 |
Bu Hadise Yapэlan Bazэ Эtirazlara Cevaplar 6 глава
|
|
|
|
Aclыnо de (v. 1162/1749), hadisin merfы olduрunu belirttikten sonra, Эbn Hibbвn’эn hadisi sahih kabul ettiрine dikkat зekmiюtir. Bьtьn bu sцylenenleri, birlikte deрerlendirdiрimiz ve biraz sonra vereceрimiz hadislerin юahitliрini de gцz цnьnde bulundurduрumuz vakit, hadisin hasen olduрu kanaati aрэr basmaktadэr. Nitekim Юevkвnо’nin vardэрэ sonuз da budur. Hadisin ifвde ettiрi anlam ьzerinde de, muhaddisler farklэ gцrьюler ileri sьrmьюlerdir. Эbn Hibbвn (v. 354/965), hadisi tahric ettikten sonra юu aзэklamada bulunuyor: “Hazreti Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem’in “цlьnьze Yвsоn sыresini okuyunuz” sцzьnden kastettiрi kiюi, цlьm dцюeрinde/цlьm sarhoюluрunda olan kiюidir. Yoksa o, цlьnьn ьzerine Kur’вn okunmasэnэ kastetmiю deрildir.” [189]
Hadisi rivвyet eden musanniflerin bir kэsmэ bu rivвyeti, muhtazar/ цlьm sarhoюluрunda olan kiюiye yapэlabilecek iюlemlerle ilgili bablarda ele alэrken,[190] diрer bir kэsmэ da istirca’dan sonra bu hadise yer vermiюlerdir. Цzellikle Ebы Dвvud, bab baюlэklarэnda belli bir sэra takip etmiю ve istirca / innвlillвh ile “цlьnьn ьzerini цrtmek” bablarэndan sonra sцz konusu babэ aзmэюtэr. Dolayэsэyla Ebы Dвvud, hadiste ifвde edilen mevtв kelimesinden, цlmek ьzere olanlarэn deрil, цlmью olanlarэn kastedildiрi kanaatindedir. Hadisin zвhirо anlamэ da zaten bu yцndedir.
Ювfiо fakihlerinden Эbn Rif’at (v. 710/1310) ve Muhibbu’t-Taberо de (v. 694/1295), hadisin zвhirо anlamэnэ alarak, цlьden kastedilenin, ruhu bedeninden ayrэlan kimse olduрunu ve hadisin, цlmek ьzere olan kimselere hamledilmesinin hiзbir dayanaрэnэn olmadэрэnэ ileri sьrmьюlerdir. [191]
Ahmed Эbnu Hanbel, Ebы Dвvыd, Nesво -ki lafэz ona вiddir- ve Эbnu Mвce ’nin Ma’kэl Эbnu Yesвr’dan rivвyetettiрi..
Resыlьllah sallellвhu aleyhi ve sellem юцyle buyurdu:
‘ Kur'вn ’ эn kalbi Yвsоn’dir. Bir kimse onu, Allah'э ve вhiret gьnьnь murвd ederek her ne zaman okursa, ona mutlaka maрfiret edilir. Onu цlьlerinize okuyunuz. ’ [192]
Bu rivвyeti, Эbnu Hibbвn ve Hвkim (rivвyet etmiюler ve) sahоh bulmuюlardэr.
Эbnu Hibbвn (hadоsdeki) цlь ile murвd edilenin цlmekte olan kimse olduрunu sцyledi ve Эbnu'l-Kayyim Kitвbu’r-Rыh’da birзok yцnlerle bunu tercоh etti.
