Ebы Ca'fer Эbnь Cerоr Et-Taberо Te’vоl Yaptэ mэ?

Эюte sana Selef’in tercьmanэ ve mьfessirlerin imamэ Ebы Ca'fer Эbnь Cerоr Et-Taberо'nin "Arю’эn ьzerinde istivв etmek" hakkэndaki gцrьюь: “Arю’эn ьzerinde istivв etmek” mes’elesinde Selefо olduрunu iddia eden kimseler, bir de cihet ve mekan hususunda Allah Teвlв'ya cihet ve mekan ta’yоn eden gцrьюlere tutunurlar. Ben zannetmem ki insaflэ bir kimse Ebы Ca'fer Эbnь Cerоr et-Taberо radэyallвhu anhь hazretlerinin Selefо olduрunu mьnakaюa mevzuu etsinler. Эbnь Cerоr, bu Bakara suresinde geзmekte olan ”Sonra Semв’ya istivв etti…” ayetinin tefsirinde юцyle dedi:

"Эstivв" Arab kelвmэnda bir зok manaya gelir. Onlardan

(Bir) tanesi: "Adamэn genзlik yэllarэnэn son bulmasэ ve kuvvetlenmesi" manasэdэr. Эnsan bцyle olduрu zaman,;إِسْتَوَئ الرَّجُلُ=/”adam Эstiva etti” denilir.

(Эki): Эstiva kelimesinin manalarэndan bir tanesi de bulunmuю olduрu hususda doрru hвle gelmesi ve dьzelmesi demektir. Bir adamэn iюi eрri ve yamuk yumuk olduktan sonra dьzelirse,;إِسْتَوَي لِفُلَان ٍ أَمْرُهُ=/“iюi falancэya istiva etti” denilir. "Эstivв" kelimesinin manalarэndan bir tanesi de “bir юeye bir iю ile yцnelmek” demektir. Nitekim юцyle denilir: Bir insan bir insana iyilik ve ihsanda bulunduktan sonra, إِسْتَوَي فُلَانٌ عَلَي فُلَان ٍ بِمَا يَكْرَهُهُ وَ يَسُوئُهُ بَعْدَ الْاِحْسَانِ إِلَيْهِ “Эstevв fьlanьn ala fьlanэn bima yekrahuhu ve yesыьhu ba’de’l-ihsвni ileyhi"/ “falancэ falancэya hoюlanmadэрэ, kendisini kцtь edecek bir юeyle, ona ihsanda bulunduktan sonra ikbal etti, yцneldi” demektir.

(Ьз): Эstivв kelimesinin manalarэndan bir tanesi de "Эhtiyвz" yani hayyizine/”iзine almak”, yani “kaplamak” demektir. Nitekim, إِسْتَوَي فُلَانٌ عَلَي الْمَمْلَكَةِ = /”falancэ memlekete istiva etti” yani onu ihtiva etti iзine aldэ ve zabtetti.

(Dцrt): Эstivв kelimesinin manalarэndan bir tanesi de;عُلُوٌّ=/"Uluvv" ve;اِرْتِفَاعٌ=/"Эrtifa'”/”yьksekta olmak, yьcelmek ve yьkselmek” demektir. Bir insanэn;إِسْتَوَي فُلَانٌ عَلَي سَرِيرِهِ= /”falancэ divanэnэn ьzerine зэktэ” denilir. Bu ayeti celоleye bu manalarэn hangisi daha зok yakэюэyor?. Yani bunlarэn en evlвsэ,;ثُمَّ اسْتَوَى إِلَى السَّمَاءِ فَسَوَّاهُنَّ= ayeti celilesindeki Эstivв عَلَي عَلَيْهِنَّ واَرْتَفَعَ= /”ьzerine зэktэ ve yьkseldi, kudretiyle onlarэ tedbir etti; yani “onlarэ yedi kat sema olarak yarattэ” demektir. Arab kelamэnda, ثُمَّ اسْتَوَى إِلَى السَّمَاءِ = ayeti celоlesindeki Эstivв'nэn "Uluvv” ve “Эrtifa'" olduрunun anlaюэlacaрэnэ inkar eden kimselere юaюэlэr, "Allah Teвla semanэn ьzerine yьkseldi” demek, “цnceden altэndaydэ da sonra ьstьne yьkseldi” manasэna gelebilileceрi endiюesiyle bцyle bir yanlэю manadan kaзэnmak iзin, buradaki Эstivв'nэn Эrtifa'/yьkselme manasэnda olduрundan kaзэnan kimselere юaюэlэr.

