 |
Өзіндік жұмысқа оқыту
|
|
|
|
Ө зіндік жұ мысқ а оқ ыту
Оқ ушылардың ө зіндік жұ мыс істеуге қ абілеттерін қ алыптастыру міндетін орындауда бү кіл педагогикалық ұ жым ү шін проблема туындайды. Ол осы жұ мыс мазмұ нына оқ ушыларды мақ сатты тү рде, ә сіресе, орта жә не жоғ ары сынып оқ ушыларын, студенттерді оқ ытуда болып табылады. Мұ ндай оқ ыту оқ у іс-ә рекетінің ө зінің модельдеу тә сілдерін қ алыптастыруды, оқ ушылардың ең қ олайлы кү н тә ртібін анық тауларын, оқ у материалымен жұ мыс істеудің ұ тымды тә сілдерін саналы аң ғ аруын жә не оны кейіннен ө ң деуін, терең, сонымен бірге тез оқ у амалдарын игеруді, тү рлі ә рекеттердің, конспекттердің, оқ у-практикалық міндеттерді қ ою мен шешудің жоспарын қ ұ руды қ амтиды. Осы тұ рғ ыда А. К. Маркова ұ сынғ ан оқ у жұ мысының тә сілдері ү лкен қ ызығ ушылық тудыруы мү мкін:
- «мә тінді мағ ыналық қ айта ө ң деу тә сілдері, оқ у материалын ү лкейту, оның ішінен бастапқ ы идеяларды, принциптерді, заң дарды бө ліп кө рсету, міндетті орындаудың жалпыланғ ан тә сілдерін саналау, мектеп оқ ушыларының белгілі бір санаттағ ы міндеттер жү йесін ө з бетінше қ ұ ру;
- оқ у мә дениетінің (мысалы, ірі синтагмалармен «динамикалық оқ у») жә не тың дау мә дениетінің тә сілдері, қ ысқ а жә не неғ ұ рлым ұ тымды жазу тә сілдері (жазып алу, жоспарлар, тезистер, конспект, аннотация, реферат, рецензия, кітаппен жұ мыстың жалпы тә сілдері);
|
|
|
- есте сақ тап қ алудың жалпы тә сілдері (оқ у материалын қ ұ рылымдау, бейнелі жә не есту естеріне сү йене отырып мнемотехниканың ерекше тә сілдерін қ олдану);
- зейінді шоғ ырландыру тә сілдері, яғ ни мектеп оқ ушысының ө зіндік қ адағ алаудың ә р тү рлерін пайдалануына, ө з жұ мысын сатылап тексеруге, тексеру тә ртібін, «бірліктерін» бө луге сү йенетін;
- қ осымша ақ паратты іздеудің жалпы тә сілдері (библиографиялық материалдармен, анық тамалар, каталогтар, сө здіктер, энциклопедиялармен жұ мыс) жә не оларды ү йдегі кітапханада сақ тау;
- емтиханғ а, сынақ қ а, семинарларғ а, зертханалық сабақ тарғ а дайындалу тә сілдері; уақ ытты ұ тымды ұ йымдастыру, оны есептеу мен жұ мсаудың, ең бек пен оқ уды, қ иын ауызша жә не жазбаша тапсырмаларды дұ рыс кезектеп отыру, ең бек гигиенасының жалпы ережелерінің (режим, серуен, жұ мыс орнындағ ы тә ртіп, оның жарық тығ ы жә не т. б. ) тә сілдері» [127, 50 б. ].
Бұ л жерде ақ ыл-ой ең бегін ұ йымдастырудың жалпы тә сілдері де, оқ у жұ мысының нақ ты тә сілдері де, мысалы мә тінмен жұ мыс істеу келтірілгені айқ ын. Соң ғ ылардың қ алыптасқ андағ ы оқ ушылар мен студенттердің барлық оқ у пә ндері бойынша ө зіндік жұ мыстарының негізгі алғ ышарттарының бірі жә не де негізі болады.