Lвkin Эbnu Rif’a, hadоsin zвhirini aldэ. Bunun цlьmden sonra okunacaрэnэn sahоh olduрunu ifвde etti. Юevkвnо de mevtв sцzьnьn цlen kimse hakkэnda hakоkat olduрunu, hakоkо manadan da ancak bir karоne (ipucu) ile dцnьlebileceрini, O’na gцre, bunun цlmeye duran bir kimseye, iзindekileri dьюьnmesi maksadэyla, цlene de sevвbэ fayda vermesi iзьn
Zehebо, Tezkiretьl-Huffвz’da, Hatоb el-Baрdвdо ’nin hвl tercьmesinde, ‘ Baрdвdо цldьрь zaman kabri baюэnda birзok hatimler yapэldэ’ dedi.[193]
|
|
|
Цlьye Kur'вn okumanэn cвiz, hatta sьnnet olduрunun bir delili de cenвze namazэdэr. Зьnki elbette ki bu (namaz), ancak цlьnьn faydalanmasэ ve onun iзinde Kur'вn, duв ve istiрfвr bulunan юeylerle bir юefвat dilenmesi iзьn meюrы' kэlэnmэюtэr. Цlьye namazэn iзinde bulundurduрu duв ve istiрfвr ulaюэnca aynэ юekilde iзinde olan Kur'вn da tamэ tamэna ulaюэr. Tek bir ibвdette iзinde bulunan юeylerin arasэnda ayrэma gitmek kabыl gцrmeyecek olan delоlsiz bir iddiвdэr…
Sonuз olarak, “Цlьlerinize Yвsоn Sыresi’ni okuyunuz!” hadisi, her ne kadar bir tek sahabоden rivвyet edilmiюse de, bu hadisin ifвde ettiрi anlamda ьз ayrэ sahвbeden baюka hadisler nakledilmiюtir. Юahid olarak zikredilen bu hadislerin her ьзь de zayэftэr. Fakat zayэf olmalarэ, bunlarэn tamamen iюe yaramadэрэ anlamэna gelmez. Zira hiз kimse bunlarэn uydurma olduрunu sцyleyememiюtir. Aksine bu hadisler, bu konunun aslэnэn olduрunu gцsterirler. Fakat hadisin metninden elde edilen anlam sarih deрildir. Mevt kelimesinin hakikо anlamэ цlmek, yok olmaktэr. Ruhunu teslim eden kiюiye meyyit denir. Dolayэsэyla hadisteki lafэz, цlьler hakkэnda nasstэr. Ve bu anlamэ almaya hadisin metninde bir engel sцz konusu deрildir. Diрer taraftan цlmek ьzere olanlara da i’tibвrэ mв yekыn (geleceрin nazar-э dikkate alэnmasэ) tarikэyla meyyit denilebilmektedir.
Abdulhak el-Эюbоlо, Эmвm Kurtubо, Tоbо, Mьnвvо ve Abdurrahmвn el-Bennв gibi muhaddisler, hadisin hem цlmek ьzere olanlara, hem de rыhunu teslim etmiю olan цlьlere ihtimalli olduрunu sцylemiюlerdir. [194]
Эmвm Nevevо ise, muhtazarэn yanэnda Kur’вn okumanэn mьstehap olduрunu sцylerken, bu hadisi zikretmektedir. [195] Ювfiо fakihlerinden Muhibbu’t-Taberо ve Эbn Rifвt’эn, hadiste kastedilenin цlmью bulunanlar olduрu ve hadisin muhtazara hamledilmesinin hiзbir dayanaрэnэn olmadэрэ юeklindeki gцrьюlerine, Эbn Hacer de katэlmэюtэr. [196]
San‘вnо ise, bu yцndeki diрer rivвyetlerle birlikte deрerlendirildiрi vakit, hadisin muhtazara hamlinin daha doрru olduрu kanaatindedir. Юevkвnо de, Muhibbь’t-Taberо ve Эbn Rif’at gibi dьюьnerek, hadisteki lafzэn цlьler hakkэnda nass olduрunu, bu lafzэn цlmek ьzere olanlara taюэnmasэnэn ise mecaza girdiрini ve hakikati terk edip, mecaza gitmenin bir karineye ihtiyaз duyduрunu sцyleyerek hadisten anlaюэlmasэ gerekenin hakikat olduрunu ifвde etmiюtir.[197] Fakat bu mecazdэr. Mecaza gitmek iзin bir karine gerekir ki, o karine de Ebы Zerr hadisinde mevcuttur.
Ebы Zerr el-Gэfвrо radэyallahu anh ile Ebы’d-Derdв radэyallahu anh, Resыl-i Ekrem sallallahu aleyhi ve sellem’den юu rivвyette bulunmuюlardэr: “Цlen/цlmek ьzere olan birisinin yanэnda Yвsоn Sыresi okunursa, Allah onun halini hafifletir.[198] O halde, “Цlьlerinize Yвsоn Sыresi’ni okuyunuz!” hadisini, цlmek ьzere olanlara hasretmek yerine, her iki anlama da ювmil kэlarak, hem цlmek ьzere olanlara, hem de цlmью bulunanlara Yвsоn Sыresi okunabileceрi юeklinde olabilir
Юevkвnо, sцz konusu mьnakaюaya yer verdikten sonra, юu deрerlendirmeyi yapar: “Hadisin lafzэ цlьler hakkэnda aзэk(nass)tэr. Onun, цlmek ьzere olan diri kimseye (muhtazara) юьmulь mecazdэr. Mecвza ise, ancak bir karine (delil, ipucu) olmasэ halinde gidilir.
|
|
|
Cemвat halinde цlьnьn yanэnda veya kabri ьzerine Yвsоn Sыresi okumak ile mescitte veya evinde Kur’an’эn tamamэnэ (hatim) veya bir kэsmэnэ цlь iзin okumak arasэnda bir fark yoktur.[199]
b) Abdullah b. Цmer radэyallahu anhumв’dan rivвyet edildiрine gцre Nebо sallallahu aleyhi ve sellem юцyle buyurmuюtur:
إذا مات أحدكم قلا تحبسوه وأسرعوا به إلى قبره ، وليقرأ عند رأسه بفاتحة الكتاب وعند رجليه بخاتمة البقرة في قبره.