Bu kimse юu mahzurdan kaзar ama onu bilinmeyen ve hoю olmayan bir юekilde te’vоll eder. Sonra da bu kaзtэрэ юeye/mahzыra kendisi tutulur. Ona, sen, "Эstevв" akbele/ikbвl etti demektir. Allah Teвla, daha цnce "Эdbвr" mэ etmiюti?. Yani, цnceden semaya arkasэnэ mэ dцnmьюtь de юimdi цnьnь dцndь, ona yцneldi; bunu mu iddia ediyorsun? denilir. Eрer iddia ederse ki, “bu Эkbвl, fiili bir Эkbвl deрildir. Fakat bu tedbiriyle yцneldi manasэnda bir ikbaldir” derse, ona юцyle denilir: Aynэ юekilde de ki, “O’nun yьkselmesi mьlk ve sultan yьkselmesidir. Bir yerden bir yere intikal ve bir yerden ayrэlma yьkselmesi deрildir, manevi bir yьkslemedir.” O bu husuta ne юey sцylerse, onun gibi bir юeyle ilzam edilir…”[36]

Gцrьyorsun ki, Эbnь Cerоr "Arюэn ьzerine Эstivв"yэ orada oturmak ve yerleюmek manasэnda tefsir etmedi; aksine onun “mьlkiyet ve sultanlэk”/”hьkьmrвnlэk manasэnda bir yьkselmek,” “mвlik olmak hьkьmranlэрэ altэna almak manasэnda bir yьkselmek” demek olduрunu anlattэ. Allah teвla hakkэndaki;علو=/"uluvv" ve "yьksekte olma"yэ Kur'вn'da nerede zikredildiyse, hep aynэ юekilde (ma’nevо bir yьkseklik olarak) tefsir etmiюtir.

Эbnь Cerоr Allah ondan razэ olsun ayetel kьrsо tefsirinde юцyle diyor: وَهُوَ الْعَلِيُّ= demek, وَاللهُ الْعَلِيُّ= /”Allahtэr aliyy olan” demektir.;عَلِىٌّ “Aliyy”,;فَعِيلٌ “feоl” mansэndadэr.;عَلَى “Alв”,;يَعْلُو “ya'lы”,;عُلُوًّا “Uluvven” kelimesinden “feоl” vezninde bir kelimedir. Bir юey yьkseldiрi zaman bцyle denilir.” O;عَالىِ=“вlо”dir ve;عَلِىّ=/“aliyy”dir, yьkselendir.;عَلِىّ=/ “Aliyy”, “uluvv ve irtifa' sahibi, mahlukatэ ьzerine yьkselen” demektir. Aynэ юekilde, Allah tealanэn;ألْعَظِيمُ Azоm kelimesi de bцyledir. Azamet sahibi. Цyle azamet sahibi ki, her юey onun altэndadэr. Ondan daha bьyьk hiзbir юey yoktur.[37] (Эbnь Cerоr’in sцzь bitti.)

Эbnь Cerоr Nisв sыresindeki, إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيًّا كَبِيرًا= ayeti celоlesinin tefsirinde юцyle diyor: Allah c.c her юey ьzerine uluvv sahibidir. Цyleyse ey insanlar! Kadэnlarэnэz ьzerine, sizin iзin Allah onlara bir hakkэ lвzэm/kaзэnэlmaz kэldэрэ hususlarda size itaat ettikleri zaman- ellerinizin onlarэn ellerinin ьstьnde olmasэ sebebiyle azgэnlэk taюkэnlэk yapmayэnэz.. Юьbhesiz Allah sizden daha ьstьndьr ve her bir юeyden daha a'ladэr ve sizin onlar olan ьstьnlьрьnьzden daha a'la ve daha ьstьn ve her bir юeyden daha bьyьktьr. Siz onun elinde ve onun kubbesindesiniz. Цyleyse Allah’tan korkunuz ve Allah’tan sakэnэnэz kadэnlara zulmetmenizden ve onlara taюkэnlэk yapmaya yol aramanэzdan onlar size itaat ediciler olduklarэ halde. Yoksa Allah Teвlв onlar hesвbэna sizden intikam alэr. Rabbiniz ki o sizden daha A'ladэr; her юeyden A'ladэr Ekberdir; her bir юeyden daha bьyьktьr.[38]

