 |
3.2.3. Аспаптық зерттеу әдістері
|
|
|
|
Қ алқ анша без ауруларымен сырқ аттанғ ан науқ астарды аспаптық зерттеу ә дістеріне УДЗ, сцинтиграфия, пункциялы биопсия, компьютерлік жә не магниттік-резонансты томография жә не т. б. ә дістер жатады. Қ арапайым, ақ паратты, қ ауіпсіз жә не инвазивті емес Қ Б зерттеу ә дісінің бірі УДЗ болып табылады. УДЗ без бө ліктерінің, тү йінді тү зілістердің ө лшемін, эхоқ ұ рылымын нақ ты анық тауғ а толық мү мкіндік береді.
3. 8 сурет. УДЗ арқ ылы Қ Б кө лемін анық тау. Без кө лемі мына формула арқ ылы анық тайтын бө ліктерінің кө леміне тең: АхВхСх 0, 49
Ультрадыбысты бақ ылау Қ Б пункциялы биопсиясының ақ параттылығ ын арттырады.
Қ алқ анша безі мен ондағ ы тү йіндердің эхоқ ұ рылымын анық тау, басқ а да зерттеу ә дістерімен бірге қ ұ нды диагностикалық маң ыздылық қ а ие болады, дегенмен УДЗ ө з кезегінде анық талғ ан ө згерістердің морфологиялық қ ұ рылымын анық тай алмайды. УДЗ жауап беретін басты сұ рағ ы - без кө лемін бағ алау. Қ Б бө ліктерінің кө лемін анық тау ү шін оның ү ш проекциядағ ы ең ү лкен ө лшемдерін алады. Алынғ ан нә тижелерді эллипсоидттылық коэффициентіне кө бейтеді (0, 479) (3. 8 сурет).
Ересек ә йел адамдарда Қ Б кө лемі 18 мл аспайды, ал ер адамдарда— 25 мл. Сонымен, жемсау немесе Қ Б патологиялық ұ лғ аюы деп УДЗ бойынша без кө лемінің ә йелдерде 18 мл-ден, ал ер адамдарда 25 мл-ден артық болуын айтамыз (3. 2 кесте). Қ азіргі кезде ө кінішке орай балалардағ ы Қ Б кө лемін бағ алау жө ніндегі ортақ қ ағ ида жоқ. Дегенмен, бағ дарлық жас шамалық нормативтерді (қ алыптпмаларды) қ олдану ың ғ айлы. Эпидемиологиялық зерттеулерде балалар денесінің ауданы есептелінетін нормативтер қ олданылады.
|
|
|
3. 2 кесте. Жасты ескере отырып қ алқ анша без кө лемін бағ алау
| Топ | Қ Б қ алыпты кө лемі (мл) |
| 6–10 жас аралығ ындағ ы балалар | < 8 |
| 11–14 жас аралығ ындағ ы балалар | < 10 |
| 15–18 | < 15 |
| Ә йел адамдар | < 18 |
| Ер адамдар | < 25 |
Егер гормональды зерттеу Қ Б қ ызметін, пальпация мен УДЗ без қ ұ рылымын зерттесе, сцинтиграфия Қ Б морфофункционалды сипаттамасын алуғ а мү мкіндік береді, соның ішінде негізгі екі параметрді бағ алайды: радиофармпрепаратты сің іруі мен Қ Б бойына таралуы. Қ Б кө лемін, қ ұ рылымдық ө згерістерін (тү йіндерді анық тау), қ ызметін анық тау ү шін сцинтиграфия аз ақ паратты. Қ Б сцинтиграфиясы ү шін жиі моновалентті анион, йод секілді органификацияғ а ұ шырамайтын, безбен жақ сы сің ірілетін технеция изотопы 99mТс-пертехнетат (99mТс) қ олданылады.
Қ ысқ а жартылай ыдырау уақ ыты 99mТс (6 сағ ) мен қ алқ анша безбен аз сің ірілуі сә улелену мө лшерін азайтады. 99mТс кө ктамырғ а енгізіледі жә не изотопты енгізгеннен кейін зерттеу бірден жү ргізіледі. 99mТс –мен сцинтиграфияны жү ргізуге басты кө рсеткіштер:
· Тиреотоксикоздың тү рлі патогенетикалық варианттарының салыстырмалы диагностикасы: Қ Б шынайы гиперфункциясы (Грейвс ауруы, Қ Б функционалды автономиясы) жә не деструктивті тиреотоксикоз (босанудан кейінгі тиреоидит, жасө спірімдік тиреоидит, 2 типті амиодарон-индуцирленген тиреотоксикоз). Бірінші жағ дайда сцинтиграфияда 99mТс сің ірілуі жоғ ары болады (3. 9 а сурет), ал екіншісінде — сің ірілуі тө мен немесе мү лдем сің ірілмейді (3. 9 б сурет);
|
|
|
· Қ Б функционалды автономиясының компенсирленген (эутиреоз кө рінісінде) жә не декомпенсирленген (тиреотоксикоз кө рінісінде) диагностикасы. Сондық тан зерттеу жиі тү йінді жә не кө п тү йінді жемсау кезінде тағ айындалады.
