 |
3. 2. ҚалҚанша без ауруларымен сырҚаттанҒан науҚастарды зерттеу Әдістері
|
|
|
|
3. 2. Қ АЛҚ АНША БЕЗ АУРУЛАРЫМЕН СЫРҚ АТТАНҒ АН НАУҚ АСТАРДЫ ЗЕРТТЕУ Ә ДІСТЕРІ
3. 2. 1 Физикалық зерттеу ә дістері
Қ алқ анша без ауруларының клиникалық диагностикасы науқ астарда тиреотоксикоз, гипотиреоз жә не без қ ызметінің қ алыпты, жоғ ары, тө мен болуымен сипатталатын қ алқ анша без қ ұ рылымдарының ө згерістерін анық тауғ а негізделеді. Қ алқ анша без ауруларының диагностикасында пальпациялау маң ызды орын алады. Адамдардың басым кө пшілігінде қ алыпты жағ дайда қ алқ анша без жақ сы пальпацияланады. Пальпацияны жү ргізу толық кісілер мен мойын бұ лшық еттері жақ сы жетілген ер адамдарда аздап қ иындық тар тудырады. Қ алқ анша безді сипап сезу науқ ас сілекейін жұ тқ анда орындалады, себебі сол сә тте кө мей қ алқ анша безбен жоғ ары кө теріліп, тө мен тү седі. Осы кезде Қ Б саусақ тардан сырғ ып ө тіп, жұ мсақ -эластикалық буылтық сияқ ты сезіледі. Дә рігер пальпация барысында науқ асқ а қ арама-қ арсы (бұ л кезде пальпация екі басбармақ пен жү ргізіледі) немесе науқ астың артқ ы жағ ынан тұ рады (науқ ас отырады), яғ ни Қ Б сұ қ жә не ортаң ғ ы саусақ тар арқ ылы пальпацияланады (сурет 3. 5).
Қ алқ анша без пальпациясының без қ ұ рылымы мен кө лемдерін бағ алауда жеткіліксіз мә ліметтер беретін ә діс екенін естен шығ армағ ан жө н - қ ате қ орытынды жасау мү мкіндігі 30% астам. Дегенмен, Қ Б қ ызметін бағ алауда УДЗ секілді аса ақ паратты ә дістерді жү ргізуге арналғ ан кө рсеткіштерді пальпация нә тижелері анық тайды.
|
|
|
3. 5 сурет. Қ алқ анша безді пальпациялау ә дістері
Қ азіргі уақ ытта Бү кіл Дү ниежү зілік Денсаулық Сақ тау Ұ йымы (БДДҰ ) ұ сынғ ан эпидемиологиялық зерттеулер нә тижесінде эндемиялық жемсаудың кө лемін бағ алау мақ сатында қ олданылатын жіктеме кең қ олданыс тапты (3. 1кесте). Бұ л жіктеме Қ Б қ алыпты жағ дайда кө лемі науқ астың басбармағ ының дистальды фалангасінің кө леміндей болуына негізделеді. Пальпация нә тижелері бойынша Қ Б осы кө лемнен ү лкен болып, бірақ без қ арап тексергенде кө рінбесе - жемсаудың І дә режесі деуге болады. Егер без қ арап тексергенде кө рінетін болса - жемсаудың ІІ дә режесі (кө рінетін жемсау). Бұ л жіктеменің қ ұ ндылығ ы оның қ арапайым жә не қ олжетімді болуында, сонымен қ атар тү рлі аймақ тарда жемсаудың таралуы жө ніндегі мә ліметтерді салыстыруғ а мү мкіндік беруінде. Жіктеменің эндемиялық жемсауды эпидемиялық аймақ тарда бағ алау мақ сатында жасалынғ анын естен шығ армағ ан жө н.