“Эзinizden birisi цldьрь zaman, onu durdurmayэnэz ve onu kabrine koyma konusunda acele ediniz! (Эзinizden birisi de) цlьnьn baюucunda Fвtiha Sыresi’ni, ayakucunda da Bakara Sыresi’nin sonunu okusun.” [200]
Merfы‘ olarak rivвyet edilen bu hadisin isnadэnэ, Heysemо,[201] sened-deki Yahya b. Abdullah el-Bвbьlettо’nin (v. 218/833)[202] zayэf olduрu gerekзesiyle zayэf olarak nitelendirmiюtir.
Sцz konusu bu rвvinin yanэnda, seneddeki Eyyыb b. Nehоk de aynэ юekilde cerhedilmiюtir.[203] Fakat bu iki rвvinin hakkэnda sцylenenleri hep bir-likte dьюьndьрьmьzde, isnadэn zayэflэрэnэn, yesоrь’d-da’f olduрu anlaюэlmaktadэr.
Diрer taraftan Tebrоzо (v. 737/1136), Beyhakо’nin bu hadisi tahric ettikten sonra юцyle dediрini nakletmektedir: “Doрrusu bu hadis mevkыftur”.[204] Fakat Beyhakо’nin hadis hakkэnda sцylediрi юeyi, bu anlamda anlamak mьmkьn deрildir. Зьnkь Beyhakо:
لم يكتب إلا بهذا الإسناد فيما أعلم وقد روينا القراءة الممكورة فيه عن ابن عمر موقوفا عليه.
“Bildiрim kadarэyla bu hadis, yalnэzca bu isnadla yazэlmэюtэr. Эзinde sцz konusu kэrвatэn geзtiрi hadis, Эbn Цmer’e mevkыf olarak bize rivвyet olunmuюtur.” [205] юeklinde zayэf bir gцrью bildirmiю ve kuvvetli olanэnэ tahric etmiюtir. Zira mevkыf dediрi rivвyeti, temrоd edвtэyla sцyleyerek, isnadэnэ da vermemiюtir. Bu cьmleden зэkarэlmasэ gereken anlam, bu hadisin mevkыf olduрu deрil, ayrэca hadisin mevkыf olarak varid olduрudur. Zira Эbn Цmer radэyal-lahu anhumв’nэn aynэ lafэzlarla fetvв vermesi mьmkьndьr. Зьnkь onun bцyle anlaюэlmasэnэ gerektiren baюka hadisler vardэr.
Sahвbeden Leclвc radэyallahu anh, (v. 120/738) oрluna vasiyette bulunurken юцyle demiюtir:
عن عبد الرحمن بن العلاء بن اللجلاج عن ابيه عن جده قال: قال لى أبى: يا بني! إذا أنا مت فالحدني فإذا وضعتني فى لحدي فقل: بسم الله وعلى ملة رسول الله، ثم سن على الثرى سنا، ثم اقرأ عند رأسي بفاتحة البقرة وخاتمتها، فإني سمعت رسول الله صلى الله عليه وسلم يقول ذلك.
|
|
|
“Oрulcuрum! Ben цldьрьm zaman beni mezara gцm. Beni mezarэma koyduрun zaman юцyle sцyle: Bismillвhi ve alв milleti Resыlillвh. Sonra da ьzerime toprak atarak onu dьzle! Daha sonra ise, baюucumda Bakara Sы-resi’nin baю tarafэnэ ve son kэsmэnэ oku! Zira ben Resыlullah sallallahu aleyhi ve sellem’in bцyle dediрini duydum.” [206]
Heysemо (v. 807/1405), Bu hadisin rвvоlerin (kimilerince de) sikв kabul edilmiюlerdir. dedi.[207] Цyleyse isnadэ hasendir.
Hadisin ricвlinden yalnэzca Abdurrahman b. Atв ьzerinde tereddьt edilmiю, ama Эbn Hibbвn bu zвtэ Sikвt’эna almэюtэr.
