 |
Диагностикасы. Емі және болжамы. ҚалҚанша бездіҢ аурулары. 3. 1. ҚалҚанша бездіҢ анатомиясы
|
|
|
|
Диагностикасы
БТЕС ә детте гипофиз ісігін топикалық диагностикалау, гиперпролактинемияны анық тау мақ сатында жү ргізілген МРТ барысында анық талады. Бұ л кезде ершік қ уысында тө менгі интенсивті сингнал аймағ ы анық талады, бұ л интраселлярлы аймақ та сұ йық тық тың, яғ ни цереброспинальды сұ йық тық тың болуын білдіреді, гипофиз деформацияланғ ан, орақ немесе жарты ай тә різдес, ершік тү біне жағ ылғ ан секілді (2. 10сурет).
2. 10 сурет. «Бос» тү рік ершігі синдромының МРТ-сі. Ершік тү бінде жағ ылғ ан секілді гипофиз кө рінеді. Ершік қ уысы цереброспинальды сұ йық тық пен толтырылғ ан
Емі жә не болжамы
БТЕС симптомдары ешқ андай емді қ ажет етпейді. Басқ а жағ дайларда БТЕС болжамы оны шақ ырғ ан негізгі аурудың ағ ымымен анық талады (гипофиз ісіктері жә не т. б. ).
3 БӨ ЛІМ
Қ АЛҚ АНША БЕЗДІҢ АУРУЛАРЫ
3. 1. Қ АЛҚ АНША БЕЗДІҢ АНАТОМИЯСЫ
МЕН ФИЗИОЛОГИЯСЫ
Қ алқ анша без (Қ Б) тек ішкі секрециялық қ ызметке ие, адам ағ засындағ ы ең ү лкен эндокринді без болып табылады. Ересек адамда оның салмағ ы шамамен 15–20 г. Қ алқ анша без кең ірдектің алдың ғ ы беті мен бү йірінде орналасқ ан екі бө ліктен жә не қ ылтадан тұ рады (3. 1сурет). Кейде қ ылтадан қ осымша пирамидальды бө лік бастау алады. Қ Б біріншілік жұ тқ ыншақ тың орталық бө лігінің тү бінен дамығ ан тө мпешіктен дамиды. Оның негізі қ ұ рсақ ішілік дамудың 15 аптасында басталып, 18–20 аптада тиреоидты гормондарды ө ндіре бастайды. Қ алқ анша без эмбриогенезінің бұ зылуы нә тижесінде оның орналасуының тү рлі ақ аулары кө рініс беруі мү мкін. Оларғ а қ алқ анша-тіл ө зегінің кисталары (жылауығ ы), тілшікті Қ Б, тиреоидты тіннің орталық жә не бү йірлік қ алдық тары жатады.
|
|
|
Қ алқ анша без екі тү рлі жасушалардан тұ рады: фолликулярлы жә не парафолликулярлы жасушалар (С-жасуша). Тироксин (Т4) жә не ү шйодтытиронин (Т3) ө ндіретін фолликулярлы жасушалар, безде кө птеген фолликулаларды қ ұ райды, ә рбір фолликулада коллоидпен толтырылғ ан орталық қ уыс болады, оның басты қ ұ рамы бір қ абат куб тә різді эпителиальды жасушалармен тысталып, қ оршалғ ан тиреоглобулин ақ уызы болып табылады (3. 2 сурет). Парафолликулярлы жасушалар (С-жасушалар) ақ уызды гормон кальцитонинді ө ндіреді.
Т4 жә не Т3 тирозин аминқ ышқ ылынан синтезделеді. Сонымен қ атар, Т4 ішкі сақ инасының дейиодталуы ә серінен биологиялық белсенді емес реверсивті ү шйодтытиронин (рТ3) тү зіледі (3. 3 сурет).
Тиреоидты гормондардың қ ұ рылымдық компоненті йод болып табылады. Бұ л микроэлемент толығ ымен ішекте сің іріліп, одан иондалғ ан тү рде қ ан сарысуына тү седі. Йодтың тироцит ішіне енуі қ уатқ а тә уелді ү рдіс жә не натрийдің натрий-йодидті симпортерімен (NIS) кері тасымалдануы арқ ылы іске асады. Жасушаларда йод ионы тотығ ып, органификацияғ а ұ шырайды да, фолликулярлы жасушалар ө ндіретін тиреоглобулиндегі тирозин аминқ ышқ ылының қ алғ ан молекулаларымен қ осылады.