3. 1 кесте. Жемсау жіктемесі (БДДҰ, 2001)
| Дә режесі | Сипаттамалары |
| Жемсау жоқ, ұ лғ аймағ ан (без кө лемі науқ астың басбармағ ының дистальды фалангасінен ү лкен емес). | |
| І | Қ алқ анша бездің ұ лғ айғ ан бө ліктері пальпацияланады, бірақ бездің ө зі мойынның қ алыпты қ алпында кө рінбейді. Бұ ғ ан бездің ұ лғ аюына ә келмейтін тү йінді тү зілістерді де жатқ ызады. |
| ІІ | Қ алыпты мойын қ алпында немесе қ арап тексергенде кө лемі ұ лғ айғ ан қ алқ анша без анық талады. |
|
|
|
3. 2. 2. Зертханалық зерттеу ә дістері
Қ алқ анша без қ ызметін бағ алаудың басты ә дісі – ТТГ дең гейін анық тау. Заманауи кө зқ арас бойынша Қ Б қ ызметін ТТГ дең гейін анық тамай тұ рып, бағ алау ү лкен қ ателік. ТТГ дең гейінің жоғ арылауы анық талғ ан болса, қ осымша Т4 гормонының мө лшерін анық тау тағ айындалады, ал ТТГ дең гейі тө мендесе - Т4 жә не Т3 дең гейі зерттеледі (3. 6 сурет). Бірден ү ш гормональды зерттеуді науқ асқ а тағ айындау (ТТГ, Т4 жә не Т3) артық тау жә не қ ымбат зерттеу болып табылады.
Гипофиздің ТТГ ө ндіруі мен Қ Б Т4 гормонын ө ндіруі ө зара теріс логарифмдік тә уелділікте. Басқ аша айтқ анда, ө те аз мө лшерде тиреоидты гормондардың ауытқ уы, ТТГ-ның қ арама-қ арсы бағ ытта бірнеше рет ө згеруіне ә келеді.
3. 6 сурет. Қ алқ анша без қ ызметін бағ алау
| 3. 6 сурет Повышен один из них или оба- Біреуі немесе екеуі де жоғ арылағ ан Норма- Норма Снижен- Тө мендеген Субклинический тиреотоксикоз- Субклиникалық тиреотоксикоз Субклинический гипотиреоз- Субклиникалық гипотиреоз Манифестный тиреотоксикоз- Манифесті тиреотоксикоз Манифестный гипотиреоз- Манифесті гипотиреоз |
Бұ л заң дылық Қ Б қ ызметінің субклиникалық бұ зылыстарының негізінде жатыр, ол дегеніміз тиреоидты гормондардың қ алыпты дең гейі бола тұ ра, ТТГ дең гейінің оқ шауланғ ан ө згерісін кө рсетеді. Субклиникалық гипотиреоз (Қ Б минимальді жеткіліксізділігі) — Т4 гормонының дең гейі қ алыпты, ал ТТГ дең гейі жоғ арылағ ан, ал субклиникалық тиреотоксикоз — Т4 жә не Т3 гормондарының дең гейі қ алыпты, ал ТТГ дең гейі тө мендеген. Соң ғ ы жағ дайда, яғ ни Т4 жә не Т3 гормондарының қ алыпты дең гейінде, ТТГ дең гейінің тө мендеуі кезінде екі тиреоидты гормонды да анық тау (Т4 жә не Т3) маң ызды, себебі ТТГ тө мендеуі Т4-тің қ алыпты дең гейде болып, ал Т3-тің (Т3-тиреотоксикоз) жоғ арылауымен ұ штасуы мү мкін, бұ л жағ дай жиі егде науқ астарда кө птү йінді уытты жемсау кө рініс бергенде кездеседі. Қ Б қ ызметінің субклиникалық бұ зылыстарын диагностикалауда клиникалық симптомдардың бар, жоғ ы ешқ андай маң ыздылық қ а ие болмайды: бұ л феномендерге тек зертханалық диагностика қ ағ идалары тә н. Айқ ын немесе манифесті гипотиреоз дегеніміз – ТТГ дең гейінің жоғ арылап, Т4 дең гейінің тө мендеуі, ал айқ ын немесе манифесті тиреотоксикоз дегеніміз - ТТГ дең гейінің тө мендеп, қ анда Т4 жә не Т3 гормондары концентрациясының жоғ арылауы (3. 6 сурет).