Tirmizо’nin de kendisinden hadis aldэрэ bu rвvi hakkэnda, Эbn Hacer makbыl derken [208] Эbn Ebо Hвtim ve Zehebо gibi вlimler, tercemesini vermekle yetinmiюler, herhangi bir hьkьm vermemiюlerdir.[209] Эsnatta baюka da bir illet tespit edilmiю deрildir.
Юu halde bu isnad, hasen derecesindedir. Yahya b. Mвоn (v. 233/847) de, bu hadisi delil olarak kabul etmiюtir.[210]
Fakat hadisin sonu Taberвnо’de, سمعت رسول الله يقول ذلك lafэzlarэyla verilirken diрer eserlerde فانى رأيت ابن عمر يستحب ذلك veya سمعت ابن عمر يقول ذلك [211] юeklinde nakledilmiюtir.
Bu durumda hadis, Taberвnо’ye gцre merfы‘ iken, diрer rivвyetlere gцre hьkmen merfы‘ olmaktadэr. Зьnkь hadise ve sьnnete aюэrэ baрlэlэрэyla tanэnan ve Hazreti Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem’in her yaptэрэnэ harfiyen uygulamaya зalэюan, bundan dolayэ da sьnnete, duygusal anlama yцntemiyle yaklaюmakla nitelendirilen [212] Abdullah b. Цmer radэyallahu anh’in Hazreti Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem’den bu konuda herhangi bir iювret olmadan fetvв vermesi dьюьnьlemeyeceрinden hareketle, sцz konusu ikinci rivвyetin de hьkmen merfu‘ olmasэ uzak deрildir.
Zira hadis usulьne gцre, ictihad ve kэyas alanlarэna girmeyen ve sadece nakille bilinebilen meselelerde mevkыf haberler, merfu’ hьkmьndedirler.
Bundan dolayэ, aralarэnda hiзbir эzdэrap veya teвruz yoktur. Hatta her ikisi de aynэ anlamda olmasэ ve hasen derecesinde [213] bulunmasэ sebebiyle, birbirlerinin mьtвbi’i sayэlэrlar ve her biri diрerini kuvvetlendirir.
Bu Hadise Yapэlan Bazэ Эtirazlara Cevaplar
ЭTЭRAZ:
Rivayet zayэf ve mьnkerdir: el-Leclac (veya el-Cellac) sahabe ise de, el-A’la b. el-Leclac sahabe deрildir ve burada rivayet mьrseldir.
|
|
|
CEVAP:
“Эbn Leclac, babasэndan” denince sened mьrsel deрil, muttasэl olur. Kaldэ ki, mьrsel olmak, cumhura gцre zayэflэk sebebi deрildir. Kimse sizin mezhebinizde olmaya mecbur deрildir.
ЭTЭRAZ:
Rivayetin bazэ tariklerinde son cьmle: “Zira bunu Эbn Цmer radэyallahu anhuma’dan bцyle iюittim” dediрi юeklindedir. Doрrusu da Allah-u a’lem mevkuf olmasэdэr.
CEVAP:
Эlim sahipleri bilir ki, bir tarik ile mevkuf olmasэ, her zaman baюka bir yolla merfu’ olmaya mani deрildir. Burada da bцyledir.
ЭTЭRAZ:
Mevkuf olsa dahi, isnadэ aюaрэdaki sebeplerden цtьrь zayэftэr:
el-A’la b. el-Leclac’dan, sadece oрlu Abdurrahman ile Hafs b. Цmer b. Sabit rivayette bulunmuюtur. Hafs b. Цmer mьnkerь’l-hadis’tir. Эbn Hibbвn ve el-Эclо, cerh ve tadilde mьtesвhil (gevюek) olduklarэndan, onlarэn tevsоki kabul edilmez. Bu yьzden, Zehebо onlara itimad etmemiю ve: “Tevsik edilmiюtir ancak doрrusu A’la b. el-Leclac meзhыlь’l-ayn’dэr” demiюtir.
Heysemо, Taberani’-nin bu rivayeti hakkэnda: “Ricalьhы mevsыkun/ rвvileri tevsik edilmiюtir” tabirini kullanэr. Bu ifade, ravileri iзinde meзhuller bulunduрuna iюaret iзin kullandэрэ bir kelimedir. Zira Heysemо, bu ifadeyi sadece meзhul olup da, gevюek muhaddislerin “sika” dediрi raviler hakkэnda kullanmэюtэr. Kendisinin gьvenilir bulduрu raviler hakkэnda ise: “ruvвtuhы sikвt/ ravileri gьvenilirdir” ifadesini kullanmэюtэr.
CEVAP:
Doрru, lakin ortada tevsikte bir ihtilaf vardэr. Bцylelerine hasenь’l-hadis derler.
