 |
Дағдының қалыптасқандық критерийлері
|
|
|
|
Дағ дының қ алыптасқ андық критерийлері
Қ алыптасқ ан дағ дының немесе оның ө ндірілгендігінің объективті кө рсеткіштері ретінде келесілер болады: безендіру дағ дыларының дұ рыстығ ы мен сапалылығ ы (қ ателердің болмауы); сананың ә рекеттің орындалу формасына бағ ытталуының болмауы, қ ауырттылық тың жә не жалығ удың болмауы, аралық операциялардың тү суі, яғ ни ә рекеттің редукциялануы (ішкі критерийлер).
Жоғ арыда қ арастырылғ андардың барлығ ы ү йренушінің оқ у іс-ә рекетті басқ арудың кү рделі динамикалық біртекті емес объекті екенін кө рсетеді. Бұ л оқ ушының (студенттің ) басқ а оқ ушылармен (студент-термен), мұ ғ аліммен (оқ ытушылармен) жалпыланғ ан тә сілдерін игеруге тұ лғ алық шартталғ ан белсенді, мақ сатты бағ ытталғ ан ә рекеттің ө зара ә рекеттесуі, ол барлық буындарында тү рлі икемділік мө лшерінде мұ ғ аліммен басқ арылуы тиіс.
***
Мең геру кү рделі біртекті емес процесс бола отырып, ө зара шартталғ ан кезең дерді қ амтиды жә не дағ дылардың қ алыптасуы мен дамуында неғ ұ рлым айқ ын кө рінетін ерекшеліктер қ атарымен сипатталады.
Ө зін-ө зі тексеруге арналғ ан сұ рақ тар
1. Оқ у іс-ә рекетін мең геруден, ал мең геруді – дағ дылар қ алыптасуынан не ажыратады?
2. Дағ дының «жасалуы» термині неліктен «даму» терминіне қ арағ анда осы процесті нақ тырақ бейнелейді?
3. Ү йренуге қ андай негізгі факторлар ә сер етеді?
|
|
|
Ә дебиет
Ильясов И. И. Структура процесса учения. М., 1986.
Лингарт Й. Процесс и структура человеческого учения. М., 1970.
Талызина Н. Ф. Педагогическая психология. М., 1998. Гл. 6.
Якунин В. А. Психология деятельности студентов. М., 1994.
4 тарау. Ө зіндік жұ мыс –
оқ у іс-ә рекетінің жоғ арғ ы формасы
§ 1. Ө зіндік жұ мыстың жалпы сипаттамасы
Ө зіндік жұ мысты тү сіндірудегі келістер
Оқ у іс-ә рекеті туралы айтқ анда зерттеушілер дә стү рлі тү рде оқ ушының сыныптағ ы жұ мысын еске алады. Алайда, мектеп оқ ушысының оқ у іс-ә рекетін ұ йымдастыру сыныптық жұ мысымен қ атар, оқ у пә ні бойынша оның сыныптан тыс жә не ө зіндік жұ мысын да қ амтиды. Неғ ұ рлым аз зерттелген жә не де оқ у іс-ә рекетін психологиялық талдау тұ рғ ысынан неғ ұ рлым қ ызық ты оқ ушының, студенттің ө зіндік жұ мысы болып табылады. Дә л осы ө зіндік жұ мыстан оның мотивациясы, мақ саттылығ ы, жә не де ө зіндік ұ йымдасуы, ө з бетіншелігі, ө зін-ө зі бақ ылауы жә не т. б. психологиялық сапалары байқ алады. Ү йренушінің ө з бетінше жұ мысы оның оқ у процесіндегі позициясын қ айта қ ұ рудың негізі ретінде қ ызмет етеді.
Ө зіндік жұ мыс, бұ рыннан белгілі болғ андай, мектепте, жоғ ары оқ у орнында оқ ытудың маң ызды жә не кең інен талқ ыланатын проблемаларының бірі болып табылады. Мектепте жә не жоғ ары оқ у орнында оқ ытудың қ азіргі кү нгі ә дістемелерінде ол міндетті тү рде оқ ытушының ұ йымдастырушы рө лімен тең естіріледі. Дидактикада ө зіндік жұ мыс деп оқ ушылардың сыныптағ ы жә не сыныптан тыс, немесе мұ ғ алімнің қ атысуынсыз, бірақ оның тапсырмалары бойынша даралық жә не ұ жымдық іс-ә рекетінің алуан тү рлі тү рлерін тү сінеді (А. А. Миролюбов).
