 |
Структура ўрокаў пазакласнага чытання
|
|
|
|
Структура ўрокаў пазакласнага чытання
1 клас (25 мін за кошт урока чытання)
1. Гутарка, якая папярэднічае чытанню ўслых і дазваляе ўзнавіць у памяці 1- класнікаў або сфарміраваць у іх рэальныя ўяўленні, якія складаюць аснову вядучых мастацкіх вобразаў твора, што будуць слухаць дзеці (2 – 3 мін).
2. Выразнае чытанне (і перачытванне) настаўнікам выбранага мастацкага твора ўслых (3 – 7 мін).
3. Калектыўнае ўзнаўленне праслуханага, роздум аб праслуханым (4 – 6 мін).
4. Разгляд дзіцячай кнігі, у якой змешчаны твор. (3 – 4 мін).
5. Рэкамендацыі, што датычацца магчымай самастойнай дзейнасці вучняў з дзіцячымі кнігамі, якія ѐ сць у класе або дома, у пазаўрочны час (1 мін).
2 клас
2. Рашэнне задач па арыентацыі ў кнігах (да 5 мін).
3. Чытанне настаўнікам мастацкага твора ўслых (да 7 мін).
4. Разважанні аб прачытаным (да 5 мін).
5. Самастойнае знаѐ мства вучняў з новай кнігай, якую будуць чытаць (да 5 мін).
6. Чытанне вучнямі названага настаўнікам твора сам сабе (да 10 - 12 мін).
7. Выяўленне і ацэнка якасці самастойнага чытання-разгляду (да 7 - 10 мін).
8. Рэкамендацыі да пазаўрочнай дзейнасці з кнігай на наступны тыдзень (1 - 2 мін).
3 - 4 клас
1. Праца з выставай прачытаных да ўрока кніг (3 – 5 мін).
2. Гутарка пра герояў прачытаных кніг і іх аўтараў (20 – 25 мін).
3. Дапаўненне, пашырэнне, удакладненне чытацкага вопыту дзяцей настаўнікам і паглыбленне чытацкага кругагляду (15 – 20 мін).
4. Заданне на дом (2 – 3 мін).
Лінгвістычныя і псіхолага-педагагічныя асновы навучання беларускай мове
1. Метадалагічныя асновы навучання беларускай мове
Развіццѐ і ўдасканаленне моўнай адукацыі малодшых школьнікаў у школах Беларусі звязана з пошукам і рэалізацыяй перспектыўных ідэй фарміравання асобы ва ўмовах актыўных пераўтварэнняў у грамадстве. Праверка на трываласць, якую адчувае на сабе школа, паказала, што далейшае яе функцыянаванне цесным чынам звязваецца з культуразгоднасцю і захаваннем асноватворных традыцый, якія склаліся ў сістэме адукацыі і развіваюцца ўжо не адно дзесяцігоддзе.
|
|
|
Павышэнне ролі культуры ў розных сферах жыццядзейнасці патрабуе ад сістэмы адукацыі фарміравання культурнага чалавека з яго высокімі маральнымі якасцямі, багатагым духоўным светам, камунікатыўнай культурай. У гэтай сувязі трэба адзначыць, што беларуская мова як вучэбны прадмет у пачатковых класах займае вядучае становішча ў вырашэнні пастаўленай задачы.
Засваенне беларускай мовы на І ступені агульнай сярэдняй адукацыі закладвае трывалы фундамент моўнай падрыхтоўкі вучняў, які неабходны для працягу навучання і паўнавартаснага далучэння да культурнага жыцця ў грамадстве. Беларуская мова як родная забяспечвае развіццѐ асобы вучня, яго схільнасцей і здольнасцей да сацыяльнага самавызначэння, атрыманне прадметных ведаў і фарміраванне навуковага светапогляду.
Увядзенне на пачатковым этапе навучання беларускай мове факультатыўных заняткаў накіравана на развіццѐ моўных здольнасцей малодшых школьнікаў, пашырэнне сферы прымянення беларускай мовы і ўдасканаленне камунікатыўных уменняў і навыкаў. Гэтыя дапаможныя формы арганізацыі працэсу навучання малодшых школьнікаў беларускай мове прызначаны для задавальнення іх патрэбнасцей у роднай мове і імкненняў да моўнага самаўдасканалення.
Факультатыўныя заняткі па беларускай мове ў ІІ–IV класах з’яўляюцца эфектыўнай формай дыферэнцаванага навучання. Іх задача – паглыбіць і пашырыць сферу ўжывання малодшымі школьнікамі беларускай мовы. Вучні па ўласным жаданні выбіраюць праграму заняткаў і працуюць на працягу аднаго або некалькіх гадоў. Па жаданні вучняў праграма факультатыўных заняткаў па беларускай мове можа быць скарэктавана, але яна не павінна дубліраваць вучэбны прадмет.
|
|
|
Побач з пастаянна дзеючымі формамі навучання беларускай мове важнае значэнне набываюць эпізадычныя мерапрыемствы: алімпіяды, віктарыны, конкурсы, выставы, экспедыцыі, індывідуальныя і калектыўныя творчыя справы.
