 |
Этиологиясы. Патогенезі. Эпидемиологиясы. Клиникалық көріністері
|
|
|
|
Этиологиясы
Басты клиникалық маң ыздылық қ а созылмалы аутоиммунды тиреоидиттен (АИТ) кейін дамығ ан гипотиреоз (3. 7. 1. 1 бө лімді қ араң ыз) жә не радиобелсенді 131I-пен, операциядан кейін дамитын ятрогенді гипотиреоз ие болады. Ятрогенді гипотиреоз гипотиреоз дамығ ан жағ дайлардың 1/3-ін иемденеді. Аталғ ан сырқ аттарда гипотиреоз қ айтымсыз сипатта болады. Бұ лармен қ атар Қ Б-дің кө птеген ауруларында (деструктивті тиреоидиттер) жә не бірқ атар заттардың ә серінен (йод пен тиреостатиктердің ү лкен мө лшері) транзиторлы гипотиреоз дамуы мү мкін. Транзиторлы гипотиреоз аталғ ан сырқ аттардың табиғ и ағ ымы барысында немесе аталғ ан тү рткілердің ә сері жойылғ анда (тиреостатиктерді доғ ару) ө здігінен лимитирленеді. Бірқ атар жағ дайларда біріншілік гипотиреоздың генезі белгісіз болып қ ала бермек (идиопатикалық гипотиреоз).
Біріншілік гипотиреоздың бірден - бір себептерінің бірі - ауыр йод тапшылы. Жең іл жә не орташа дә режедегі йод тапшылығ ы қ алыпты жағ дайда ересек адамдарда гипотиреозды дамытпайды (3. 9 бө лімді қ араң ыз). Жаң а туылғ ан сә билерде орташа, кейде жең іл йод тапшылығ ының ө зі Қ Б-дегі йод мө лшерінің тө мен болуымен ұ штасуы жә не тиреоидты гормондардың жоғ ары алмасуы транзиторлы неонатальды гипертиротропинемияны дамытады (3. 6. 2 бө лімді қ араң ыз). Жү кті ә йелдерде йод тапшылық ты жағ дай кө рінісінде салыстырмалы гестациялы гипотироксинемия дамуы мү мкін (3. 9. 3 бө лімді қ араң ыз). Соң ғ ы екі феноменді гипотиреоз синдромымен толық тең дестіруге болмайды.
|
|
|
Сирек кездесетін екіншілік гипотиреоздың дамуына гипоталамо-гипофизарлы аймақ тың тү рлі деструктивті ү рдістері ә келеді, яғ ни гипофиздің жә не супраселлярды қ ұ рылымдарының макроаденомалары жә не оларғ а орындалғ ан операциялық араласулар.
Патогенезі
Тиреоидты гормондардың тапшылығ ы ә серінен барлық мү шелер мен жү йелер ө згеріске ұ шырайды. Себебі тиреоидты гормондардың басты қ ызметі негізгі алмасуды (жасушалық тыныс) қ амтамасыз ету болып табылады, сондық тан олардың тапшылығ ы оттегіні тіндермен тұ тынуының бұ зылуына, қ уат шығ ынының жә не энергетикалық субстраттарды утилизациялаудың тө мендеуіне ә келеді. Осығ ан орай, гипотиреоз кезінде бірқ атар қ уатқ а тә уелді жасушалық ферменттердің ө ндірілуі азаяды. Ауыр гипотиреоз кезінде дамитын жиі ө згеріс дә некер тіндерде айқ ын байқ алатын муцинозды ісіну (микседема) болып табылады. Микседема интерстициальды тіндерде артық мө лшерде гиалурон қ ышқ ылы мен гликозамингликандардың жиналуынан дамиды, олар ө з кезегінде гидрофильділігіне байланысты тінде судың жиналуын қ амтамасыз етеді.