Эbnь Cerоr hazretleri,;ِالْمُتَعَال عَالِمُ الْغَيْب ِ وَالشَّهَادَةِ الْكَبِيرُ = ayeti celilesinin tefsirinde de юцyle diyor: Allah c.c sizden рaib olan/sizin gцrmediрiniz, юahid olmadэрэnэz юeyleri bilendir. Gцzlerinizle gцrmediрiniz юeyleri bilendir. Ona hiзbir sey gizli kalmaz. Зьnki insanlar O’nun yarattэрэ ve tedbоr ettiрi varlэklardэr. O, цyle bir Kebirdir/bьyьktьr ki her юey onun altэndadэr. O mьteвl’dir, kudretiyle her юeye Mьste'lоdir/ her юeyin ьstьnde olucudur…[39]

Эbnь Cerоr كُلُّ شَيْءٍ هَالِكٌ إِلَّا وَجْهَهُ= "Allahэn vechi mьstesna, her юey helak olacaktэr" ayeti celоlesinin tefsirinde; وَجْهَهُ= kelimesini;إِلَّا هُو “sadece O mьstesna” diye tefsir etmiюtir.[40]

Эmвm Taberо hazretlerinin, Allah Teвlв;وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ= ”Allah зok geniюtir ve зok bilendir” ayetine yaptэрэ tefsirine bakalэm. O юцyle diyor: Allah “fazlэ geniю olan”dэr, lutuf ve ihsanэyla Cevvвd'dэr. Цyleyse siz cariyelerinizi evlendirin. Allah Vвsi'dir, fazlэ geniюdir; fakirlerse, fazlэndan onlara geniюlik yapar, O Alоm'dir/sonsuz ilim sahibidir, insanlardan fakir olanlarэ bilendir. Mahluklarэnэn tedbiri ona gizli deрildir.[41] Yine Allah Teвlв;إِنَّ رَبَّكَ أَحَاطَ بِالنَّاسِ=/ "hani sana dedik ki юьbhesiz Rabbin insanlarэ ihвta etti/kuюattэ" Bu ayetlerden Seleften hiзbir kimse ilim ve iktidar kuюatmasэndan baюka bir юeyi mi anlamэюtэr? Onlar manayэ tayin etmiюler ve aзэklamэюlar.[42]

Эmвm Taberо birinci ayeti celilenin tefsirinde юцyle buyuruyor. Allah celle senвuhы buyuruyor ki; "Hatэrla ey Muhammed!.. Hani sana, ‘Rabbin insanlarэ kudretiyle зepeзevre kuюattэ. Artэk onlar Rabblerinin kabzasэ iзindedirler, oradan зэkmaya Allah'эn dilemesi olamaksэzэn kadir olamazlar; biz seni onlardan engellemekteyiz. Onlardan hiз kimseden korkma ve sana risaletini tebliрi noktasэnda neyi emrettiysek onu tatbik et’ dedik.” Sonra Taberо bu manayэ Tabiыn mьfessirlerin en bьyьk вlimlerinden olan Mucahid ve Katade’den nakletti.[43]

Taberо ikinci;مُحِيطٌ أَلَا إِنَّ اللهَُ بِكُلِّ شَيْءٍ ”Ey!... Юьbheniz olmasэn ki, Allah her bir юeyi kuюatэcэdэr” ayeti celоle(si)nin tefsоrinde юцyle diyor: Yani yarattэklarэndan her bir юeyi; مُحِيطٌ ilmi ve kudreti ile kuюatэcэdэr. Onun ilminden hiзbir юey uzak deрildir. Эradesinden hiзbir юey uzak kalmaz ki onu kaybetsin ve kaзэrsэn. Fakat odur her bir юeye muktedir olan ve onun mekвnэnэ bilen.[44] (Taberо’den Nakiller Bitti.)

Allвme Kudво’nin de dediрi gibi, Allah teвlв

;اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ= ”Allah gцklerin ve yerin nыrudur,” (Nыr:35) buyurdu. Seleften hiзbir kimse bu nыrun duvarlardan ve havadan sьzьlьp gelen ve yayэlan bir эюэk olduрunu anlamamэюtэr. Allah'э ve kitabэnэ tanэyan alimlerin makamэ bu avamca olan zahiri manayэ anlamaktan зok ьstьndьr.

Altэncэ Fasэl