 |
15 бөлім. БАУЫР АУРУЛАРЫ
|
|
|
|
15 бө лім. БАУЫР АУРУЛАРЫ
Организмде бауыр кө птеген қ ызметтерді атқ арады, оны " ор-талық зертхана" деп бекерге айтпаган. Бауыр организмде гликоген жиналатын қ ойма болып саналады, ол белок жэне май алмасу ү рдістеріне тікелей қ атынасады. Бауырда ө т тү зіледі. Бауыр ә ртү рлі уларды зарарсыздандыру (детоксинация) мү мкіндігіне ие. Бауыр-дагы Купфер жасушалары организмдегі макрофагтық жү йенің бір бө лігі болып, иммундық реакцияларга белсенді қ атынасады. Эмбрион дә уірінде бауыр қ ан жасаушы ағ залардың бірі болып есептеледі.
Морфологиялық тү рғ ыдан алғ анда бауыр ө те кү рделі қ ү ры-лысқ а ие, оның негізгі қ ү рылымдық бірлігі ацинус деп есептелінеді (Рапопорт 1959-1980). Ацинус екі орталық венаның аралыгында орналасқ ан. Оның орталыгын ескі, классикалық бө ліктің шеті деп жү рген аймақ қ ү райды. ' Қ анмен, демек, оттегімен, ең жақ сы қ ам-тамасыз етілетін жер осы орталық, ал орталық венага жақ ын ай-мақ та оттегі мө лшері ө те аз болады. Сондық тан ә ртү рлі улы заттар ә серінде ең ауыр ө згерістер осы жерде дамиды.
Бауырдың жә не бір еркешелігі оның ө те тез уақ ытта ө з қ алпы-
Ж. Ахметов. Патологиялық анатомия
15 бө лім. Бауыр аурулары
на келуі (регенерациясы). Экспериментте, немесе операция жо-лымен бауырдың 2/3 бө лігін алып тастағ ан жағ дайда да ол ө з кө лемін жә не қ ызметін қ айта қ алпына келтіре алады, сондық тан да бауыр патологиясы клиникада кө пке дейін белгісіз ө теді.
|
|
|
Бауыр ауруларын ө з мерзімінде анық тау ү шін, кейінгі кездер-де биопсиялық тексеру ә дісі кең інен қ олданылуда. Бауыр аурула-рының қ азіргі кезендегі жіктелуі (классификациясы) осы биопси-ялық материалды талдап тексеру негізінде қ ү рылғ ан.
Соң ымен бауырдың бү кіл сырқ аттарьш тө менгі топтарғ а бө луге болады: 1) гепатоздар; 2) гепатиттер; 3) цирроздар жө не 4) ісікгер.
15. 1. ГЕПАТОЗДАР
Бауырда зат алмасуының бү зылуы негізінде дамитын, гепатоциттердің дистрофиясы жә не некрозымен сипатталатын па-тологияны гепатоздар деп атайды. Гепатоздардың тү қ ым қ уалау жолымен дамитын жө не жү ре пайда болғ ан тү рлерін ажыратады.
Туқ ым куалау жолымен туындайтын гепатоздар зат алмасуын- ның туа пайда болғ ан бү зылуына дамитын ферментопатиялар то-бына жатады. Ферменттер тапшылығ ы нә тижесінде бауырда бело-ктар мен аминқ ышқ ылдар, гликоген, майлар, пигменттер, мине-раддар ө з мерзімінде ыдырамастан жиналыц қ алуы ә уелі дистро-фиялық ө згерістерге, кейін циррозғ а алып келеді.
Жү ре пайда болган гепатоздар жедел немесе созылмалы тү рде ө теді.
Бауырдың улы дистрофиясы. Ә ртү рлі сыртқ ы жене ішкі улар-дың ө серінде дамиды.
Этиологиясы. Сырттан тусетін улы заттарга фосфор, мышьяк, тө ртхлорлы кө міртек, гелиотроп, ботулизм жө не саң ырауқ ү -лақ тар улары, кейбір дә рі-дә рмектер (ПАСК, тубазид, аминазин, метатрексат жә не т. б. ) кіреді. Іштен туындайтын улар тиреотокси-козда, вирустық гепатиттің ауыр тү рлерінде, гестоздарда, ә ртү рлі шокта бө лініп шығ ады. Осы заттардың ө серінде гепатоциттерде ө те ауыр дистрофиялық жә не некроздық ө згерістер дамиды.
Морфологиясы бойынша бауырдың улы дистрофиясы дегенде бауырдың ауқ ымды (массивті) некрозын тү сінеді. Ол бірнеше ке-зендерден тү рады.
|
|
|
Аурудың алгашқ ы кезең інде бауыр ү лкейіп сап-сары, ү стап кө ргенде жү мсақ тау болады. Бауырдың сарғ аюы гепатоциттердің майлы дистрофиясымен тү сіндіріледі. Кейін бауыр тез арада кішірейе бастайды, ол ө зінің жарты немесе одан да кө бірек масса-
сын жоғ алтып сыртқ ы қ абы ө жімденіп, қ амырдай жү мсақ, саз тү стес сары болады. Бү л кезде гепатоциттерде некроз, аутолиз қ ү былыстары басым болып орталық вена айналасындағ ы жасуша-лар бү тіндей жойылады. Бү л ө згерістерді бауырдың сары дистрофиясы деп атайды.
Кейін некроз ошақ тары фагоцитоз жә не резорбция нө тижесінде жойылып, осы жерде қ анмен толғ ан капиллярлар жә не ретикула-лы қ аң қ а ғ ана қ алады. Жоғ алғ ан жасушалар орнына қ ан қ ү йы-лып, бауырдың тү сі сары-қ ызыл болады. Бү л ө згерістер қ ызыл дистрофия кезең іне сә йкес келеді.
Осы сырқ атқ а байланысты тері сарғ айып, теріге, ішкі ағ заларғ а қ ан қ ү йылады (геморрагиялық синдром), миокардта, ми нейронда-рында, ә сіресе бү йректерде некроз ошақ тары табылады. Ал лимфа тү йіндері мен кө кбауырда гиперплазия кө рінеді. Осы патология нә тижесінде ауру бауыр немесе бү йрек жетіспеушілігінен ө леді, егер ауру тірі қ алса оларда некроздан кейінгі цирроз дамиды/
Майлы гепатоз. Оны бауырдың майлы дистрофиясы немесе стеатоз деп те атайды (126-сурет).
|
|
|
126-сурет. Бауырдың майлы дистрофиясы |
Этиологиясы. Бауырдың майлы дистрофиясы ә ртү рлі токсин-дер ө серінде дамиды. Мысалы маскү немдерде бү л дистрофия тү рақ -ты тү рде кездеседі. Бү л жерде этанолдың тікелей ә серінен басқ а тамақ та липотропты факторлардың, белок тапшылығ ьшьщ маң ы-
 | |||
 | |||
|
|
|