3. 1. сурет. Қ алқ анша без
| 3. 1. сурет Средние щитовидные вены- Қ алқ анша бездің ортаң ғ ы кө ктамыры Нижняя щитов. артерия- Қ алқ анша бездің тө менгі артериясы Перстнещит. хрящ- Жү зікше-қ алқ анша шеміршегі Перстнещит. мыщца- Жү зікше-қ алқ анша бұ лшық еті Правая доля- Оң жақ бө лік Верхняя щит. вена- Қ алқ анша бездің жоғ арғ ы кө ктамыры Щитов. хрящ- Қ алқ анша шеміршегі Щитоподъязычная мыщца-Қ алқ анша-тіласты сү йек бұ лшық еті Верхнещит. артерия- Қ алқ анша бездің жоғ арғ ы артериясы Верхняя гортанная артерия- Кө мейдің жоғ арғ ы артериясы Подъязычная кость- Тіл асты сү йегі Срединняя щитоподъязычная связка- Қ алқ анша-тіласты сү йегінің ортаң ғ ы байламы Пирамидная доля- Пирамидті бө лік Левая доля- Сол жақ бө лік Перешеек щит. железы- Қ алқ анша бездің қ ылтасы Ниж. щит. вена- Қ алқ анша бездің тө менгі кө ктамыры Непарное щит. сплетение- Қ алқ анша без кө ктамырының сың ар ө рімі Трахея- Кең ірдек Самая нижняя щит. артерия- Қ алқ анша бездің ең тө менгі артериясы |
|
|
|
Осыдан кейін тиреоглобулин ө з қ ұ рылымын былайша ө згертеді: ө зара конденсация реакцияларын жең ілдету ү шін тирозильді қ алдық тар бір-бірімен жақ ындасады. Тирозильді қ алдық тардың йодталуы мен конденсация реакциясы фолликулярлы жасушалардың микросомальды фракцияларында орналасқ ан тиреоидты пероксидаза (ТПО) кө мегімен іске асырылады.
3. 2 сурет. Қ алқ анша бездің гистологиялық қ ұ рылымы
| 3. 2 сурет Тироциты- Тироциттер Коллоид- Коллоид Соединительная ткань с кровеносными сосудами- Қ ан тамырларымен бірге дә некер тіні Фолликул щитовид. железы- Қ алқ анша бездің фолликуласы |
3. 3 сурет. Қ алқ анша без гормондарының қ ұ рылымы
Кейін қ ұ рамында байланысқ ан йодтиронині бар тиреоглобулин апикальды мембрана арқ ылы тасымалданып, фолликуланың коллоидты қ уысында жиналады да, қ айтадан тироциттерге еніп, олардың базальды мембранасына қ арай ауысып, қ анғ а йодтирониндер бө леді. Қ анғ а тү скен Т4 жә не Т3 гормондары қ ан айналымында негізінен ақ уыздармен байланысқ ан кү йде болады (тироксинбайланыстырушы глобулин, преальбумин (транстиретин), альбумин). Т4 қ андағ ы жартылай ө мір сү ру уақ ыты 7–9 кү нге, ал Т3— 2 кү нге созылады.
|
|
|
Бос йодтирониндер салыстырмалы тү рде жасушалар мембранасы арқ ылы оң ай ө теді. Тиреоидты гормондардың жасушаішілік ә серлері олардың метаболизмге ұ шырау ү рдістерімен тығ ыз байланысты (ең алдымен дейодталу механизмдерімен). Олардың ішіндегі ең маң ыздысы- Т4-тің аса белсенді Т3-ке конверсиясы (айналуы). Тиреоидты гормондардың рецепторларымен Т3-тің тікелей байланысуына орай, Т4 прогормон, ал Т3 нағ ыз гормон ретінде қ арастырылады. Т3 гормоны ағ за жасушаларының басым кө пшілігінде орналасқ ан спецификалық ядролық рецепторлармен байланысып, тү рлі гендердің экспрессиясының ө згерісіне ә келеді де, тиреоидты гормондардың физиологиялық ә серлерін кө рсетеді, оның ішіндегі ең маң ыздысы - негізгі алмасуды реттеу жә не ү стемелеу. Қ ан айналымындағ ы Т3-тің 5–10% ғ ана қ алқ анша безде синтезделеді, ал оның кө п бө лігі перифериялық тіндерде Т4-тің дейодталуы нә тижесінде тү зіледі. Т4-тің Т3-ке айналуы (конверсия) тіндік спецификалық қ асиетке ие тү рлі дейодиназалармен катализденеді.
Қ алқ анша без қ ызметі гипофиз арқ ылы теріс кері байланыс қ ағ идасы бойынша реттеледі. Гипофиздің тиреотропты гормоны (ТТГ) тиреоидты гормондардың ө ндірілуін ынталандырады, ал ол ө з кезегінде ТТГ синтезін тежейді (сурет 3. 4).
3. 4 сурет. Тиреоидты гормондардың секрециясының реттелуі
| 3. 4 сурет Щитовидная железа- Қ алқ анша без Периферические ткани- Шеткері тіндер Передняя доля гипофиза-Гипофиздің алдың ғ ы бө лігі Портальная система гипофиза- Гипофиздің портальды жү йесі Гипоталамус- Гипоталамус |
|
|
|
Тиреоидты гормондардың ә сері жан-жақ ты. Тиреоидты гормондар жасушаларда негізгі алмасуды ү стемелеп қ амтамасыз етеді, олардың метаболизмдік белсенділігін, пролиферация жә не апоптоз ү рдістерін реттейді. Тиреоидты гормондардың қ алыпты мө лшерде болуы барлық ағ за қ ызметі ү шін аса маң ызды, сондық тан қ алқ анша без қ ызметінің бұ зылуы полижү йелік сипатқ а ие болады. Тиреоидты гормондар ұ рық пен жаң а туылғ ан нә рестенің жү йке жә не басқ а да жү йелерінің қ алыптасуында аса маң ызды. Осы кезең де дамитын тироксин тапшылығ ы тү рлі неврологиялық бұ зылыстарғ а ә келеді. Тиреоидты гормондардың ә сері дә стү рлі тү рде калоригенді сипатта суреттеледі: тиреоидты гормондардың ә серінен тіндердің оттегіге сұ ранысы мен жылу тү зілуі жоғ арылап, нә тижесінде негізгі алмасу артады.
|
|
|
