 |
182-тапсырма. Мәтінмен танысып, геологиялық зерттеу әдістерінің маңызын, пайдасын түсіндіріңіздер.
|
|
|
|
182-тапсырма. Мә тінмен танысып, геологиялық зерттеу ә дістерінің маң ызын, пайдасын тү сіндірің іздер.
Геологиялық зерттеу ә дістері
Жер қ ыртысының жоғ арғ ы қ абаттарын зерттеу жұ мыстары негізінен табиғ и ашылымдар мен (ө зен аң ғ арында кездесетін қ ұ лама жар, жыра, карьер, шахта) зерттеу арқ ылы жү ргізіледі. Ал жердің ішкі, терең қ абаттарын зерттеп білу ү шін бұ рғ ылау скважиналары мен геофизикалық зерттеу ә дістері қ олданылады.
Геологиялық процестердің орасан зор мө лшері мен ө те ұ зақ тығ ы - жердің даму тарихының ең басты ерекшеліктері болып саналады.
Жер қ ойнауын зерттеу ә дістері. Жердің қ ұ рамы мен қ ұ рылысы ә р тү рлі ә дістер арқ ылы зерттеледі.
Геологиялық ә дістер. Геологиялық ә дістердің ішіндегі ең негізгісі - жер қ ыртысын қ ұ райтын заттарды тікелей бақ ылау жә не талдау арқ ылы жан-жақ ты зерттеу болып табылады. Жер қ ыртысын қ ұ райтын заттар, тау жыныстары тү рінде табиғ и жағ дайда жер бетіне шығ ып жатады. Ал жердің ішкі қ абаттарының геологиялық қ ұ рылысын жыра, ор немесе шурф, карьерлер мен шахталарды зерттеу, тау жыныстарының жатыс элементтерін талдау арқ ылы анық тап білуге болады. Жер қ ойнауының терең қ абаттарын зерттеуде бұ рғ ылау скважиналарының маң ызы ө те зор.
Жердің терең қ абаттарының геологиялық қ ұ рылыс ерекшеліктерін табиғ и скважиналарды (атап айтқ анда, кимберлит тү тіктерін) зерттеу арқ ылы білуге болады. Олармен бірге кездесетін алмас кристалдары жердің ішкі 200 км. терең дігінде пайда болады.
|
|
|
Сө здік:
жар – обрыв; крутой берег; супруга; жених
жыра – канава; лобжина; овраг; большое ущелье
талдау – анализ; анализировать, разобраться
183-тапсырма. Мә тіннің мазмұ нына сү йене отырып, сө йлемдерді толық тырың ыздар.
Жер қ ойнауының ... зерттеуде бұ рғ ылау скважиналарының маң ызы ө те зор. Геологиялық ә дістердің ішіндегі ең негізгісі - жер қ ыртысын қ ұ райтын заттарды тікелей... жә не... арқ ылы жан-жақ ты зерттеу болып табылады. Жер қ ыртысын қ ұ райтын заттар, ... тү рінде табиғ и жағ дайда жер бетіне шығ ып жатады.
Геологиялық процестердің орасан зор мө лшері мен ө те ұ зақ тығ ы - жердің ... ең басты ерекшеліктері болып саналады.
184-тапсырма. Мә тіннің мазмұ ны бойынша тө мендегі сұ рақ тарғ а жауап берің іздер.
1. Геологиялық ә дістің ішіндегі ең негізгісін атаң ыздар. 2. Жердің ішкі қ абаттарының геологиялық қ ұ рылысын не арқ ылы анық тауғ а болады? 3. Жердің ішкі, терең қ абаттарын зерттеп білу ү шін қ андай ә дістер қ олданылады? 4. Жер қ ыртысын қ ұ райтын заттар жер бетіне не тү рінде шығ ып жатады? 5. Жер қ ойнауының терең қ абаттарын зерттеуде ненің маң ызы зор?
185-тапсырма. Берілген керекті сө здердің кө мегімен сө йлемдерді толық тырың ыздар.