Эпидемиологиясы
Гипотиреоздың эпидемиологиясын оның дамуына ә келетін жиі себептің аутоиммунды тиреоидиттің болуы анық тайды. Біріншіден, АИТ Қ Б-дің басқ а да аурулары секілді ә йелдерде 10 есе жиі кездеседі. Екіншіден, бұ л сырқ атқ а ұ зақ қ а созылғ ан ағ ым тә н жә не бірнеше жылдар мен ондағ ан жылдардан кейін гипотиреоздың дамуына ә келуі мү мкін. т Сондық тан, гипотиреоз 50–60 жас аралығ ындағ ы ә йелдерде жиі анық талады. Егер жалпы популяцияда гипотиреоздың ә йелдер арасында таралуы 1 % болса, репродуктивті жастағ ы ә йелдер арасында 2 %-ды қ ұ райды, ал бұ л кө рсеткіш 60 жастан жоғ ары ә йелдер арасында кей популяцияларда 10–12 %-дан астам болуы мү мкін.
|
|
|
Клиникалық кө ріністері
Гипотиреоздың клиникалық кө рінісі оның этиологиясымен, науқ астың жасымен, тиреоидты гормондар тапшылығ ының даму жылдамдығ ымен анық талады.
Гипотиреоздың клиникалық диагностикасында кездесетін басты мә селелер:
· Спецификалық симптомдардың болмауы (гипотиреоз кезінде ғ ана кездеседі);
· Басқ а созылмалы соматикалық жә не психикалық аурулармен байланысты жалпы популяцияда гипотиреозғ а жақ ын симптомдардың таралуы. Қ Б қ алыпты қ ызметі кө рініс берген ересек адамдардың 15 %-да гипотиреозғ а тә н бірнеше симптомдар анық талады.
· Тиреоидты гормондардың тапшылығ ы мен айқ ын клиникалық кө ріністердің арасында тура тә уелділіктің болмауы (бір жағ дайда айқ ын гипотиреоз кезінде сиптомдар толығ ымен кө рініс бермеуі мү мкін, ал басқ а жағ дайларда субклиникалық гипотиреоз кезінде клиникалық белгілер айқ ын болуы мү мкін).
3. 18 сурет. Гипотиреоз «бетперделері»
| 3. 18 сурет Гинекол: дисфункц. маточ. кров, бесплодие- Гинекологиялық: дисфункциялық жатырдан қ ан кету, бедеулік Кард: диастол. гипертен, дислипид, гидроперикард-Кардиологиялық: диастолалық гипертензия, дислипидемия. гидроперикард Психиатр: депрессия, деменция- Психиатриялық: депрессия, деменция «Маски»гипотиреоза- Гипотиреоз «Бетперделері» Ревмат: полиарт, полисиновит, прог. остеопороз- Ревматологиялық: полиартрит, полисиновит, ө ршімелі остеоартроз Дерматол: алопеция, гиперкератоз, онихолиз- Дерматологиялық: алопеция, гиперкератоз, онихолиз Гастроэнтерол: хр. запоры, жел-камен. болезнь, хр. гепатит(«желтуха» в сочетании с пов. уровня трансаминаз)- Гастроэнтерологиялық: созылмалы іш қ ату, ө т-тас ауруы, созылмалы гепатит ( трансаминазалар дең гейі жоғ арылаумен бірге «сарғ аю») |
|
|
|
3. 19 сурет. Гипотиреозбен сырқ аттанғ ан науқ астың сырт ә лпеті (а, б)
Жоғ арыда айтылғ андай, гипотиреоздың клиникалық кө рінісі полижү йелікпен сипатталады, бірақ кей науқ астарда бір жү йеге тә н шағ ымдар мен симптомдар басым дамуы мү мкін, сондық тан науқ астарда «бетперде» аурулары анық талады (3. 18 сурет).
Айқ ын жә не ұ зақ қ а созылғ ан гипотиреоз кезінде науқ астарда жалпы жә не периорбитальды ісінумен сипатталатын «миксематозды» сырт келбет дамиды. Беті ісінген, бозғ ылт-сары тү сті, кө зқ арасы немқ ұ райлы, бет мимикасы кедейленген (маска тә різдес бет) (3. 19 сурет).
