 |
1. Асноўныя задачы навучання грамаце можна сфармуляваць так
|
|
|
|
- развіццѐ моўнай здольнасці дзіцяці, г. зн. умення карыстацца роднай мовай ( разумець пачутае і самастойна выказваць свае думкі);
- фарміраванне ў вучняў уяўленняў пра асноўныя моўныя паняцці, практычных уменняў элементарнага аналізу моўных з’яў;
- развіццѐ фанематычнага слыху;
- навучанне чытанню складоў, слоў сказаў і элементарных тэкстаў;
- фарміраванне асноў пісьмовага маўлення;
- развіццѐ звязнага вуснага маўлення (умення адбіраць найбольш
дакладныя словы для выражэння думкі, утвараць аднаструктурныя, роднасныя, складаныя словы, будаваць сказы розных тыпаў,
свядома карыстацца інтанацыйнымі сродкамі выразнасці;
- фарміраванне цікавасці да чытання як сродку пазнання, пашырэнне чытацкага кругагляду. 2
У якасці структурных кампанентаў навучання грамаце выступаюць
прадметныя веды (асноўныя моўныя паняцці, літары як умоўныя
абазначэнні гукаў на пісьме, элементарныя літараруразнаўчыя веды);
спосабы дзейнасці (гукавы аналіз слова, чытанне, пісьмо, пабудова звязнага выказвання);
мастацка-вобразнае пазнанне рэчаіснасці (праз фальклор і мастацкія літаратурныя творы).
Навучанне шасцігодак грамаце у сучаснай школе працягваецца 1 год. У склад ВМК па навучанні грамаце ўваходзяць
праграма; буквар; пропісі;
метадычны дапаможнік для настаўніка.
Буквар – першы падручнік для шасцігадовых дзяцей. Таму да яго прад’яўляюцца павышаныя патрабаванні. Ён павінен быць маляўнічым, бездакорным з пункту гледжання паліграфіі, цікавым, прывабным для дзяцей.
2. Навучанне грамаце ў школах з беларускай мовай навучання ажыццяўляецца па ― Буквары‖ Анатоля Канстанцінавіча Клышкі. А. Клышка стварыў новы буквар у 90-е гг. ст. і рэалізаваў у ім уласна распрацаваны арыгінальны метад. Змест навучання грамаце па гэтым метадзе пабудаваны так, каб уся сістэма зычных гукаў і літар паўстала перад вучнямі раней за галосныя. На фоне засвоеных зычных гукаў і адпаведных літар у першакласнікаў фарміруецца ўсведамленне галосных у складзе і прамога склада (ЗГ) як непарыўнага адзінства зычнага і галоснага. Па задуме аўтара, папярэдняе вывучэнне ўсіх зычных літар дазваляе вучням хутка авалодаць чытаннем прамых складоў і слоў з іх з кожнай вывучаемай літарай ― па падабенству‖ (слайд Буквар с. 58, 61 4). Таму буквар А. Клышкі пабудаваны як разгорнутая складовая табліца, у якой прадстаўлены склады на адзін галосны.
|
|
|
Працэс навучання грамаце звычайна падзяляецца на 2 перыяды –
падрыхтоўчы і асноўны (часам выдзяляецца яшчэ і заключны), а кожны з перыядаў на некалькі паслядоўных этапаў – ступеней.
Падрыхтоўчы перыяд навучання грамаце па буквары А. Клышкі складаецца з трох ступеняў (1 – бязлітарная, 2 – вывучэнне 19 зычных літар, 3 – вывучэнне галосных літар).
Бязлітарная ступень: дзеці да знаѐ мства з літарамі авалодваюць такімі важнымі паняццямі як мова, сказ, слова, гук, зычныя гукі, цвѐ рдыя і мяккія зычныя гукі; абапіраючыся на ўмоўныя графічныя схемы, яны аналізуюць сказы, словы, набываюць неабходныя для гэтага ўменні, вучацца свядома
аперыраваць засвоенымі тэрмінамі, удакладняюць і ўзбагачаюць свой слоўнік і мову ў цэлым. (слайд Буквар с. 6, 9 5).