Аб’ектам навучання беларускай мове ў ІІ–IV класах з’яўляецца працэс фарміравання ўмення вучняў выкарыстоўваць беларускую мову ў якасці сродку зносін паміж людзьмі.
Зыходныя тэарэтычныя палажэнні.
1. Моўная адукацыя выконвае высокую і адказную місію ў выніку той значнай ролі ў культурным развіцці малодшых школьнікаў, якая адводзіцца І ступені агульнай сярэдняй адукацыі, дзе закладваюцца асновы фарміравання культурнага чалавека.
2. Засваенне беларускай (роднай) мовы малодшымі школьнікамі забяспечвае іх важнейшую патрэбнасць – камунікатыўную, якая праяўляецца на дадзеным этапе жыцця (пункт погдяду аб’ектыўна-дзейнасны), на якім вызначаюцца на навуковай аснове правілы выкарыстання мовы як асноўнага сродку зносін людзей, і сродку фарміравання і выказвання думкі (пункт погляду нарматыўна-рэгулюючы), на якім вучні авалодваюць вуснай і пісьмовай мовай.
3. Авалоданне формамі вуснай і пісьмовай мовы, раскрыццѐ заканамернасцей ужывання мовы на ўсіх узроўнях моўнай сістэмы – вымаўленчым, лексічным, граматычным – не толькі вызначаюць тэндэнцыі развіцця моўнакамунікатыўнай культуры вучняў, але і дазваляюць уздзейнічаць на гэты працэс, садзейнічаць рэальнаму, мэтанакіраванаму падпарадкаванню
моўнай дзейнасці вучняў нормам беларускай літаратурнай мовы, праводзіць сістэматычную моўную падрыхтоўку.
4. Змест моўнай адукацыі малодшых школьнікаў уключае звесткі аб ужыванні ў моўных зносінах аспектных адзінак мовы (гукаў, марфем, слоў, словазлучэнняў, сказаў, тэкстаў), аб іх функцыянальнай ролі ў працэсе фарміравання і выказвання думкі. Гэта тыя веды, якія даюцца ў форме правілаў, прыѐ маў адрознення і ўжывання адзінак мовы, моўных канструкцый, і рэкамендацыі па функцыянаванні мовы ў моўных зносінах.
|
|
|
5. Камунікатыўная культура малодшых школьнікаў на першапачатковым этапе навучання беларускай мове найперш праяўляецца ў нарматыўнай дакладнасці мовы малодшых школьнікаў, якая ўключае захаванне нормаў вымаўлення, націску, слова- і формаўжывання, пабудовы словазлучэнняў, сказаў, тэкстаў. Крытэрыі дакладнасці мовы – яе незасмечанасць нелітаратурнымі элементамі (дыялектнымі словамі, прастамоўнай лексікай, канцылярытамі, квазі-словамі, моўнымі штампамі і інш. ), граматычная ўпарадкаванасць, дарэчнасць выкарыстання моўных сродкаў у канкрэтнай сітуацыі моўных зносін, захаванне пачуцця мэтазгоднасці і пэўнасці. У шырокім жа сэнсе слова камунікатыўная культура асобы – гэта не толькі пералічаныя якасці, але і багацце слоўніка, граматычная ўпарадкаванасць мовы, яе мастацкая выразнасць, лагічнасць.
6. Механізмы рэалізацыі камунікатыўнай накіраванасці навучання малодшых школьнікаў беларускай мове абумоўлены адзінствам форм і функцый зносін паміж людзьмі, паслядоўнасцю моўнага прагрэсу. Відавочна, што няма ніводнай граматычнай і лексічнай катэгорыі, якая б не суадносілася з рэчаіснасцю, таму мова ўяўляе сабой сістэму прыѐ маў мыслення, сістэму пазнання, сістэму стварэння эстэтычных і маральных ідэалаў.
7. Росквіту агульначалавечых каштоўнасцей дапамагае якраз раскрыццѐ культурнага патэнцыялу роднай мовы. Родная мова захоўвае адметнасць развіцця культуры, абумоўленай ‖ нацыянальным мысленнем―, асаблівасцямі сацыяльна-эканамічнага і культурнага развіцця і сваѐ й самабытнасцю. Родная мова вызначаецца здольнасцю да вырашэння камунікатыўнах задач. Яе значнасць праяўляецца тады, калі моўная дзейнасць звязваецца з творчым вопытам, пошукам новых шляхоў і сродкаў раскрыцця свету, пазнання жыцця, чалавека. Родная мова сваімі сродкамі вызначае шляхі засваення і абагульнення самага важнага і істотнага для людзей. Родная мова імкнецца адшукаць, вынайсці новыя формы і сродкі, якімі можна перадаць усе з’явы рэчаіснасці. Галоўнае ў тым, каб роднай мовай усе валодалі.
|
|
|
8. Функцыянаванне беларускай мовы як роднай у значнай ступені накіравана на выказванне нямоўнага зместу, агульнага сэнсу. Хутчэй за ўсе
культуралагічны аспект мовы адносіцца да плана зместу, бо справа не столькі ў прыѐ мах выказвання, выкарыстанні моўных сродкаў, сколькі ў змесце выказвання, г. зн. у сукупнаці заключаных у элементах мовы лексічных і граматычных значэнняў. Зместам роднай мовы З’яўляюцца тыя ідэі, якія з дапамогай яе атрымліваюць матэрыяльнае выражэнне.