Тағ ы атап ө тейік, жалпы оқ ушылардың ө зіндік жұ мысы оқ у іс-ә рекеті тұ рғ ысынан сыныптық оқ у іс-ә рекетін дұ рыс ұ йымдастыруғ а негізделеді. Соның ішінде бұ л мұ ғ алімнің сыртқ ы қ адағ алауынан оқ ушының ө зін-ө зі қ адағ алауына жә не де сыртқ ы бағ алаудан оның ө зін-ө зі бағ алауының қ алыптасуына ө туі мен олардың байланысына қ атысты жә не бұ л, ө з кезегінде, мұ ғ алімнің бақ ылау мен бағ алауды жетілдіруін ұ йғ арады. Осығ ан сә йкес, мектеп оқ ушысында нағ ыз ө з бетінше жұ мысқ а қ абілеттілік қ алыптасуы мү мкін бе деген сұ рақ қ а жауап педагог пен оқ ытылушының біріккен іс-ә рекетінен, оның субъектіне ерекше талап қ оятын жә не интеллектуалдық қ анағ аттану сезімін беретін іс-ә рекеттің ерекше формасы ретіндегі осы жұ мыстың ерекшелігін саналы аң ғ аруғ а байланысты.
|
|
|
Дә рісханадан тыс жұ мыс
тү рлерінің салыстырмалы сипаттамалары
Оқ ытылушылардың ө зіндік жұ мыстарының ерекшеліктерімен олардың ү й жұ мыстары, сыныптық, сыныптан тыс жұ мыстары (мектептен тыс), яғ ни олардың барлық дә рісханалық жә не дә рісханадан тыс, сабақ тан тысжұ мыстарының барлық тү рлерісалыстырылуы мү мкін. Олардың барлығ ы қ андай да бір континуум қ ұ райтыны айқ ын (қ андайда бір бірізділік), оның полюстері бір жағ ынан оқ ушының сыныптық жұ мысы, ал келесі жағ ынан – оқ у іс-ә рекетінің ө зіндік ұ йымдастырылу жоғ арғ ы формасы ретінде оның ө зіндік жұ мысы сияқ ты берілуі мү мкін (кестені қ араң ыз).
Мектеп оқ ушысының ө зіндік жұ мысы
|
Негізгі критерийлер | Оқ у жұ мысының тү рлері | |||
| Сынып (аудитория- лық ) жұ мысы | Сабақ қ а дайындық ретіндегі ү й жұ мысы | Сынып жұ мысына қ осымша ретіндегі мектептен, сыныптан тыс жұ мыс | Оқ у пә ні бойынша мектеп жұ мысымен қ атар орындалатын ө зіндік жұ мыс | |
| Басқ ару кө зі бойынша (бақ ылау): мұ ғ алім бақ ылауы оқ ушының ө зіндік бақ ылауы | + | + | + + | + |
| Іс-ә рекетті жү зеге асы-ру сипаты бойынша: сырттан берілген ре-жим ө з жұ мыс режимі | + | + | + + | + |
| Тү рткі сипаты бойын-ша: мұ ғ алімнен, мектептен ө зіндік таным қ ажет-тілігі немесе жетістікке жету қ ажеттілігі | + | + | + + | + |
| Басқ ару кө зі – мұ ғ алім-нің қ атысуы бойынша: оның қ атысуымен оның қ атысуынсыз | + | + | + + | + |
| Оқ у іс-ә рекетінің оры-нын тіркеу бойынша: тіркелінген (мысалы, сынып тіркелмейді) | + | + | + | + |
|
|
|
Оқ у жұ мысының тү рлерінің талдауы келесіні кө рсетеді: ө зіндік жұ мыс іс-ә рекет тә різді оқ ушының ө зінің танымдық қ ажеттілігімен, ө зін-ө зі бақ ылауымен, ө з жұ мыс тә ртібімен, оны орындау орны мен уақ ытын таң даудағ ы еркіндікпен сипатталады. Атап ө тетін жайт, осылайша тү сінілетін ө зіндік жұ мысты ұ йымдастыру формалары мен ә дістемелері ә лі де толық тай жетілдірілмегенімен де, осы аймақ тағ ы зерттеулер материалдары ә лден осы проблемағ а деген келістің негізін анық тауғ а мү мкіндік береді. Ұ сынылып отырғ ан ө зіндік жұ мысты оқ у іс-ә рекетінің ерекше тү рі ретінде қ арастыру келісі дамыта оқ ыту принциптеріне сү йенеді. Бұ л оқ ушылардың ө зіндік жұ мысы олардың пә ндік қ ұ рамдастығ ын арттырумен қ атар олардың осы іс-ә рекет субъекті ретінде тұ лғ алық дамуына ық пал етуі керек деп ұ йғ арады.
|
|
|