На ўроках пісьма ў гэты час дзеці практыкуюцца ў напісанні розных ліній, фігур, узораў, што спрыяе ўмацаванню кісці рукі, развіццю вокамера, дазваляе знаходзіць у пропісі і сшытку рабочы радок, устанаўліваць адлегласці паміж асобнымі лініямі. У моўную практыку ўводзіцца неабходная для навучання пісьму тэрміналогія (ніжняя лінейка, верхняя лінейка, прамая лінія, авал і г. д. ), засвойваюцца правілы правільнай пасадкі пры пісьме, удасканальваюцца засвоеныя на ўроках чытання ўменні аналізаваць мову. (слайд Пропісі с. 4, 6 6).
|
|
|
Урокі на другой ступені падрыхтоўчага перыяду прысвечаны вывучэнню зычных гукаў і літар. (слайд Буквар с. 19 7). Па прадметных малюнках у 2 словах выдзяляюцца цвѐ рдыя і мяккія зычныя гукі. Дзеці практыкуюцца ва ўспрыманні выдзеленых гукаў на слых, вызначаецца месца гука ў слове. Вучні знаѐ мяцца з літарамі для абазначэння ахарактарызаваных гукаў.
Па прадметных малюнках і схемах слоў (у якіх запісаны вывучаныя зычныя) дзеці чытаюць словы. Па сюжэтных малюнках вучні з дапамогаю настаўніка (па пытаннях) складаюць звязныя апавяданні, выдзяляюць у іх сказы, аналізуюць іх. (слайд Буквар с. 20 8).
Калі на букварнай старонцы маецца матэрыял для параўнання, абагульнення, групоўкі, даюцца заданні на выкананне слоўнікава-лагічных практыкаванняў. (слайд Буквар с. 22 грыбы, цацкі 9) Прыцягваецца ўвага дзяцей да з’яў мнагазначнасці, аманіміі і антаніміі (лісічкі).
Выкарыстоўваюцца разнастайныя дыдактычныя гульні: разгадванне рэбусаў, завучванне скорагаворак і г. д.
На ўроках пісьма дзеці вучацца друкаваць і пісаць маленькія і вялікія літары, практыкуюцца ў напісанні літар на аднолькавай адлегласці адна ад другой. (слайд Пропісі с. 16 10).
Урокі чытання на гэтай ступені апярэджваюць урокі пісьма і не ідуць паралельна ім.
На трэцяй ступені падрыхтоўчага перыяду дзеці знаѐ мяцца са складам, націскам, з галоснымі літарамі, прычым галосныя вывучаюцца парна (а-я, у- ю, о-ѐ, э-е, і-ы). Урокі чытання ў многім аналагічныя папярэднім. Дзеці чытаюць спалучэнні галосных, невялічкія сказы. (слайд Буквар с. 51 11) На ўроках замацавання і паўтарэння ўзмацняецца работа класіфікацыйнага характару (называюцца галосныя гукі і адпаведныя ім літары, называюцца зычныя гукі і адпаведныя ім літары) і супастаўленне блізкіх па артыкуляцыі гукаў, якія дзеці блытаюць пры вымаўленні ([с]-[ш], [р]-[л], [ж]-[з] і г. д. ).
На ўроках пісьма праводзіцца работа, блізкая той, якая мела месца на папярэдняй ступені. Дзеці знаѐ мяцца з правілам ― склады і словы пішы, не адрываючы ручкі‖ і арфаграфічным правілам аб ужыванні вялікай літары. Пры спісванні сказаў вучні даведваюцца аб ролі знакаў прыпынку ў канцы сказаў. Практыкаванні ў пісьме спалучаюцца з працай на наборным палатне. Дзеці вучацца спісваць з друкаванага тэксту. Асноўнае месца займае спісванне з прагаворваннем і каменціраваннем.
|
|
|
Урокі чытання і пісьма на гэтай ступені ідуць паралельна, падмацоўваючы адно аднаго.
Да канца падрыхтоўчага перыяду вучні павінны ўмець адрозніваць любы з галосных і зычных гукаў у складзе слоў, якія прапануюцца ім для аналізу(слайд Пропісі с. 44, 45 12).
