісіктің пайда болу мү мкіншілігі 100 рет артады. Демек иммун-дық жү йенің қ алыпты қ ызметі ісік дамуын тежеуші факторлардың бірі, мү мкін негізгісі болып есептеледі. Кө п жағ дайларда рактьщ пайда болуы жасқ а байланысты. 60 жастан кейін ракпен ауыру мү мкіндігі 25 жасқ а дейінгі адамдарғ а қ арағ анда 50 тіпті 100 есе артады. Бү л қ ү былыс организмде жас ө ткен сайын канцерогендік заттардың жинальш қ а-луымен, қ оршағ ан ортаның ластануымен, ракалды ү рдістерінің кө беюімен, иммундық жү йенің, ө сіресе, тимус қ ызметінің ә лсіреуімен тү сіндіріледі.
|
|
|
ІСІК ДАМУЫНЫҢ НЕГІЗГІ БАҒ ЫТГАРЫ
Сонымен қ атерлі ісіктің дамуы кө п сатылы кү рделі қ ү былыс (ү рдіс). Белгілі онкоморфолог Л. М. Шабар (1968) ісік дамуының тө рт кезең ін: 1) ошақ ты гиперплазия, 2) диффузды гиперплазия; қ атерсіз ісік, 3) орнық ты рак (" carcinoma in situ" ), 4) қ атерлі ісік кезендерін кө рсеткен болатын. Қ азіргі танда қ атерлі ісік дамуын-да: 1) ісік алды кезең і, кейін 2) орнық ты рак (" carcinoma in situ" ),
8 белім. Ісіктер
одан кейін 3) қ атерлі ісіктің инвазиялық ө су кезең і жө не 4) метастаз беру кезендері дамиды деп есептеледі.
Қ атерлі ісік дамуындағ ы ең басты мө селе сау жасушаның ісік жасушасына айналу (трансформация) механизмдері. Қ азіргі таң ца ісіктік трансформация негізінде соматикалық жасушалар геномы-ның зақ ымдануы (мутациясы) жататьщцығ ы анық талды.
Моноклоналдық ілім жақ таушыларының пайымдауынша ө легенде бір ғ ана жасушаның гендік аппараты бү зылып, ол ісік жасушасына айналады. Сирек жағ дайларда (кө п орталық ты бауыр кар-циномасы, тоқ ішек полипозы жә не т. б. ) ісіктік трансформация бірнеше ошақ тан бір мезгілде басталуы мү мкін (поликлоналдық ілім бойынша).
|
|
|
Осы соматикалық жасуша мутациясының негізінде не жатыр? Қ алыпты жағ дайда жасушаның бө лініп-кө беюін протоонкогендер, канцерсупрессорлық тендер (антионкогендер), апоптозды реттеуші тендер жә не ДНҚ репарациясының гендері бақ ылайды.
Протоонкогендер қ алыпты жағ дайда жасушалардың пролифе- « рациясы мен дифференциациясын реттейтін белоктар ө ндіреді, ДНҚ -га берілетін митогендік сигнадцы жеткізуге қ атысады. Қ азіргі кезде жасуша геномында 20-дан астам протоонкогендер бар екені белгілі. Осы протоонкогендердің ө ртү рлі ә серлер нә тижесінде за-қ ымдануы (мутациясы) жасушада белсенді онкогендердің пайда болуына ә келеді.
Онкогендер - қ атерлі ісік тудырушы гендер. Олар алғ аш рет ретровирустар қ ү рамьщца табылғ ан, оларды вирустық онкогендер деп атайды. Вирустық онкогендердің аттары оларды қ андай ісіктен боліп алғ андығ ьша байланыстьі. Вирустық онкогендермен қ атар жасушалық онкогендер де бар.
Онкогендер белсенділігі артқ анда организмде кө п мө лшерде онкобелоктар ө ндіріледі. Сонымен онкогендерді ядролық (с-тус, N-myc) жә не цитоплазмалық (c-erb, c-srs жә не т. б. ) деген тү рлерге боледі. Онкобелоктар организмде ө су факторларының, осу фак-торлары рецепторларының, ядрога сигнал жеткізуші белоктар (ras белок) қ ызметтерін атқ ара алады, бө ліну жө ніндегі сигналдар яд-рога ү здіксіз беріліп, жасушалар саны ө те артьт кетеді. Сонымен белоктар cay жасушаны ісік жасушасына айналдыратьш есерлердің негізгілерінің біріне айналады.
Канцеросупрессорлық гендер (антионкогендер-ісік дамуына қ арсы гендер) пролиферация ү рдісін тежейтін ә ртү рлі белоктар ондіреді. Сондық тан антионкогендер онімдері негізінен жасуша ядросьшда табылады (Rb, WT-1, р53). Rb (retinoblastoma) жасушалық циклдің Sl фазасынан S фазағ а ә рі қ арай митозғ а ө ту ү рдісін реттейді, р53
 | ||||||
 | ||||||
 |  | |||||
 | ||||||
 | ||||||
 |  | |||||
 |  | |||||
|
|
|
|
|
|
