 |
Жердің тарихы (геологиялық жылнама)
|
|
|
|
196-тапсырма. Мә тінге сұ рақ -жауап дайындап, рө лге бө ліп оқ ың ыздар. Сө йлемдердегі тұ рлаулы мү шелердің астын сызып, олардың емлесін тү сіндірің іздер.
Жердің тарихы (геологиялық жылнама)
Қ азіргі таң да жердің даму тарихы геологиялық кезең ге дейінгі, яғ ни планетааралық немесе ғ арыштық жә не геологиялық дамусатысы болып екіге ажыратылады.
Геологиялық кезең ге дейінгі уақ ыт Жердің алғ ашқ ы планета болып қ алыптасуынан бастап Жер қ ыртыстарының қ ұ ралуына дейінгі аралық ты қ амтиды. Оның тарихын геологиялық ә дістер арқ ылы зерттеп, білу мү мкін емес. Жердің ғ арыштық дене ретінде пайда болуы туралы ғ ылыми тү сінік – Кү н жү йесіне кіретін басқ а планеталардың жаратылысы жө ніндегі кө зқ арастар негізінде қ алыптасады.
Геологиялық даму сатысы – Жер қ ыртысының алғ ашқ ы қ алыптасуынан осы кезең ге дейінгі уақ ыт аралығ ын қ амтиды. Жер қ ыртысының қ азіргі таң дағ ы кү рделі қ ұ рамы, бедер пішіндері ө зінің даму тарихында орасан кө п геологиялық процестерге ұ шырағ анының айғ ағ ы екені сө зсіз. Сонымен, геологиялық уақ ытты анық тау дегеніміз – Жер қ ыртысын қ ұ райтын тау жыныстарының жасын, болмаса тү зілген уақ ытын анық тау. Геологиялық уақ ытты анық тағ анда, салыстырмалы жә не абсолюттік жыл есептеу (геохронология) ә дістері пайдаланылады.
Тау жыныстарының салыстырмалы жасы – олардың табиғ и жағ дайдағ ы бір-бірімен қ арым-қ атынасына, белгілі бір ортада алатын орнына қ арай анық талады. Салыстырмалы жыл санау ә дістеріне палеонтологиялық, сратиграфиялық, петрографиялық жә не тектоникалық жолдары жатады.
|
|
|
Сө здік:
кезең – время; пора; период; стадия; этап; момент
жер қ ыртысы – пласт почвы; земная кора; слой земли
бедер – шероховатый; шершавый
пішін – черты лица; фигура
ұ шырау – встретиться; повстречать; натолкнуться; застать
айғ ақ – доказательство; свидетель; улика
қ ұ рау – скомбинировать; собрать; соединять
5-апта. 13-тә жірибелік сабақ
197-тапсырма. Мә тіндегі тү сініксіз сө здердің сө здігін жасаң ыздар.
198-тапсырма. Мә тіннің бірінші мағ ыналық бө лігіне сұ рақ -жауап қ ұ растырың ыздар.
199-тапсырма. Мә тіннің екінші мағ ыналық бө лігіне жоспар қ ұ рып, жоспар бойынша ә ң гімелеп берің іздер.
ПОЛИГРАФИЯ Ө НДІРІСІ
* * * * *
Полиграфияның пайда болу тарихы мен дамуы
ХХ ғ асырдың бас кезінде Қ азақ станда қ олө нері ү лгісіндегі бірнеше баспа бө ліктері пайда бола бастайды. Шағ ын баспаханалар Орал, Петропавл, Қ ызылорда, Орда, Семей қ алаларында ұ йымдастырылды. Бұ ларда қ олмен жү ргізілетін «Американка», «Аугс-бург» сияқ ты ескі машиналар пайдаланылды.
Мә скеу полиграфистері Қ азақ станғ а кө мек ретінде полиграфиялық жабдық тар жібере бастады. Бұ лар Қ азақ АССР-ның сол кездегі астанасы Қ ызылорда қ аласының баспаханаларына орналастырылды. Оларың қ уаты 6 млн. басылым беттен аспады.