ЭTЭRAZ:
Ayrэca, rivayette эzdэrap vardэr. Zira Taberani’nin rivayetinde “Resыlullah sallallahu aleyhi ve sellem’dan bцyle duydum” denilerek merfuan rivayet edilirken, el-Beyhakо, es-Silefо, el-Hallal, ed-Dineverо, el-Lalkaо, Yahya b. Main ve Эbn Asakir’in rivayetlerinde: “Эbn Цmer radэyallahu anhuma’dan bцyle duydum” юeklinde mevkuf olarak nakledilmiюtir.
CEVAP:
Yukarэda da denildiрi gibi, arada tearuz yoktur. Эki юekilde de rivayet edilmiю olabilir. Kaldэ ki, Эbn Цmer radэyallahu anhumв’nэn mevkыfu neyinize yetmedi? Sizin юahsi kanaatinizden de mi zayэftэr?
ЭTЭRAZ:
Ve son olarak; bu rivayette Fatiha ve Bakara Sыrelerinin okunmasэ tavsiyesi mьnkerdir. Zira Эbn Цmer radэyallahu anhumв’dan bunu rivayet eden gьvenilir raviler sadece “Bismillahi ve alв sьnneti Resulillah (sallallahu aleyhi ve sellem) diyerek ьzerime toprak atэn!” Lafzэyla rivayet etmiюlerdir.
CEVAP:
Bцyle bir hьkьm, ancak tevsik ve telif bulunmayan yerde verilir. Hвlbuki burada birincisi var, ikincisi de mьmkьndьr.
Nevevо 'nin, Эbnu Hacer 'in ve baюka birзok hadis imamэnэn hasen bulduрu mevkuf Leclвc hadisini hevasэna uyarak yok sayan ne denir?!..
Bu metnin (farz-э muhal zayэf da olsa) merfu olan isnadэ, sizin zayэf olan gцюьnьzden daha da mэ zayэftэr? Siz, Buharо'nin rivayetlerini inkвr edemiyor, iюi зene yapmakla halledebileceрinizi zannediyor, veya okus pokusunuzla yandaюlarэnэzэ ikna etmeye зalэюэyorsunuz…
Bir baюka rivвyette юцyle gelmiюtir:
‘ Kabrinde, (baюucunda) Bakara’nэn baюэ, ayaklarэnэn yanэnda da Bakara’nэn sonu okunsun .’ [214]
Baюka hiзbir delil olmasa da (zayэflэрэ юiddetli olmayan) bu zayэf hadis bulunsa bile bu цlьye Kur'вn okuma amelinin mьstehablэрэna yeter. Bunu caiz gцrmeyenlerin elinde zayэf da olsa hiзbir delil bulunmadaэрэ gibi ipucu bile yoktur. Ancak hadise yorum yaparak ipucu oluюturmaya зalэюэrlar. Cenaze namazэnda Fвtiha Sыresi’nin okunacaрэna dair Talha radэyallahu anh’dan юцyle bir hadis nakledilmektedir:
عن طلحة قال: صليت خلف ابن عباس على جنازة فقرأ بفاتحة الكتاب، قال: لتعلموا أنها سنة.
Talhв radэyallahu anh’dan: “Abdullah b. Abbвs radэyallahu anhumв’-nэn arkasэnda bir cenaze namazэ kэldэm ve o, Fвtiha Sыresi’ni okudu. Sonra da onun sьnnet olduрunu црrenin diye, bцyle okudum” dedi. [215]
Hadisi rivвyet eden muhaddislerin, bu hadisin bulunduрu bцlьme verdikleri isim, Buhвrо’nin باب قراءة بفاتحة الكتاب على الجنازة/Cenaze namazэnda Fвtiha Sыresi’ni okumak babэ, юeklinde vermiю olduрu isimden farklэ deрildir.
|
|
|
Эmвm Tirmizо, hadise hasen sahih hьkmьnь verdikten sonra, birзok sahвbe ve tabiоn uygulamalarэnэn bu yцnde olduрunu ve Ювfiо, Ahmed ve Эshвk gibi вlimlerin de bu hadisle amel ettiklerini, ama Sevrо ve Kыfelilerin hadisi almadэklarэnэ ilave etmektedir.
