 |
163-тапсырма. Берілген сөздермен сөз тіркестерін үш жақта жекеше және көпше түрде тәуелдеңіздер.
|
|
|
|
163-тапсырма. Берілген сө здермен сө з тіркестерін ү ш жақ та жекеше жә не кө пше тү рде тә уелдең іздер.
Жұ мыс, ө мір, қ ызмет, ең бек, балалық шақ, ғ арышкер, техника саласының маманы, ақ халатты абзал жан, ең бек ардегері.
164-тапсырма. Қ арамен терілген етістіктердің қ ай шақ та тұ рғ анын ажыратып, олардың жасалу жолдарын тү сіндірің іздер.
М. В. Ломоносов алғ аш рет жер бетінің бедер пішіндерінің қ алыптасу жолдарын (ішкі жә не сыртқ ы кү штердің ө зара ә рекеттесуі негізінде) ө зінше тү сіндірген; жер қ ыртысының қ алың дығ ын есептеп шығ арды; кө птеген минералдар мен тау жыныстарының пайда болу жолдарын қ арастырады; актуализм принципінің негізін қ алады. «Жер қ абаттары туралы» ең бегінде (1759) эволюциялық геологияның негізін анық тағ ан.
Кейінірек, М. В. Ломоносовтың алғ ашқ ы ойлары ағ ылшын ғ алымы Ч. Лайельдің ең бектерімен жалғ асып, одан ә рі дамытылады.
165-тапсырма. Берілген хабарлы сө йлемдерді сұ раулы сө йлемдерге айналдырып, сұ раулы сө йлемдердің неше жолмен жасалатынын тү сіндірің іздер.
Жалпы геология дегеніміз, ғ ылыми бағ ыт емес, оқ улық курсы болып саналады. Жалпы геология курсының негізі - динамикалық геология болғ анымен, бұ л курста геологияның басқ а салаларының да басты-басты ұ ғ ымдары мен тү сініктері қ ысқ аша баяндалады. Жалпы геология курсында жер жә не жер қ ыртысы жө ніндегі ғ ылыми мә ліметтер бір-бірімен тығ ыз байланысты тү рде қ арастырылады. Соның нә тижесінде жер жә не жер қ ыртысы туралы жалпы ұ ғ ым алғ ашқ ы курстан бастап қ алыптасады.
|
|
|
166-тапсырма. Тө мендегі сө здермен сө з тіркестеріне меншіктік форма тудыратын жұ рнақ тарды қ осып жазып, олармен сө йлемдер қ ұ растырың ыздар. Тә уелдік жалғ аулар мен тә уелдену ұ ғ ымын тудыратын жұ рнақ тардың қ ызметін тү сіндірің іздер.
Геологтар, зерттеуші ғ алымдар, мемлекет, мектеп оқ ушылары, шахтерлар, университет кітапханасы, біздің еліміз, Қ азақ стан халқ ы, қ ұ рылысшылар, студенттер.
167-тапсырма. Тө мендегі геология саласындағ ы ғ ылымдарды мең геріп, есте сақ таң ыздар.
Динамикалық геологияның ғ ылыми тармақ тары
Жер бетінде жә не жердің ішкі қ абаттарында жү ріп жататын ә р тү рлі геологиялық ә рекеттерді қ озғ алыс тұ рғ ысынан зерттейтін ғ ылым - динамикалық геология деп аталады. Динамикалық геология жеке ғ ылым тармақ тарына (геотектоника, сейсмология, вулканология) ажыратылады.
Геотектоника (грекше «тектоника» - қ ұ рылымдық архитектура) - жер қ ыртысының қ ұ рылымдық элементтерін жә не оның деформациялық қ озғ алыс заң дылық тарын қ арастырады.
Қ ұ рылымдық геология - тау жыныстарының орналасу заң дылық тарын жә не олардың жатыс пішіндері мен қ ұ рылымдық элементтерін зерттейтін геотектониканың бір бө лімі.
Сейсмология грекше « сейсмос» - сілкіну) - жер сілкінудің қ андай себептерден болатындығ ын зерттейтін ғ ылым.
Вулканология - вулкандық қ ұ рылымдар мен вулкандық атқ ылау кезінде пайда болғ ан тау жыныстарын зерттеу арқ ылы магмалық ә рекеттердің даму заң дылық тарын анық тайтын ғ ылым.
|
|
|
Тарихи геология - жер қ ыртысының жалпы даму кезең дерін зерттейтін ғ ылым.
Палеография - қ ұ рлық тағ ы тең іздің ө згеруін жә не ө ткен геологиялық дә уірлерде болғ ан жер бетінің физикалық -географиялық ө згеру жағ дайларын зерттейді.
Аймақ тық геология - жердің жеке аймақ тарының даму жолдарын жә не олардың геологиялық қ ұ рылым ерекшеліктерін зерттейтін геологияның ү лкен бір бө лімі.
Сө здік:
ә рекет – действие
қ ұ рылым – структура; состав; строение
жер қ ыртысы – пласт почвы; земная кора; слой земли
аймақ – зона; край; область; округ; регион
168-тапсырма. Геологиялық ғ ылымдар саласынан берілген анық тамалардың негізінде сұ рақ -жауап (сұ хбат) қ ұ растырың ыздар.
