 |
3.3. ҚАЛҚАНША БЕЗ АУРУЛАРЫНЫҢ ЖІКТЕМЕСІ
|
|
|
|
Қ Б ауруларының жалпы қ абылданғ ан жіктемесі жоқ. Жіктеменің негізінде қ алқ анша без қ ызметіне (гипертиреоз, гипотиреоз, эутиреоз) тә уелді қ арапайым қ ағ ида жатыр. Тө мендегі 3. 3 кестеде аталғ ан жіктеменің қ ысқ артылғ ан нұ сқ асы кө рсетілген.
Жіктемені талдау барысында бірқ атар терминологиялық сұ рақ тарды талқ ылау керек. Тиреотоксикоз термині ағ зада тиреодты гормондардың артық болуынан дамитын клиникалық синдромды білдіреді жә не оның патогенетикалық ү ш тү рін ажыратуғ а болады:
· Гипертиреоз — Қ Б тиреоидты гормондардың гиперпродукциясы (Грейвс ауруы, кө п тү йінді уытты жемсау).
· Деструктивті (тиреолитикалық ) тиреотоксикоз - ішкі жә не сыртқ ы тү рткілердің ә серінен тиреоидты фолликулалардың деструкциясы нә тижесінде оның ішіндегі тиреоидты гормондардың қ анайналымғ а шығ уымен сипатталатын Қ Б типті патологиялық реакциясы. Бұ л тү рде Қ Б гиперфункциясы болмайды. Деструктивті тиреотоксикозбен ө тетін аурулар кезінде, мысалы жеделдеу жә не босанудан кейінгі тиреоидиттер Қ Б гиперфункциясымен (Грейвс ауруы) салыстырғ анда айқ ындылығ ы тө мен тиреотоксикозбен сипатталады. Сонымен қ атар, олардың болжамы жақ сы.
· Медикаментозды тиреотоксикоз - тиреоидты гормон препараттарының артық мө лшерде берілуімен байланысты.
3. 3 кесте. Қ алқ анша без ауруларының функциональды (синдромальды)
жіктемесі
| Тиреотоксикоз синдромы I. Қ Б гормондарының артық ө ндіруімен байланысты тиреотоксикоз. 1. Грейвс ауруы 2. Кө п тү йінді уытты жемсау II. Қ Б тыс тиреоидты гормондардың артық ө ндіруімен байланысты тиреотоксикоз (хорионэпителиома, struma ovarii). III. Қ Б гормондарының гиперпродукциясымен байланысты емес тиреотоксикоз. 1. Медикаментозды тиреотоксикоз 2. Деструктивті тиреоидиттердің тиреотоксикалық фазасы (жеделдеу, босанудан кейінгі) |
| Гипотиреоз синдромы I. Біріншілік гипотиреоз II. Орталық генезді гипотиреоз (екіншілік) III. Тиреоидты гормондардың метаболизмі мен тасымалдануының бұ зылуы. |
| Қ ызметінің бұ зылуынсыз дамитын Қ Б аурулары I. Эутиреоидты жемсау 1. Тиреоидты гормондардың синтезінің бұ зылысымен байланысты жемсау 2. Зобогенді заттардың ә серінен дамығ ан жемсау II. Тиреоидты неоплазия 1. Қ атерсіз ісіктер 2. Қ атерлі ісіктер III. Тиреоидиттер |
|
|
|
Қ Б гипофизге тә уелді, сондық тан оның жеткіліксізділігі біріншілік жә не екіншілік болып жіктеледі. Біріншлік гипотиреоз дегеніміз - Қ Б ө зінде дамығ ан патологияғ а (бұ зылуы, алып тастау) байланысты тиреоидты гормондардың тапшылығ ы, ал екіншілік гипотиреоз - қ алқ анша безге ТТГ гормонның трофикалық жә не секреторлық ә серінің тө мендеуінен (не болмауынан) дамитын тиреоидты гормондардың тапшылығ ымен сипатталатын жағ дай (гипоталамды-гипофизарлы гипотиреоз).