Abdurrezzвk da Tirmizо gibi, Эbn Mes’ud radэyallahu anh baюta olmak ьzere, pek зok sahвbe ve tabiоnin sцz konusu uygulamadan yana olduklarэnэ aktarmaktadэr.[216] Beю ayrэ sahвbоden gelen konuyla ilgili rivвyetler isnad yцnьnden problemsizdir. Cenaze namazэ, Allah’э цvme, Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem’e salavвt getirme ve цlь iзin de duв etmek olarak telвkki edilmektedir. [217]
Zaten rьkыsuz ve secdesiz olmasэ onun, diрer namazlardan farklэ olduрunu gцsterir. Cenaze namazэ bizzat цlmью olan kiюiye kэlэnэr. Bu namazэn цn юartэ, cenazenin vukuudur. Sэrf цlь iзin kэlэnan bir namazda Kur’вn okunmasэ anlamlэdэr. Эster duв anlamэnda olsun, isterse Kur’вn’dan bereketlenme manasэnda olsun, bu uygulamanэn цlьye Kur’вn okunabileceрine dair bir hьccettir.
Sahвbeden Ebы Hвlid (radэyallahu anh)’den юцyle rivвyet edilmiюtir:
“Ey yavrum! Ben цldьрьm zaman ьzerime topraрэ biraz tьmsekli bir юekilde цrt. Sonrada Bakara’nэn baюэnэ ve sonunu baюэmэn yanэnda oku. Zira ben Resыlullah sallallahu aleyhi ve sellem’den sцylerken iюittim.”
Bunu Taberвnо el-Mu’cemь’l-Kebir ’inde sahih bir isnadla rivвyet etmiюtir. Hafэz Heysemо Mecmau’z-Zevвid ’inde bu hadisin rвvоlerini gьvenilir bulduklarэnэ sцylemiюlerdir. Hadisin baюka юahitleri de vardэr.[218]
Эmвm Suyыtо, el-Cвmо adlэ eserinde Hallвl’in юцyle bir rivвyette bulunduрunu belirtmektedir.
عن الشعبي قال: كانت الأنصار إذا مات لهم الميت اختلفوا إلى قبره فيقرؤن له القرآن.
Tabiоn’den Эmвm Ювbо (109/727): “Medineliler, iзlerinden biri цldьрь zaman, sэk sэk onun kabrini ziyaret ederler ve onun iзin Kur’вn okurlardэ.” [219] demiюtir. Suyыtо bu haber iзin herhangi bir isnad vermemiюtir. Hanbelо вlimlerinden Ebы Bekr el-Hallвl, el-Cвmо lо ulыmi’l-Mьsned min mesвili Ahmed b. Hanbel ya da es-Sьnen adlэ yirmi cildi bulduрu sцylenen eserine, Эbn Hanbel’in tьm fetvalarэnэ imkвnlarэ nispetinde bir araya getirmiю ve hadis fetvвsэ kitabэ niteliрindeki bu eserinde Suyыtо’nin bildirdiрine gцre, sцz konusu haberi rivвyet etmiюtir.
Sцzьn sahibi olan Юa’bо iзin onu tanэyanlar: “Zamanэn en bьyьk sikв, fakоh, ve muhaddisidir. Эbn Abbвs kendi zamanэnda ne ise Юa’bо de aynэ konumdadэr” diyerek beюyьz kadar sahвbeyi gцren Юa’bо’yi цvmьюlerdir. Fakat Юa’bо ile hadisi tahric eden Hallвl arasэnda dцrt tabakanэn olmasэ ve mevcut kaynaklarda bu aradaki rвvilerin belirsizliрi yьzьnden, sцz konusu hadisin isnadэ hakkэnda bir yargэya varmak mьmkьn deрildir. Diрer taraftan Юa’bо’nin bu sцzьnь, benzer lafэzlarla Эbn Ebо Юeybe de rivвyet etmiюtir.
Buna gцre Юa‘bо юцyle demiюtir:
كانت الأنصار يقرؤن عند الميت بسورة البقرة.
“Medineliler, цlьnьn yanэnda Bakara Sыresi’ni okurlardэ.” [220] Bu haberin isnadэnda Hafs b. Рэyas ve Mьcвlid b. Sa’d vardэr ki, bunlardan birincisi sikв, [221] ikincisi ise makbыldьr.[222] Эbn Adiy, Mьcвlid’in Юa’bо tarikэyla yaptэрэ rivвyetlerin sвlih olduрunu sцylemiюtir. Bu isnadla haber hasendir. Dolayэsэyla Hallвl’эn yaptэрэ rivвyetin aslэnэn olduрu ortaya зэkmaktadэr.
Hanbelо вlimlerinden Ebы Bekr el-Hallвl, el-Cвmо lо Ulыmi’l-Mьsned min mesвili Ahmed b. Hanbel ya da es-Sьnen adlэ yirmi cildi bulduрu sцylenen eserine Эbn Hanbel’in tьm fetvalarэnэ imkвnlarэ nisbetinde bir araya getirmiю [223] ve hadis fetvвsэ kitabэ niteliрindeki bu eserinde Suyыtо’nin bildirdiрine gцre, sцz konusu haberi rivвyet etmiюtir.