|
|
|
Заманауи гормональды зерттеу ә дістері Т4 жә не Т3 гормондарының жалпы фракциясын (бос гормон+байланысқ ан) жә не жеке бос Т4 жә не Т3 гормондарының дең гейлерін анық тауғ а мү мкіндік береді. Соң ғ ысы (реанимация бө лімшелеріндегі науқ астардан басқ а) ү лкен диагностикалық маң ыздылық қ а ие. Біріншіден, бұ л ә сіресе бос тиреоидты гормондардың биологиялық белсенді болуымен, екіншіден басқ а аурулардағ ыдай байланыстырушы ақ уыздар дең гейі ауытқ уының олардың концентрациясына ә сер етпейтінімен байланысты.
Тиреоглобулин дең гейін анық тау Қ Б жоғ ары дифференцирленген қ атерлі ісігі бойынша кешенді ем (тиреоидэктомия+терапия 131I) қ абылдайтын науқ астардың мониторингінде қ олданады. Тиреоидты тіннің толық аблациясы (алып тастау) жасалғ ан науқ астарда қ андағ ы тиреоглобулиннің пайда болуы (жоғ арылауы), ісік рецидивін кө рсетеді.
Қ Б-дің аутоиммунды ауруларын диагностикалауда тү рлі антиденелерді анық тау қ олданылады. Классикалық антиденелерге жатады: тиреоглобулинге қ арсы антидене (ТГ-АД), тиреоидты пероксидазағ а қ арсы антидене (ТПО-АД). Бұ л антиденелер Қ Б кез келген аутоиммунды патологиясының суррогатты (сапасыз) маркерлері болып табылады, яғ ни олардың мө лшерін анық тау кө птеген Қ Б-дің аутоиммунды ауруларын ажыратуғ а мү мкіндік бермейді. Антиденелер аутоиммунды тиреоидитпен сырқ аттанғ ан науқ астардың 70–90%, Грейвс ауруымен сырқ аттанғ андардың 75% жә не Қ Б ө згерісі дамымағ ан сау адамдардың 10% анық талады. Аса спецификалық зерттеу ТТГ рецепторларына қ арсы бағ ытталғ ан антиденелерді (ТТГр-АД) анық тау болып табылады, жиі Грейвс ауруында кездеседі.
|
|
|
Кальцитонин дең гейін анық тау Қ Б медуллярлы ісігін (С-жасушасынан дамитын қ атерлі ісік) анық тау мақ сатында жү ргізіледі. Бұ л кезде кальцитониннің базальды дең гейі мен пентагастрин, кальций глюконаты секілді ынталандырушыларды енгізгеннен кейінгі динамикасын бағ алауғ а болады.
Несеппен йод экскрециясын анық тау қ андайда бір аймақ та йод тапшылығ ының айқ ындылық дә режесін бағ алау мақ сатында эпидемиологиялық зерттеу шең берінде жү ргізіледі. Клиникалық тә жірибеде, яғ ни ауруларды диагностикалауда бұ л зерттеу қ олданылмайды. Тек йодиндуцирлеген Қ Б аурулары кезінде жү ргізуге болады, бұ л кезде ағ зағ а йодтың артық тү суін йодурия арқ ылы бағ алауғ а болады.
3. 7 сурет. УДЗ аппаратының мониторында (а) жә не сызбадағ ы (б) Қ Б-дің кө лденең кесіндісі
| 3. 7 сурет Позвоночник- Омыртқ а Длинная мышца шеи- Мойынның ұ зын бұ лшық еті Пищевод- ө ң еш Общая сонная артерия- Жалпы ұ йқ ы артериясы Доля щитов. железы- Қ алқ анша бездің бө лігі Грудино-ключично-сосцевидная мыщца- Тө с-бұ ғ ана-емізікшелік бұ лшық еті Грудиноподъязычная и грудинощитовидные мышцы- Тө с- тіласты жә не тө сқ алқ аншалық бұ лшық еттері Перешеек щит. железы- Қ алқ анша бездің қ ылтасы Трахея- Кең ірдек Внутренная яремная вена- Ішкі жарма кө ктамыры |
|
|
|
