 |
3.4. ГРЕЙВС АУРУЫ. Этиологиясы
|
|
|
|
3. 4. ГРЕЙВС АУРУЫ
Грейвс ауруы (ГА, Базедов ауруы, жайылмалы уытты жемсау) — тиреотропты гормон (ТТГ) рецепторларына қ арсы антиденелердің ө ндірілуінен дамитын, клиникалық Қ Б зақ ымданғ аннан тиреотоксикоз синдромының дамып, экстратиреоидты патологиямен (эндокринді офтальмопатия, перитибиальды микседема, акропатия) бірге кө рінетін жү йелік аутоиммунды ауру (3. 5 кесте). Ауру алғ аш рет 1825 ж. Калеб Парримен, 1835 ж. — Роберт Грейвспен, 1840 ж. — Карл фон Базедовпен суреттелген болатын.
3. 5 кесте. Грейвс ауруы
| Этиологиясы | Белгісіз; HLA-DR3, HLA- DQA1*0501 гаплотиптерімен ассоциация, протективті гаплотип: HLA-DQA1*0701. |
| Патогенезі | Тиреотоксикоз синдромы мен ретробульбарлы шелмайда қ абынулық ө згерістердің дамуымен сипатталатын ТТГ рецепторларына ынталандырушы антиденелердің ө ндірілуі. |
| Эпидемиологиясы | Ә йелдер 10 есе жиі ауырады, ә сіресе 20 мен 50 жас аралығ ында. Қ алыпты йод қ абылдайтын аймақ тарда тиреотоксикоздың таралуы-ә йелдердің 2%-да, ГА жаң а жағ дайларының жиілігі- жылына 1000 ә йелдердің 3-де. |
| Басты клиникалық кө ріністері | Тахикардия, суправентрикулярлы аритмия, жү рек жеткіліксіздігі, тә беті жоғ ары бола тұ ра дене салмағ ының тө мендеуі, бұ лшық еттік ә лсіздік, тремор, тершең дік, қ озғ ыштық, жылауық тық, тиреотоксикоздың кө здік симптомдары, эндокринді офтальмопатия. |
| Диагностикасы | ТТГ↓, Т4 жә не Т3 ↑, эндокринді офтальмопатия, Қ Б кө лемінің жайылмалы ұ лғ аюы, Қ Б сцинтиграфиясы бойынша 99mТс сің ірілуінің жайылып кү шеюі, ТТГ рецепторларына қ арсы антиденелер. |
| Салыстырмалы диагностикасы | Тиреотоксикозбен дамитын басқ а аурулар. |
| Емі | Тиреостатикалық терапия (тиамазол, пропилтиоурацил), тиреоидэктомия (Қ Б субтотальды резекциясы), 131I-пен терапия. |
| Болжамы | Тұ рақ ты эутиреозғ а қ ол жеткізгенде болжамы жақ сы. Тиреостатикалық терапиядан кейін сауығ ып кету мү мкіндігі — 25–50 %. Радикалды ә дістерді қ олданғ аннан кейін тұ рақ ты тиреоидты гормондар препараттарымен орынбасушы терапия. |
|
|
|
Қ азіргі таң да ГА терминінің орнына дә стү рлі тү рде жайылмалы уытты жемсау термині қ олданылады, дегенмен оның да бірқ атар кемшіліктері бар. Біріншіден, ол қ алқ анша бездің макроскопиялық (жайылмалы жемсау) жә не қ ызметінің (уытты) ө згерісін ғ ана сипаттайды, ал бұ л ГА ү шін міндетті болып табылмайды: бір жағ ынан, без ұ лғ аюы дамымауы мү мкін, екінші жағ ынан жайылмалы да болмауы мү мкін. Сонымен қ атар, тиреотоксикозбен сипатталатын Қ Б жайылмалы ұ лғ аюы басқ а ауруларда да дамуы мү мкін. Жай уытты жемсау терминінің орнына «ауру» терминін қ олдану дұ рыс, себебі бұ л ү рдістің жү йелі аутоиммунды екенін айқ ындап кө рсетеді. Дегенмен, бү кіл ә лемде дә стү рлі тү рде қ олданатын, бә ріне тү сінікті жә не танымал термин - «Грейвс ауруы», ал неміс тілінде сө йлейтін халық тарда «Базедов ауруы» деген термин кең қ олданылуда.