Hazreti Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem’den sцzlь olarak varid olan ikinci hadis ise, Эbn Цmer’in (radэyallahu anhumв):
“Эзinizden birisi цldьрь zaman onu durdurmayэnэz. Onu kabre koymakta acele ediniz. Sonra da цlьnьn kabrinin baюucunda Fвtiha Sыresi’ni, ayakucunda da Bakara Sыresi’nin sonunu iзinizden birisi okusun!” [224] hadisidir. Hem merfы’ hem de mevkыf olarak rivвyet edilen bu hadisin isnadэ da zayэftэr. Fakat Taberвnо’nin rivвyetindeki Leclвc (radэyallahu anh) hadisi, Эbn Цmer’in, bu merfы‘ hadisini gьзlendirmektedir. Her iki rivвyetin hem merfы‘ hem de mevkыf olarak nakledilmiю olmasэ, herhangi bir эzdэrab meydana getirmez. Zira hadisin sahвbо rвvileri bir defasэnda Hazreti Peygamber’in sцzьnь aktarmэю ve baюka bir keresinde de Hazreti Peygamber’in o hadisinin aynэsэyla, kendileri fetvв vermiю olabilirler.
Diрer taraftan sцz konusu hadislerin konusu, ictihad ve rey sahasэnэn dэюэnda, tamamen nakille bilinebilinen bir alana aittir. Bu yцnde bir fetvвyэ sahвbenin, sэrf kendi gцrьюьne dayanarak vermesi dьюьnьlemez. Dolayэsэyla hadisin mevkыf olan varyantэ da hьkmen merfы’dur.
Эbn Цmer (radэyallahu anhumв) ve Leclвc’эn (radэyallahu anh), cenazeyi kabre koyduktan sonra Kur’вn okumanэn mьstehap olduрunu sцylemeleri ve bunu bizzat vasiyet etmeleri, kabirde Kur’вn okumanэn bir sahвbe uygulamasэ olduрunu gцstermesi aзэsэndan oldukзa цnemlidir. Ayrэca Эmвm Юa’bо’nin: “Medineliler, цlьlerinin yanэnda Bakara Sыresi’ni okurlardэ.” юeklindeki rivвyeti ve bu haberdeki “el-Meyyit” lafzэnэ aзэklar mahiyetteki
“Bir cenazeleri vuku’ bulduрu vakit, Medineliler, onun kabrini sэk sэk ziyaret ederler ve onun iзin Kur’вn okurlardэ” rivвyeti, цlьlere Kur’вn okuma uygulamasэnэn asr-э saadette varolduрunu gьзlendirmektedir.
Ahmed b. Hanbel’in юцyle dediрi nakledilmektedir:
إذا دخلتم المقابر اقرؤا آية الكرسي ثلاث مرار (قل هو الله أحد) ثم قل اللهم ان فضله لأهل المقابر
“Kabristana girdiрinizde, Вyete’l-Kьrsо ve ьз defa Эhlвs Sыresi’ni okuyarak юцyle duв ediniz: Allah’эm! Onun ecrini юu kabir halkэna ulaюtэr.” [225]
Baюka bir rivвyette ise, “…Fвtiha Sыresi’ni, Muвvizeteyn ve Эhlвs Sыrelerini okuyunuz! Sonra da bunu kabir halkэna baрэюlayэnэz. Зьnkь o цlьlere ulaюэr.” [226] buyurmuюtur. Sonuз olarak, цlьlere Kur’вn okunabileceрini gцsteren pek зok merfы‘ hadisten, istidlale elveriюli olan iki hadisi aзэkladэk. Bunlarэn dэюэnda, цlьlere Kur’вn okumanэn bir sahвbe uygulamasэ olduрunu gцsteren rivвyetler de vardэr.
Tahricini yaptэрэmэz sahвbe fetvвlarэ ve tabiоnin sahвbe hakkэndaki gцzlemleri bunu gцstermektedir. Dolayэsэyla hadis aзэsэndan konu yeni deрildir. Yani цlьlere Kur’вn okuma uygulamasэnэn, sonradan ortaya зэkmэю bir bid’at olarak deрerlendirilemeyeceрini dьюьnьyoruz. Зьnkь aslэ vardэr. Resыlullah sallallahu aleyhi ve sellem “okuyun!” buyurmuюtur.
Haramlэk ispatэnda veya haram olma ihtimali olan юeyin, helalliрi ispatlamada zayэf hadis ile amel edilemez. Kabir baюэnda Kur’вn okumaya karюэ зэkanlarэn elinde Kur’вn okunmayacaрэna dair zayэf da olsa, bir hadis veya rivвyet yoktur. Tek sцyledikleri, sahвbeden yapэldэрэna dair bir haberin bize ulaюmadэрэ.