9. Пры мадэрнізацыі працэсу навучання беларускай мове як другой у пачатковых класах неабходна абапірацца на магчымасці сучаснага моўнаадукацыйнага асяроддзя, якое ўяўляе сабой адзінства паміж знешнімі матэрыяльнымі паказчыкамі знакавых элементаў мовы і фактамі нямоўнай рэчаіснасці, якія стаяць за імі. Моўнаадукацыйнае асяроддзе ў Беларусі прадугледжвае існаванне беларускай мовы як роднай і рускай мовы як другой, што ў сваю чаргу павінна садзейнічаць развіццю і ўзмацненню адукацыйнага і агульнаакультурнага патэнцыялу вучняў.
10. У моўнаадукацыйным асяроддзі адбываецца ўзаемадзеянне моўцы, навучальнага працэсу і сацыякультурнай прасторы, таму можна выдзеліць наступныя яго ўзроўні:
– узровень моўцы (выбар мовы зносін, мовы навучання);
– узровень навучальнага працэсу (вызначэнне патрабаванняў да навучання роднай і другой мове, захаванне нацыянальных культурных традыцый);
– грамадска-дзяржаўны ўзровень (моўная палітыка дзяржавы, функцыянаванне беларускай і рускай моў ва ўсіх сферах дзейнасці, сацыяльны заказ на беларускую або рускую мову навучання).
11. Сітуацыя функцыянавання блізкароднаснага двухмоўя, абумоўленага падабенствам фанетычнага, лексічнага і граматычнага ладу моў, з аднаго боку, садзейнічае агульнаму разуменню другой мовы, а з другога – патрабуе ад носьбіта мовы размежавання моўных сродкаў, агульнага культуралагічнага сэнсу выказвання. У дадзеным выпадку варта сказаць пра ролю другой блізкароднаснай мовы як стымулюючага фактару ў пошуках новых значэнняў у розных культурамоўных сітуацыях. Неабходна пераасэнсаваць культуралагічную сутнасць блізкароднаснай мовы, традыцыйна звязаную ў ІІ– IV класах толькі з матэрыяльнымі яе паказчыкамі, паставіць яе ў больш шырокі кантэкст, які датычыць ролі семантычных структур у фарміраванні камунікатыўнай культуры малодшых школьнікаў.
12. Моўнакамунікатыўную культуру малодшых школьнікаў варта суадносіць не толькі са знешнім праяўленнем блізкароднасных моў, але і з унутранным зместам паняційных планаў кожнай мовы, якія выкарыстоўваюцца для вырашэння камунікатыўных задач. Для роднай мовы характэрны паняційна-эквівалентныя ўтварэнні, якія ўзнікаюць у працэсе
|
|
|
моўнай камунікацыі на аснове адэкватнага адлюстравання грамадска- культурных значэнняў. Зместавы бок другой мовыі выходзіць за межы ўнутрымоўных значэнняў, што вызначае надзейнасць моўнай камунікацыі ў пэўных умовах.
13. Звычайна не абмяркоўваецца пытанне аб камунікатыўнай вартасці і эфектыўнасці роднай мовы, але моўная сітуацыя, жыццѐ выя абставіны змушаюць нагадваць аб гэтым. З пункта погляду камунікатыўнай культуры адносіны да беларускацй мовы як роднай вызначаюцца значнасцю і дастатковасцю яе семантычнай сістэмы для захоўвання і перадачы інфармацыі, класіфікацыйнай характарыстыкі, узроўнем складанасці і развіцця катэгорый, ступенню нармаванасці і кадыфікацыі, трываласцю моўных традыцый і інш. Пераканаўчых адказаў пакуль нельга даць на пытанні дасканаласці камунікатыўнай культуры, яе развітасці, багацці, яе адносін да культуры асобы ўвогуле. Патрабуе дэталѐ вай распрацоўкі праблема абсалютнага і адноснага прагрэсу ў развіцці моўнакамунікатыўнай культуры асобы, пачынаючы з першых дзѐ н мэтанакіраванага навучання.
14. Авалоданне малодшымі школьнікамі літаратурнай мовай з’яўляецца кантралюемым працэсам, пры якім ідзе засваенне ўсяго багацця моўных форм. Беларуская мова выконвае шырокія функцыі сродку зносін (знешняя універсалізацыя); яна адкладвае ў сабе, у сваім плане зместу і часткова плане выражэння нацыянальную спецыфіку (унутранная універсалізацыя). Развіццѐ моўна-камунікатыўнай культуры малодшых школьнікаў будзе паспяховым, калі ісці па шляху ўспрымання, засваення ў яе формах культурных дасягненняў беларускага народа.
|
|
|