3. 9 сурет. 99mТс-мен Қ Б сцинтиграфиясы. Белгіленген аймақ тар УДЗ бойынша анық талғ ан тү йінді тү зілістерге сә йкес келеді:
а — Грейвс ауруындағ ы 99mТс сің ірілуінің жайылмалы тү рде кү шеюі;
б — Деструктивті тиреотоксикоз (жеделдеу тиреоидит) кезіндегі 99mТс сің ірілуінің жайылмалы тө мендеуі;
в — Қ Б сол жақ бө лігіндегі «ыстық » тү йінмен салыстырғ анда Қ Б қ алғ ан тінінде 99mТс сің ірілуінің тө мендеуі(тү йінді уытты жемсау).
г — Қ Б оң жақ бө лігіндегі «суық » тү йін (тү йінді эутиреоидты коллоидты пролиферлеуші жемсау).
Қ Б функционалды автономиясының диагностикасы кезінде тү йінді тү зілістердің бірнеше сцинтиграфиялық сипаттамаларын ажыратады. «Ыстық » немесе автономды функционирлеуші тү йін УДЗ бойынша анық талғ ан тү йіннің қ алыпты без тінімен салыстырғ анда изотопты кө п сің іру (жинау) нә тижесінде анық талады (3. 9 в сурет). Тү йінді қ оршағ ан тіннің изотопты жинауы тө мен немесе мү лдем тө мен болуы мү мкін, сондық тан бұ л кезде гиперфункциялы тү йін анық талады. «Жылы» тү йіндердің изотопты сің іруі оны қ оршағ ан тіннің изотопты сің іруімен бірдей болады. «Суық » тү йіндер сцинтиграммада изотопты жинау ақ ауы ретінде анық талады (3. 9 г сурет). Қ ызметі жағ ынан олар қ алыпты немесе тө мендеген белсенділікте болады. Қ Б сцинтиграфиясы тү йінді тү зілістің морфологиясы жө нінде қ орытынды жасауғ а ақ парат бермейді: бұ л салада жің ішке инелі биопсияның маң ызы ү лкен. «Суық » тү йіндер 5–8% жағ дайда қ атерлі ісіктер болып табылады, «ыстық » тү йіндер- сирек кездеседі.
|
|
|
Қ Б сцинтиграфиясында 99mТс-ден басқ а екі изотоп қ олданылады: 131I жә не 123I. Салыстырмалы ү лкен сә улелік жү ктемесі мен жартылай ыдырау уақ ытының ү лкен болуына байланысты 131I изотопын қ олдану кей жағ дайлармен шектеледі, яғ ни осы изотоптың Қ Б-бен сің ірілуі мен шығ арылуының кө рсеткішіне негізделіп, емдік мө лшері (уытты жемсау мен Қ Б обырының 131I терапиясы) есептеледі. Сонымен қ атар, ол функционирлеуші, йодты сің іруін ә лі жоғ алтпағ ан, Қ Б-дің жоғ ары дифференцирленген рагының метастаздарын визуализациялау ү шін қ олданылады. Бұ л мақ сатта 123I қ олданғ ан ың ғ айлы, себебі бұ л жағ дайда сцинтиграфияны изотопты енгізгеннен бірнеше уақ ыттан кейін орындауғ а болады.
99mТс изотопымен салыстырғ анда йод изотоптары органификацияғ а ұ шырайды, бұ л йод органификациясының ақ ауларымен байланысы бар туа біткен гипотиреоздың этиологиялық диагностикасында ерекше орын алады. Сонымен қ атар, йод изотоптары Қ Б эктопирленген тінін визуализациялауда қ олданылады.
Қ Б жің ішке инелі аспирациялы биопсиясы (ЖИАБ) барлық пальпацияланатын тү йінді тү зілістерде жә не УДЗ бойынша диаметрі 1 см-ден асатын тү йіндерге тағ айындалады. ЖИАБ кіші тү йінді тү зілістерге қ атерлі ісікке тә н эхографиялық белгілер анық талғ анда жасалады. ЖИАБ басты мақ саты— тү йінді жемсаумен дамитын сырқ аттарды салыстырмалы диагностикалау.
ЖИАБ УДЗ бақ ылауында жү ргізу зерттеудің ақ параттылығ ын арттырады, ә сіресе кистозды ө згерістер мен диаметрі бойынша ү лкен емес тү йінді тү зілістерде. ЖИАБ-дан кейін гистологиялық емес, цитологиялық зерттеудің жү ргізілетінін айта кеткен жө н, яғ ни Қ Б тілімін зерттеу емес, ө згерген жасушаларды зерттеу.
Қ Б ауруларын диагностикалауда МРТ жә не КТ секілді қ осымша зерттеу ә дістері қ олданылады. МРТ мен КТ кө рсеткіштері ө те сирек кездеседі, мысалы: кө кірек аралық ағ заларын жаншитын кө кірек арты жемсауын визиуализациялау. Бұ л жағ дайда КТ қ арағ анда МРТ ақ паратты. Сонымен қ атар, ол эндокринді офтальмопатия емінің ә серін диагностикалау мен бағ алауда қ олданылуы мү мкін.
|
|
|
Аспаптық зерттеулер арасында ө ң ешті бариймен контрастап кө кірек арты кең істігі мен мойын ағ заларын (кең ірдек, ө ң еш) рентгенографиялық зерттеу ө з маң ыздылығ ын жоғ алтқ ан жоқ. Бұ л зерттеу ү лкен кө лемдегі жемсау трахеяны ығ ыстырғ ан деген кү мә н туғ анда тағ айындалады.
|
|
|
