 |
188-тапсырма. Төмендегі сөз тіркестерімен сөйлемдер құрастырыңыздар.
|
|
|
|
188-тапсырма. Тө мендегі сө з тіркестерімен сө йлемдер қ ұ растырың ыздар.
Жасанды қ опарылыс, жерге тартылу, бұ рғ ылау скважиналары, геологиялық даму, шө гінді тау жыныстары, жердің ішкі қ ұ рылысы, жердің даму тарихы, жер қ ыртысы, геологиялық ғ ылыми-зерттеу жұ мыстары, минералдар, кристалдар.
189-тапсырма. Мә тіннің мазмұ нына сү йене отырып, сө йлемдерді толық тырың ыздар.
Бұ л қ асиет.... іздеуде кең інен қ олданылады. Тау жыныстарының қ ұ рамы мен қ ұ рылыс... болжауғ а мү мкіндік береді. Жердің магнит... ө згеруін зерттеуге негізделген. Ол ауытқ у.... аномалия деп аталады. Бұ л ә дістерді пайдалана отырып, ... қ ұ райтын заттардың физикалық қ асиеттерін анық тауғ а болады.
190-тапсырма. Мә тінмен танысып, айтылғ ан мә ліметтерді тү сініп, мазмұ ндаң ыздар. Мә тіндегі ү стеулердің астын сызың ыздар.
Геологияның халық шаруашылығ ындағ ы маң ызы
Геологияның адам ө мірінде қ олданылатын практикалық маң ызы орасан зор, ә рі жан-жақ ты. Қ азіргі кездегі халық шаруашылығ ының барлық саласы, оның қ уатты техникасы мен ө неркә сібі жер байлығ ын (мұ най, газ, кө мір, металл, ә р тү рлі қ ұ рылыс материалдары, жер асты сулары жә не т. б. ) пайдалануғ а негізделген. Жаң а кен орындарын іздеп-табу қ ажеттілігі геологиялық ғ ылыми-зерттеу жұ мыстарының дамуына ә сер етеді. Ө мір талабы геология ғ ылымдарының алдына теориялық жә не практикалық жаң а міндеттер қ ойып, ол міндеттерді тез арада шешуді талап етеді.
|
|
|
Геологияның жалпы табиғ аттану мақ сатында да маң ызы ө те зор. Ол жер туралы ғ ылым ретінде, жердің жаратылысын жә не оның даму кезең дерін зерттеумен қ атар, жер бетінде алғ ашқ ы тіршіліктің пайда болып, одан кейінгі даму проблемаларын да қ озғ айды.
Геологияның халық шаруашылығ ында атқ аратын қ ызметі туралы айтатын болсақ: 1. Халық шаруашылығ ының ә р тү рлі салаларын шикізат қ орымен қ амтамасыз ету; 2. Ә р тү рлі қ ұ рылыс объектілерін салу мү мкіндігін дә лелдейтін инженерлік-геологиялық зерттеу жұ мыстарын жү ргізу; 3. Ас суы жә не техникалық су қ орымен қ амтамасыз ету мә селесін шешу болып табылады.
Қ азіргі кезде еліміздің минералдық шикізат қ орын ұ лғ айту мақ сатында геологиялық барлау-іздеу жұ мыстарының сапасын жақ сартуғ а, барланғ ан кен орындарын игеру мақ сатымен жү ргізілетін дайындық жұ мыстарының тиімділігін арттыруғ а кө п кө ң іл аударылады.
Геологияның барлық салаларын жоспарлы тү рде жаң а техникамен қ айта жабдық тау, геологиялық барлау-іздеу жұ мыстарын автоматтандыру, механикаландыру жә не техникалық арнаулы қ ұ рал-жабдық тармен, ә сіресе, арнайы транспортпен қ амтамасыз ету негізгі нысана болып отыр. Қ ұ рлық ты зерттеумен бірге, континентальдық шельф жә не мұ хит тү бінде кездесетін минералдық байлық тарды игеру мақ сатында да барлау-іздеу жұ мыстарын ұ лғ айту іске асырылуда.
Сө здік:
қ уатты – могучий; мощный; сильный
жаратылыс – натура; природа; создание
|
|
|
тіршілік – жизнь; сущесвование
ұ лғ айту – преувеличить; расширить; увеличить
жабдық тау – оборудовать; оснащать; снабдить; снабжать
қ амтамасыз ету шаралары – меры обеспечения
191-тапсырма. Мә тіннің мазмұ ны бойынша тө мендегі сұ рақ тарғ а жауап берің іздер.
1. Адам ө мірінде геологияның маң ызы қ андай? 2. Геологияны қ ай салаларда пайдаланады? 3. Жаң а кен орындарының зерттеу жұ мыстарына ә сері бар ма? 4. Геологияның табиғ атты танудағ ы маң ызын тү сіндіріп берің іздер. 5. Геология қ андай мә селелермен айналысады? 6. Геология ғ ылымының халық шаруашылығ ындағ ы атқ аратын қ ызметі жайлы не білесіз? 7. Қ азіргі кезде елімізде геологиялық жұ мыстарды атқ аруда не мә селелерге кө ң іл бө лінуде? 8. Геологияның барлық салаларын немен қ амтамасыз ету қ арастырылуда? 9. Қ ұ рлық ты зерттеумен бірге қ андай жұ мыстар іске асырылуда?