|
|
|
Сыныптан тыс жә не мектептен тыс жұ мыстың жалпы педагогикалық анық тамасы, ол бойынша бұ л оқ ушылардың іс-ә рекетінің алуан тү рлері (мектепте сабақ тан тыс уақ ытта ұ йымдастырылатын жә не ө ткізілетін, тә рбиелік жә не білім беру сипатындағ ы), кө птеген зерттеушілердің оқ ушылардың ө з бетінше іс-ә рекетін қ арастыруларының негізіне қ ойылғ ан. Осы тақ ырыпты мектепте факультативтік курстарды ұ йымдастырудың жалпы контексінде дамытуда ө зіндік жұ мыстың бірнеше тү рі туралы айтылғ ан, оларғ а бір ғ ана «оқ удан тыс» деген тү сінікпен біріктірілген сабақ тан тыс, сыныптан тыс, мектептен тыс жұ мыстар жатады. Оқ удан тыс жұ мыстың негізгі ү ш айырмашылығ ы тұ жырымдалады: оқ ушылардың оғ ан ө з еркімен қ атысуы, сабақ тан тыс ө ткізу, ө з бетіншіліктің басымдылығ ы. Оғ ан қ ойылғ ан талаптар сабақ тағ ы жә не сабақ тан тыс жұ мыстардың байланысын, ө з еркімен алынғ ан сыныптан тыс тапсырмаларды... орындаудағ ы міндеттілікті, сыныптан тыс сабақ тардың мақ саттылығ ы мен ү немділігін, оқ ушыларды толық тай қ амту жә не т. б. қ амтиды (С. Ф. Шатилов).
Ө зіндік жұ мыстың анық тамасы
Осы проблеманың жалпы педагогикалық жә не ә дістемелік сұ рақ тарын жеткілікті жан-жақ ты тү сіндіруде оның психологиялық жағ ы оқ у іс-ә рекеті позициясынан ең азырақ кө рсетілген болып қ алады. Осы проблеманы қ арастыру ү шін бастапқ ы жағ дайларды анық тайық.
Біріншіден, мектеп оқ ушысының ө зіндік жұ мысы оның сабақ ү стінде оқ у іс-ә рекетін дұ рыс ұ йымдасуының салдары болады, оның ө зі оны ө з бетінше кең ейтуді, терең детуді жә не бос уақ ытта жалғ астыруды мотивтендіреді. Осығ ан сә йкес мұ ғ алім ұ йымдастыратын жә не басқ аратын оқ ушының оқ у жұ мысы (мұ ғ алім тапсырмасы бойынша сыныптық жә не сыныптан тыс) оқ у пә нін игеру бойынша ө зіне берілген ө з бетінше іс-ә рекетінің бағ дарламасы ретінде болуы керек. Бұ л мұ ғ алім ү шін ө зінің оқ у ә рекеттерінің жоспарын айқ ын саналау ғ ана емес, сондай-ақ оның оқ ушыларда оқ у пә нін жаң а оқ у тапсырмаларын орындау барысында игерудің кейбір схемасы ретінде қ алыптасуын саналы тү рде ұ ғ ынуды білдіреді.
|
|
|
Екіншіден, берілген тү сініктемеде ө зіндік жұ мыс – ү й жұ мысына қ арағ анда неғ ұ рлым кең тү сінік, яғ ни мұ ғ алімнің келесі сабақ қ а дайындау сыныпта ү йге берген тапсырмаларын орындау. Ө зіндік жұ мыс оқ ушының мұ ғ алім қ андай да бір формада берген, сабақ тан тыс жұ мысын қ амти алады. Бірақ тұ тастай бұ л оқ ушының қ андайда бір материалды мең герудің дайын немесе ө зі ө ндірген бағ дарламасынан таң дап алып, қ атарласа шұ ғ ылдануы.
Ү шіншіден, ө зіндік жұ мыс ү йренушінің оқ у іс-ә рекетінің ө згеше тү рі ретінде қ арастырылуы тиіс, ол оның жоғ арыда аталғ ан барлық ерекшеліктерімен сипатталады. Бұ л оның оқ у іс-ә рекетінің жоғ арғ ы формасы, оның сыныптағ ы жұ мысымен байланысты ө з-ө зіне білім беру формасы.
Ү йренушінің ө зі ү шін ө зіндік оқ у жұ мысы психологиялық тұ рғ ыдан нені білдіреді? Ең алдымен, ол таң дау бойынша еркін, іштей мотивтендірілген іс-ә рекет ретінде саналы тү сінілуі тиіс. Ол ү йренуші тарапынан оғ ан енетін бірқ атар ә рекеттердің орындалуын ұ йғ арады: ө з іс-ә рекетінің мақ сатын саналы тү сіну, оқ у міндетін қ абылдау, оғ ан тұ лғ алық мағ ына беру (А. Н. Леонтьевтің іс-ә рекет теориясы терминдерінде), осы міндеттерді орындауғ а ө зінің басқ а қ ызығ ушылық тары мен шұ ғ ылдану формаларын бағ ындыру, оқ у ә рекеттерін уақ ыт бойынша бө луді ө з бетінше ұ йымдастыру, оларды орындауды ө з бетінше бақ ылау.
|
|
|