Этиологиясы
ГА мультифакторлы ауру, себебі сыртқ ы орта тү рткілерінің кө рінісінде (фонында) иммунды жауаптың генетикалық ерекшеліктері іске асырылады. Этникалық ассоцирленген генетикалық бейімдеушілікпен (европалық тардың HLA-B8, -DR3 жә не -DQA1*0501 гаплотиптерін тасымалдауы) қ атар ГА патогенезінде психоә леуметтік жә не сыртқ ы орта тү рткілері маң ызды рө л атқ арады. Эмоциональды стрессті жә не экзогенді тү рткілер, мысалы темекі тарту, ГА генетикалық бейімділікті тудыруы мү мкін. Темекі тарту ГА даму қ аупін 1, 9 есеге арттырады, ал ГА кезінде дамығ ан эндокринді офтальмопатия қ аупін 7, 7 есеге жоғ арылатады. ГА басқ а да аутоиммунды эндокринді аурулармен бірге ұ штасуы мү мкін (қ антты диабеттің 1 тү рі, біріншілік гипокортицизм); мұ ндай жұ птасу ІІ типті аутоиммунды полигландулярлы синдром деп аталады (9. 1. 2 бө лімді қ араң ыз).
|
|
|
Иммунологиялық толеранттылық тың бұ зылуы нә тижесінде, аутореактивті лимфоциттер (CD4+ жә не CD8+ T-лимфоциттер, B-лимфоциттер) жабысқ ақ (адгезивті) молекулалардың (ICAM-1, ICAM-2, E-селектин, VCAM-1, LFA-1, LFA-3, CD44) қ атысуымен Қ Б паренхимасын инфильтрлейді (сің белейді) де, онда дендритті жасушалар, макрофагтар жә не В-лимфоциттермен таныстырылатын бірқ атар антигендерді анық тайды. Кейінірек цитокиндер мен сигналды молекулалар В-лимфоциттердің антигенспецификалық ынталануына тү рткі болып, нә тижесінде тироциттердің тү рлі компоненттеріне қ арсы бағ ытталғ ан спецификалық иммуноглобулиндер ө ндіріледі. ГА патогенезінде ТТГ рецепторларына қ арсы бағ ытталғ ан ынталандырушы антиденелердің ө ндірілуі басты маң ыздылық қ а ие (ТТГр-АД) (3. 10 сурет).
3. 10 сурет. Грейвс ауруының этиологиясы мен патогенезі
| 3. 10 сурет Тиреотоксикоз- Тиреотоксикоз Рецептор ТТГ- ТТГ рецепторы Тироцит- Тироцит В-клетка- В-жасуша Стимулирующие антитела к рТТГ- ТТГ рецепторларын белсендіруші (сергітуші) антиденелер Активированные Т-лимфоциты- Белсенген Т-лимфоциттер Экстратиреоидная патология(ЭОП)- Экстратиреоидты патология (ЭОП) |
Басқ а кө птеген аутоиммунды аурулардан ерекшелігі ГА кезінде нысана ағ заның бұ зылуы емес, оның ынталануы дамиды. Бұ л жағ дайда аутоантиденелер тироциттердің мембранасында орналасқ ан ТТГ рецепторларының фрагментіне қ арсы ө ндіріледі. Нә тижесінде, антиденемен байланысқ а тү скен рецептор белсенеді де, тиреоидты гормондардың пострецепторлы синтез каскадын іске қ осып (тиреотоксикоз), тироциттердің гипертрофиясын ынталандырады (Қ Б ұ лғ аюы). Ә лі кү нге дейін толық тү сініксіз себептерден антигендермен сенсибилизацияланғ ан Қ Б Т-лимфоциттермен инфильтрацияланып, ретробульбарлы шелмай (эндокринді офтальмопатия), балтырдың алдың ғ ы бетіндегі шелмай (претибиальды микседема) секілді басқ а қ ұ рылымдарда да иммунды қ абынуды шақ ырады.
|
|
|
|
|
|