Biz de deriz ki, var! Yukarэda sahabeden ve Resыlullah sallallahu aleyhi ve sellem’den bize ulaюan heberleri gцsterdik. Velev ki, bu haberler olmasaydэ bile, Peygamberimiz sallallahu aleyhi ve sellem, bir mesele hakkэnda yapэlэp yapэlmamasэ ile ilgili bir юey dememiю ise, bu mesele Kur’вn’a ve Sьnnet’e aykэrэ olmadэрэ mьddetзe, o юeyin yapэlmasэnda bir mahsur yoktur.
Resыlullah sallallahu aleyhi ve sellem юцyle buyuruyor:
“Allah (Celle Celвluhы) Kitab’эnda neyi helal kэldэysa, o helaldir. Neyi haram kэldэysa, o haramdэr. Ne hakkэnda da sustu ise, o affedilmiю bir юeydir (mьbahtэr). O halde Allah (Celle Celвluhы)’den вfiyetini kabul ediniz. Zira Allah (Celle Celвluhы) hiзbir юeyi unutmaz. Sonra:
وَمَا كَانَ رَبُّكَ نَسِيًّا “Rabbin unutan deрildir (unutmaz) !” [227] вyetini okudu. [228]
Ayrэca kцtь olsaydэ, Peygamberimiz sallallahu aleyhi ve sellem yasaklardэ. Kaldэ ki, biz size kabir baюэnda Kur’вn okunduрuna dвir haberin, bize ulaюtэрэ hakkэnda deliller sunuyoruz.
Genel olarak, zayэf hadis ile ahkвma ait konularda amel edilmez. Ahmed b. Hanbel ve Ebы Dвvыd es-Sicistanо’ye izafe edilen gцrьюe gцre, “Baюka hadis bulunmadэрэ takdirde, ahkвma ait meselelerde zayэf hadislerle amel edilebilir.” [229]
Zayэf hadis olsa dahi, merdыd olmadэkзa (uydurma, yalancэ rвvо) fazвili вmвl hususunda, yani farz, vacip ve sьnnet-i mьekkede olmayan konularda amel edilir.
Evvвbin namazэ gibi, mezarlarda Kur’вn okumak da, farz, vacip ve sьnnet-i mьekkede olmadэрэndan ve yasaklanmadэрэna gцre okunmasэ cвizdir.
Bizim elimizde Peygamberimiz sallallahu aleyhi ve sellem’den “цlьlere Kur’вn okuyunuz!” diye sahih ve zayэf delillerimiz mevcuttur. Ayrэca sahвbe ve tabiоnden, mezarlarda Kur’вn okuduklarэna dair delillerimiz var.
Sizde zayэf dahi olsa, цlьye “Kur’вn okumayэn!”, diye bir delil var mэ? Yok! Siz de olan, sadece yorumdan ibвret! Bir de sizde, bizim getirdiрimiz hadisleri, kendi reylerinize gцre zayэflatma iюlemi var!
ЭTЭRAZ:
Kur’an okumanэn sevabэ цlьlere ulaюmaz diyenler юцyle diyorlar:
وَأَنْ لَيْسَ لِلإنْسَانِ إِلا مَا سَعَى
“Bilsin ki! Эnsan iзin kendi зalэюmasэndan baюka bir юey yoktur!” [230]
Kur’вn okumanэn sevabэ da, цlьlere ulaюacak olsaydэ, Resыlullah sallallahu aleyhi ve sellem bunu sahabeye anlatэr, onlar da bцyle yaparlardэ.
Cevabэmэz:
Цlьlere Kur’an okunmaz, diyen Selefi gцrьюь ьzere olduрunu iddia edenlerin bьyьk imamэmэz dedikleri вlimleri Эbn Kayyim’in, onlarэn gцrьюьne aykэrэ gцrьюь ile cevabэmэza baюlэyalэm.
Эbnь’l-Kayyim bu konu hakkэnda sonuз olarak юunlarэ sцylьyor: [231]
Eрer denilirse ki: “Bu anlattэklarэnэz selef вlimlerinde gцrьlmemekte. Hayra зok dьюkьn olmalarэna raрmen, kimse Kur’вn okumakla ilgili bir юey nakletmemiюtir. Resыlullah sallallahu aleyhi ve sellem de, onlara bunu anlatmamэюtэr. Onlarэ duвya, istiрfara, sadakaya hac ve oruca teюvik etmiюtir.
|
|
|