Асноўны перыяд у навучанні грамаце складаецца з 2 ступеняў. 2-я ступень – заключны (паслябукварны перыяд). Работа на кожнай з іх мае свае асаблівасці: ускладняюцца матэрыялы і характар склада-гукавога аналізу, павышаецца ўзровень сфарміраванасці навыку чытання, паглыбляецца сэнсавы разбор прачытанага.
На першай ступені работа на ўроках навучання грамаце ўступае ў якасна новую стадыю: ідзе навучанне чытанню складоў ЗГ па складовых табліцах, дзеці дагаворваюць словы, чытаюць словы, сказы, тэксты. Складаюць словы з рассыпаных складоў, будуюць сказы, прыдумваюць апавяданні па малюнках, разгадваюць рэбусы, гуляюць у іншыя дыдактычныя гульні. (слайд Буквар с. 103 12)
Потым школьнікі знаѐ мяцца з гукамі [й], ь, [ў], [дз], [дж]. Павялічваецца аб’ѐ м тэкстаў, на адной старонцы часта даецца некалькі тэкстаў, усѐ часцей уключаюцца прыказкі, загадкі, вершы..
Заняткі прысвячаюцца: 1) удасканаленню тэхнікі чытання; 2) стварэнню ў дзяцей пэўных фанетычных абагульненняў пра парныя глухія і звонкія зычныя і на аснове гэтага захаванню пры чытанні шэрагу арфаэпічных нормаў; 3) ажыццяўленню арфаграфічнай прапедэўтыкі (праводзяцца назіранні над правапісам глухіх і звонкіх зычных, фарміруецца ўяўленне аб праверачных словах); 4) практычнаму знаѐ мству з некаторымі жанрамі мастацкіх твораў; 5) далейшаму ўдасканаленню вуснага звязнага маўлення вучняў, узбагачэнню і актывізацыі слоўніка.
На ўроках пісьма, апрача засваення напісання літар, слоў, складоў, усѐ больш увагі ўдзяляецца фанетычным і арфаграфічным супастаўленням (воды – вада, каса – каза, лес - лез), азнаямленню з арфаграфічнымі правіламі (ужыванне вялікай літары ў мянушках жывѐ л, у назвах гарадоў), працягваецца засваенне некаторых ― слоўнікавых‖ слоў. (слайд Пропісі с. 14, 13). Больш
|
|
|
шырока выкарыстоўваюцца, апрача спісвання, розныя віды дыктантаў: зрокава- слыхавы, зрокавы, слыхавы. Усѐ большае месца пачынаюць займаць творчыя працы: дагаворванне і запіс незакончаных сказаў, складанне і запіс словазлучэнняў, сказаў.
На другой ступені (паслябукварны перыяд) навучанне чытанню набывае новы характар. Усе асноўныя віды работ на ўроку накіраваны на засваенне зместу тэксту. Усѐ часцей даюцца неадаптаваныя творы дзіцячых пісьменнікаў. Працягваюцца прапедэўтычныя назіранні над асобнымі арфаграфічнымі і арфаэпічнымі з’явамі. Заняткі ўсѐ больш набліжаюцца да тых, якія з’яўляюцца тыповымі для звычайных урокаў чытання ў 2 – 4 класах. (слайд Буквар с. 156, 14)
На ўроках пісьма праводзяцца фанетычныя, графічныя і арфаграфічныя назіранні (сне г, пар к, лу к - лю к). Значнае месца займаюць слыхавыя дыктанты. Праводзіцца паўтарэнне ўсіх вывучаных літар, якія групуюцца ў залежнасці ад сваѐ й формы. Настаўнік праводзіць індывідуальную работу па папярэджанні і выпраўленні каліграфічных недахопаў.
4. Ахарактарызуем больш падрабязна асноўныя віды заняткаў па навучанні грамаце. Паколькі ў аснове сучаснага метаду навучання грамаце ляжыць гукавы аналітыка-сінтэтычны метад, то асновай навучання грамаце з’яўляецца гук, а на ўроках праводзіцца гукавы аналіз слоў і складоў, гукавы сінтэз слоў і складоў, аналіз гукаў і іх артыкуляванне, праца над дыкцыяй, лагапелычная работа.
|
|
|