192-тапсырма. Мә тіннің мазмұ нына сү йеніп, сө йлемдерді толық тырың ыздар.
1. Геологияның жалпы табиғ аттану...........................................
2. Ө мір талабы..............................................................................
3. Жаң а кен орындарын..............................................................
4. Ол жер туралы ғ ылым.............................................................
5. Халық шаруашылығ ының .......................................................
6. Ә р тү рлі қ ұ рылыс объектілерін..............................................
7. Ас суы жә не техникалық .........................................................
8. Қ азіргі кезде еліміздің ..............................................................
9. Геологияның барлық салаларын.............................................
10. Қ ұ рлық ты зерттеумен бірге..................................................
193-тапсырма. Сө йлемдерден мө лшер ү стеулерін тауып, олардың қ андай сұ рақ тарғ а жауап беретінін айтың ыздар.
Кен орындарын іздеп-табу жұ мыстарының қ арқ ынын сондайлық ты жеделдету шаралары іске асырылуда.
|
|
|
Кен тү сімі неғ ұ рлым жоғ арылағ ан сайын, жоғ алым коэффициенті кемиді. Минералдық тың айтқ ыштар мен қ ұ рылыс материалдарын жә не жер асты суларын іздеп-табу мақ сатында барлау-іздеу жұ мыстарын анағ ұ рлым кү шейту кө зделіп отыр. Ол ү шін прогрессивтік ә дістерді (геофизикалық, геохимиялық жә не т. б. ) кең інен қ олданып, бұ л жұ мыстардың геологиялық -экономикалық тиімділігін азды-кө пті арттыру шаралары іске асырылуда.
194-тапсырма. Геологиялық зерттеу ә дістерін мең геріп, мазмұ ндаң ыздар. Мә тіндегі жай шырайлардың астын сызып, сын есімнің шырай категориясының жасалу жолдарын тү сіндірің іздер.
Геологиялық зерттеу ә дістері (жалғ асы)
Геометриялық ә діс жердің жылу ө рісінің тау жыныстарының терең дігіне байланысты ө згеріп тұ ратындығ ын зерттеуге негізделген.
Палеомагниттік ә діс тау жыныстарында сақ талғ ан қ алдық магнетизмді зерттеуге негізделген. Қ алдық магнетизмді зерттеу арқ ылы жердің ө ткен тарихында магнит полюстерінің қ алай орналасқ андығ ын жә не қ алай ө згергендігін қ азіргі кездегі жағ дайымен салыстыруғ а болады.
Геохимиялық ә діс арқ ылы жер қ ыртысын жә не басқ а планеталарды қ ұ райтын заттарды, сонымен бірге метеориттердің химиялық қ ұ рамын салыстыра зерттейді. Бұ л ә діс арқ ылы кө п проблемаларды шешуге болады: 1. Химиялық элементтердің жер қ ыртысында таралу жә не олардың орын ауыстыру (миграция) жә не шоғ ырлану (аккумуляция) заң дылық тарын зерттеу; 2. Жер қ ыртысында кездесетін химиялық элементтердің ә р тү рлі жағ дайда орналасу себептерін зерттеу; 3. Жер қ ыртысын, Айды жә не метеоритті қ ұ райтын заттардың элементаралық жә не изотоптық қ ұ рамын зерттеу.
Эксперимент жү зінде зерттеу арқ ылы ә р тү рлі геологиялық процестердің моделін (жобасын) лабораториялық жағ дайда жасап, мұ нда қ андай жаң а заттар жаратылатынын бақ ылауғ а болады. Мысалы, жоғ ары температура жә не қ ысым кезінде Жердің ішкі терең қ абаттарында минералдар мен тау жыныстарының пайда болатынын эксперимент жү зінде зерттеу арқ ылы анық тауғ а болады.
|
|
|
Математикалық ә діс геология саласында соң ғ ы кездері ғ ана кең кө лемде қ олданыла бастады. Математикалық ә дістердің ішінде табиғ и процестерді математикалық модельдер жасау арқ ылы зерттеу ә дісін, математикалық статистика жә не т. б. ә дістерді айтуғ а болады. Бұ л ә дістердің бә рі де теориялар мен гипотезаларды тексеруге кө мектеседі.
Сө здік:
ө ріс – выгон; поле; радиус; пастбище; размах; сфера
қ алдық – остаток; излишек; разность; отход; отброс;
шоғ ырлану – концентрироваться; скапливаться
таралу – передаваться; причесаться; раскинуться; распределение
жаратылу – создаваться; сотворяться
195-тапсырма. Геологиялық зерттеу ә дістерін екі бө лікке бө ліп, ә р бө лігіне жоспар қ ұ рып, жоспар бойынша ә ң гімелеп берің іздер.
|
|
|