1924-1932 жылдар аралығ ында республиканың полиграфиялық базасы едә уір ұ лғ айды. Оның қ уаты жылына 8 млн. басылым бет болса, 1940 жылы бұ л кө рсеткіш 10-12 млн-ғ а жетті.
|
|
|
Республика полиграфиясының техникалық базасы соғ ыстан кейінгі кезең де одан ә рі нығ айтылды. Бұ рын жұ мыс істеген баспаханалардан басқ а сол жылдары Алматыда полиграфия комбинаты қ ұ рылды. Оның жалпы қ уаты 160 млн. басылым бет еді.
1967 жылы Қ азССР Министрлер Советінің «Республикада полиграфия ө неркә сібі мен кітап басу ісінің материалдық -техникалық базасын одан ә рі нығ айту шаралары туралы» Қ аулысының маң ызы зор болды.
1973 жылдың аяғ ында Алматыда кітап фабрикасы пайдалануғ а берілді. Республи-калық полиграфия кә сіпорындары базасында Алматыда «Кітап» ө ндірістік бірлестігі қ ұ рылды. Оғ ан кітап фабрикасы, Алматы полиграфиялық комбинаты, билет-бланк жә не оперативті баспахана, дә птер баспаханалары кірді.
1977 жылы арнайы мамандырылғ ан Алматы полиграфиялық училищесі тұ ң ғ ыш рет оқ ушылар қ абылдады.
Бұ л кә сіпорында полиграфист Социолистік Ең бек Ері С. Умиров, Ленин ордені ә ріп теру цехының ағ а шебері И. С. Молчанов, офистік цехтың фотографы г. г. Шемонаев, баспагер С. И. Губкин т. б. ө ндіріс жаң ашылдарын атап айту керек.
Полиграфия кә сіпорындарында 70-жылдардың аяқ кезінде 7000-нан астам қ ызметкерлер мен қ ызметшілер ең бек етті.
200-тапсырма. Мамандық қ а қ атысты сө з тіркестерін пайдаланып, сұ рақ тарғ а жауап берің іздер.
1. ХХ ғ асырдың бас кезінде қ андай ү лгідегі баспа бө ліктері пайда бола бастады? 2. Қ азақ еліндегі қ ай қ алаларда шағ ын баспаханалар ұ йымдастырылды? 3. Ол баспаханаларда қ андай машиналар пайдаланылды?
4. Мә скеу полиграфистері қ андай кө мек кө рсетті? 5. Республиканың полиграфиялық базасының едә уір ұ лғ айуы деп қ ай жылдарды атауғ а болады?
6. Алматы полиграфия комбинаты қ ай жылдары қ ұ рылды? 7. 1967 жылы Қ азССР Министрлер Советі қ андай қ аулы шығ арды.? 8. Алматыдағ ы кітап фабрикасы пайдалануғ а қ ай жылы берілді? 9. Алматыдағ ы Республикалық полиграфия кә сіпорындары базасында қ андай бірлестік қ ұ рылды? Оғ ан қ андай фабрика, комбинат, баспаханалар, кірді? 10. Арнайы мамандырылғ ан полиграфиялық училищесі қ айда, қ ашан ашылды? 11. Ол кә сіпорында қ андай адамдар ең бек етті?
|
|
|
201-тапсырма. Берілген сө здерді септең іздер.
Полиграфия, баспа, жабдық, кә сіпорын, ө ндіріс, қ ызметкер.
202-тапсырма. Тө мендегі сө здердің аудармасын есте сақ таң ыздар.
| 1. Баспахана ісі – типографское дело 12. Заманында – во времена 2. Ойып салу – делать углубление 13. Сақ тау ү шін – для хранения 3. Тақ тай – доска 14. Жә шіктер – ящики 4. Қ ағ аз – бумага 15. Ағ аш – дерево 5. басу – печатать 16. Қ олданылды – применялись 6. Балшық – глина 17. Қ арапайым – простой 7. Кү йдіру – обжигать, (делать обжиг) 18. Баспа станоктары – печатные 8. Қ ола – бронза станки 9. Ә р тү рлі - из разных 19. Жуық – около 10. Қ осындысынан – добавок 20. Бар болатын – было всего 11. Жасалғ ан – сделано 21. Пайда болды – появились |
|
|
|