Геологиялық байқ аулар кезінде жиналғ ан ---------------ғ ылыми болжамның негізі болып қ алыптасады. Жердің Ғ арыш ә лемінде ---------------- жә не оның басқ а планеталармен -------------- жө ніндегі алғ ашқ ы ұ ғ ым ө те ерте кезден бастап-ақ қ алыптасты. Коперниктің ------------ ---------- адамдардың дү ниеге деген кө зқ арастарында ү лкен тө ң керіс жасап, астрономия ғ ылымының ---------- ---------- дамып жетілуіне кө п ә серін тигізді. Жер - шексіз ә лем --------- толып жатқ ан сансыз кө п ғ арыштық денелердің бірі ғ ана. Жерді планета ретінде ---------- ғ ылымы зерттейді.
|
|
|
Сө йлемдерді толық тыруғ а керекті сө здер: ашқ ан жаң алығ ы, байланысты, кең істігінде, астрономия, жаң а бағ ытта, алғ ашқ ы деректер, алатын орны.
186-тапсырма. Ө лең ді жаттап, мазмұ нын айтып берің іздер. «Геолог» деген тапқ ырыпқ а мә тін қ ұ растырың ыздар.
Геологқ а сә лем
Рюкзакпен арқ алап ә лем жү гін, Қ айдасың сен?
Тас терумен жү рсің бе, сан қ ыр асып Пысылдап терлеп тегі
Сә лем сағ ан, геолог, сә лем бү гін Барасың ба ө рмелеп қ отыр шың ғ а?
Ә ріптесім, істесім, «қ аң ғ ыбасым»! Бал-бұ лақ қ а ө лердей шө лдеп
Қ алпағ ың мен су ішіп отырсың ба?
Қ айда жү рсең, ү мітті тербетумен
Шыдам шіркін бітуге шақ қ алады
Ал ең бегің бұ л жұ мыр жер бетінде
Тарихта қ ала болып сақ талады.
Білем, ылғ и ойың ды халқ ың болып,
Сен тартасың белес-белес, биіктерге.
Ақ таң дарда ашасың алтын қ орын,
От кездерде оқ беріп сү йікті елге.
Қ ай маманың сағ ан тең келе алады?
Дала кезсең, тау ассаң - тер тө гілді.
Сен зерттейсің тарихын Жер-Ананың,
|
|
|
Ал іздесең, іздейсің ертең ің ді....
(Нә сіпқ али Сейітов)
187-тапсырма. Геологиялық зерттеу ә дістерімен танысып, мағ ынасын мең геріп, мазмұ ндаң ыздар. Мә тіннің негізінде сұ хбат (сұ рақ -жауап) қ ұ растырың ыздар.
Геологиялық зерттеу ә дістері (жалғ асы)
Аэрофотогеологиялық жә не космогеологиялық зерттеу ә дістері - самолетпен немесе ғ арыштық аппараттар арқ ылы тү сірілген фотосуреттерді қ олданып жер қ ұ рылысын зерттеуге негізделген.
Геофизикалық зерттеу ә дістері - жердің, ә сіресе оның терең қ абаттарын зерттеуде кең інен қ олданылады. Оларғ а сейсмикалық грекше «сейсмос» - сілкіну), гравиметриялық, магнитометриялық, электрометриялық жә не т. б. ә дістер жатады. Бұ л ә дістерді пайдалана отырып, жер қ ыртысын қ ұ райтын заттардың физикалық қ асиеттерін анық тауғ а болады.
Сейсмикалық ә діс - жер сілкіну кезінде немесе жасанды қ опарылыс (жарылыс) кезінде туатын тербеліс толқ ындарының жер қ абатында жан-жақ қ а таралу жылдамдығ ын зерттеуге негізделген.
Гравиметриялық ә діс - дененің жерге тартылу шамасының жер бетінде ә р тү рлі болатындығ ына негізделген. Жерге тартылу шамасының мө лшері теориялық мө лшерден ауытқ ып, кө п болғ ан жағ дайда, ол ауытқ у гравитациялық аномалия деп аталады. Бұ л қ асиет кен орындарын іздеуде кең інен пайдаланылады.
Магнитометриялық ә діс - жер қ ыртысының жекелеген аудандарында Жердің магнит ө рісінің ө згертуін зерттеуге негізделген. Магниттік аномалияның ерекшеліктерін зерттеу жердің ішкі терең қ абатында кездесетін тау жыныстарының қ ұ рамы мен қ ұ рылыс ерекшеліктерін болжауғ а мү мкіндік береді.
|
|
|