Жемсау (струма) дегеніміз жоғ арыда айтқ андай Қ Б қ алыптан тыс кө лемінің жоғ арылауы (18мл — ә йелдерде, 25мл — ер адамдарда). Жемсау макроскопиялық сипаттамасы бойынша жайылмалы (барлық Қ Б ұ лғ айғ ан), тү йінді, кө п тү йінді (бір немесе бірнеше тү йінді тү зілістер) жә не аралас (Қ Б жалпы ұ лғ аюымен бір немесе бірнеше тү йінді тү зілістердің жұ птасуы) болып жіктеледі. Қ Б-дің функционалдық жағ дайына байланысты жемсау эутиреоидты, уытты жә не без қ ызметі тө мендеген деп бө лінеді.
|
|
|
Қ Б жіктемесінің қ арапайымдылығ ы мен кө ң ілге қ онымдылығ ына қ арамастан (3. 3 кесте) бірқ атар кемшіліктері бар, себебі кө птеген ауруларда Қ Б қ ызметі тұ рақ ты болмайды. Бұ ғ ан деструктивті тиреотоксикозбен ө тетін барлық сырқ аттар жатады. Созылмалы аутоиммунды тиреоидит кезінде эутиреоидты кезең тү рлі ұ зақ тық та субклиникалық, кейін айқ ын гипотиреозбен аяқ талуы мү мкін. Кө п тү йінді жемсауда йод тапшылығ ы бар аймақ тарда тироциттердің функционалды автономиясының ө суіне байланысты эутиреоз біртіндеп тиреотоксикозбен ауысады. Осығ ан орай, қ азіргі таң да Қ Б ауруларын этиологияғ ы тә уелді жіктеген дұ рыс болар (3. 4 кесте).
Бірінші топқ а Қ Б аутоиммунды сырқ аттары жатады. Бұ л сырқ аттар ө здерінің жалпы популяцияда таралуына жағ ынан басқ а адамның аутоиммунды патологияларымен салыстырғ анда бірінші орынды иемденеді. Қ Б қ атерлі емес гиперпластикалық ү рдістері одан да жиі кездеседі, мысалы коллоидты пролиферлеуші жемсау. Жемсаудың тү зілуіне зобогенді тү рткілердің ә сер етуінің орны ерекше, олардың ішінде кең таралғ аны - ағ зағ а жә не Қ Б йод тү суінің тапшылығ ы. Мұ нда тиреоидты патологияның жалпы тең десі жоқ ерекшелігін ескерген жө н: Қ Б ауруларының спектрі, таралуы жә не ауру болжамы науқ ас тұ ратын аймақ тағ ы қ аншалық ты йодты қ абылдауына (тапшы, қ алыпты, артық ) байланысты болады.
3. 4 кесте. Қ Б ауруларының этиологиялық жіктемесі
| I. Аутоиммунды тиреопатиялар 1. Грейвс ауруы 1. 1. Оқ шауланғ ан тиреопатия 1. 2. Экстратиреоидты кө ріністермен (эндокринді офтальмопатия) 2. Аутоиммунды тиреоидит 2. 1. Созылмалы 2. 2. Транзиторлы 2. 2. 1. Ауырсынусыз(«ү нсіз») 2. 2. 2. Босанудан кейінгі 2. 2. 3. Цитокин-индуцирлеген |
| II. Коллоидты тү рлі дә режедегі пролиферлеуші жемсау* 1. Жайылмалы эутиреоидты жемсау 2. Тү йінді жә не кө п тү йінді эутиреоидты жемсау 2. 1. Функциональды автономиясыз 2. 2. Функциональды автономиямен |
| III. Инфекциялы тиреопатиялар 1. Жеделдеу тиреоидит 2. Жедел ірің ді тиреоидит 3. Спецификалық тиреоидиттер |
| IV. Ісіктер 1. Қ атерсіз 2. Қ атерлі |
| V. Туа біткен (тұ қ ымқ уалайтын) тиреопатиялар |
| VI. Басқ а ағ залар мен жү йелер патологиялары кезінде дамитын қ алқ анша без аурулары |
* Бұ л топқ а жататын ауруларды академиялық тү рде қ алқ анша бездегі қ атерсіз гиперпластикалық ү рдістер деп белгілесек те болады.
|
|
|
Инфекциялы тиреопатиялар, этиологиясы толығ ымен белгісіз жеделдеу тиреоидиттен басқ асы, жалпы эндокринді бездердің инфекциялық сырқ аттары сияқ ты сиректеу кездеседі. Қ Б жеке категориялы ауруларына морфологиясы мен болжамы бойынша ерекшеленетін ісіктер мен кейбірінің себебі қ азіргі таң да айқ ындалғ ан туа біткен (тұ қ ым қ уалайтын) аурулары жатады.
|
|
|