169-тапсырма. Кө п нү ктенің орнына ө здік, ө згелік, ырық сыз, ортақ етіс категорияларының жұ рнақ тарын қ осып жазып, олардың жасалу жолдарын тү сіндірің іздер.
1875 жылы геологтардың халық аралық ұ йымы - Геологиялық конгресс ұ йымдас... ды. Бұ л ұ йымның кезектегі сессия мә жілістерінде жеке елдердің геологиялық зерттеу жұ мыстарының нә тежелері талқ ыла... ды. Жалпығ а бірдей шешімдер қ абылдан... ды. Тау жыныстарының номенклатурасын бекіт... ті. Геологиялық терминология мә селелері қ арас... ылды. Жоспарлы жұ мыстардың нә тижесінде, бұ рынғ ы ТМД елдерінің территориясында кө птеген жаң а кен орындары аш... ды.
170-тапсырма Ұ лағ атты сө здердің мағ ынасын тү сініп, тә рбиелік мә ніне назар аударып, тү сінгендерің ізді айтып берің іздер.
Жастарғ а ақ ыл кең ес
1. Ү ш байлығ ың ды: елің мен жерің ді жә не тілің ді қ ұ рметте. Елің ді жамандасаң – кө мусіз қ аларсың, жерің ді жә не тілің ді қ орғ амасаң - қ адірсіз боларсың.
|
|
|
2. Жер - ата-бабаң нан қ алғ ан қ асиетті қ оныс, болашақ - қ азақ тың қ азынасы. Тал бесік пен жер бесіктің аралығ ындағ ы ғ ұ мырың ның ұ ясын қ орғ а, топырағ ын былғ ама, суын улама.
3. Атаның ұ лы болғ анша, халқ ың ның ұ лы бол. Тегің ді біл, терең біл, бірақ руғ а бө лінбе. Рушылдық індет (болезнь; эпидемия; инфекция). Елің ді сү й. Ол сағ ан міндет.
4. Адамды кө здеген мақ сатына жеткізетін де, алысты жақ ын, тікенді гү л ететін де - ақ ыл. Ақ ылсыз ө мірдің мә ні жоқ.
5. Адам абыройды қ асық тап жинап, шелектеп тө ге салады.
6. Айналаң а қ адірсіз болма. Қ адірсізден қ ұ т (счастье, удача) қ ашады.
7. Жаман іске ү йір болма. Ол ұ йық (топь) сияқ ты батырып жібереді.
8. Біреудің сыртынан ғ айбат сө з айтпа. Отыз тістен шық қ ан сө з отыз рулы елге жайылады. Осыны есің нен шығ арма.
171-тапсырма. Мә тінмен танысып, мағ ынасын мең геріп, мазмұ ндаң ыздар.
Методикалық жә не экономикалық геология ғ ылымдары
Методикалық жә не экономикалық геология ғ ылымдары қ атарына: геологиялық картағ а тү сіру, барлау-іздеу жұ мыстарын жү ргізу, рудалық, шахталық жә не ө ндірістік геология салаларын жатқ ызуғ а болады.
Геологиялық картағ а тү сіру бағ ыты - геологиялық карталар жасау ә дістерін жетілдіру жә не оларды іс жү зінде пайдалану жолдарын қ арастырады. Атап айтқ анда, белгілі бір аймақ тарда кездесетін тау жыныстарының жатыс пішіндерін, геологиялық қ ұ рылысын, қ ұ рамын жә не пайдалы қ азбаларын жан-жақ ты зерттеу арқ ылы кө зделген масштаб бойынша геологиялық карта жасау жұ мыстарымен айналысады.
Барлау-іздеу жұ мыстарының негізгі мақ саты - ашылғ ан кен орындарының жаратылысын, геологиялық орналасу жағ дайын толығ ырақ зерттеу, сонымен қ атар, пайдалы қ азбалардың қ орын анық тап, толығ ымен игеру мақ сатында оның экономикалық тиімділігін арттырудың жолдарын қ арастыру. Ең соң ғ ы мақ сат - кен орнын пайдалануғ а (эксплуатацияғ а) беру болып саналады.
|
|
|
Рудалық, шахталық жә не кә сіпкерлік геология салаларында (руда, кө мір, мұ най мен газ ө ндіретін) геологиялық міндеттерді атқ аратын қ ызмет орындары ұ йымдастырылады.
Сө здік:
барлау – выяснять; разведать; разведка; разузнавать
іздеу – изыскание; розыск; поискать; разыскивать
қ ор – фонд; запас; резерв; ресурс;
методика (ә дістеме) – методика
методикалық – методический
172-тапсырма. Мә тіннің мазмұ нына байланысты берілген сұ рақ тарғ а жауап берің іздер.
1. Методикалық жә не экономикалық геология ғ ылымдарына жататын салаларды атаң ыздар. 2. Геологиялық картағ а тү сіру бағ ыты нені қ арастырады? 3. Нақ тырақ айтқ анда немен айналысады? 4. Барлау-іздеу жұ мыстарының негізгі мақ саты ашылғ аннан кейінгі жұ мыстарына тоқ талып, тү сіндіріп берің іздер. 5. Рудалық, шахталық жә не кә сіпкерлік геология салаларында не ұ йымдастырылады?
|
|
|