Сонымен қ атар, науқ ас шашы сиреп, жылтыруы тө мендеп жә не кө п мө лшерде тү седі. Жалпы науқ астар апатиялы, баяу немесе тежелген. Ауыр гипотиреозғ а сө йлеудің тежелуі тә н, тіпті кейде науқ ас аузында бірнә рсе бар секілді болады. Кө мей шырышты қ абығ ының ісінуі дауыс тембрінің тө мендеп, қ арлығ уына ә келеді. Науқ ас кей сө здерді дұ рыс айта алмай, кейін қ айта нақ ты дұ рыс айтуғ а тырысады. Гипотиреоздың дә стү рлі тү рінде тілдің ісінуі, онда тістер ізінің қ алуы суреттеледі. Евстахий тү тігі шырышты қ абығ ының ісінуі есту қ абілетінің тө мендеуімен сипатталады. Науқ астар жиі терінің қ ұ рғ ауына шағ ымданады.
Жү йке жү йесі жағ ынан науқ аста есте сақ тау қ абілетінің жә не интеллектінің тө мендеуі, ұ йқ ышылдық, депрессия дамиды. 3 жастан жоғ ары жас балалар мен ересектерде дамитын жү йке жү йесі жағ ынан дамитын ө згерістер қ айтымды жә не орынбасушы терапия кө рінісінде оң ай тосқ ауылданады. Бірақ, туа біткен гипотиреоз жү ргізілген орынбасушы терапияғ а қ арамастан қ айтымсыз жү йке-психикалық жә не физикалық бұ зылыстарғ а ә келеді (3. 6. 2 бө лімді қ араң ыз). Шеткі жү йке жү йесі жағ ынан ө згерістер сирек дамиды, алайда кейбір науқ астарда микседема кө ріністері туннельды синдромдардың (карпаль каналы синдромы) дамуын ынталандырады.
|
|
|
Гипотиреозбен сырқ аттанғ ан науқ астарда негізгі алмасудың жалпы тө мендеуі дене салмағ ының артуын дамытады, ал ө з кезегінде гипотиреоз айқ ын семіздіктің дамуын тудырмайды. Тым ауыр гипотиреоз кезінде гипотермия дамуы мү мкін. Науқ аста жиі тоң ғ ыштық қ а шағ ымданады. Осы белгінің генезінде негізгі алмасудың тө мендеуімен қ атар, гипотиреозге тә н қ ан айналымның орталық тануы аса маң ыздылық қ а ие болады.
Жү рек-қ антамыр жү йесі жағ ынан жиі дамитын ө згерістерге брадикардияғ а бейімділік, жең іл диастолалық артериялық гипертензия жә не перикардта сұ йық тық тың жиналуы жатады. Гипотиреозбен сырқ аттанғ ан науқ астарда атерогенді дислипидемия кө рініс береді.
Асқ орыту жү йесі жағ ынан ішқ ату симптомы жиі кездеседі. Сонымен қ атар, ө т жолдарының дискинезиясы, гепатомегалия, тә беттің тө мендеуі дамуы мү мкін. Айқ ын гипотиреозда гипохромды анемия анық талады. Кей жағ дайларда гипотиреоз АИТ нә тижесінде В12-тапшылық ты анемия секілді басқ а аутоиммунды аурулармен жұ птасады.
Жиі ә йелдерде бірінші орынғ а жыныс жү йесі жағ ынан ө згерістердің дамуы шығ ады. Гипотиреоз кезінде тү рлі менструальды циклдің бұ ызылыстары дамиды: аменореядан дисфункциональды жатырдан қ ан кетулерге дейін. Ерлер мен ә йелдерде либидо тө мендейді. Жыныс жү йесі жағ ынан ө згерістердің патогенезінде екіншілік гиперпролактинемия маң ызды қ ұ ндылық қ а ие болады (2. 4 бө лімді қ араң ыз). Айқ ын гипотиреоз тә жірибеде барлық жағ дайда бедеулікпен сипатталады, бірақ ә йелдердің бір бө лігінде тиреоидты гормондардың тапшылығ ы (барлық жү ктілердің 2 %-да) жү ктіліктің дамуына бө гет болмайды, бірақ жү ктіліктің ү зілу қ аупі жоғ арылап немесе жү йке жү йесінің даму ақ ауымен нә ресте дү ниеге келуі мү мкін.
Ұ зақ қ а созылғ ан гипотиреоз кезінде гипофиз тиреотрофтарының ынталандырылуы екіншілік аденоманың қ алыптасуымен аяқ талуы мү мкін. Орынбасушы терапия кө рінісінде гипотиреоз компенсациясы нә тижесінде гипофиз кө лемі кішірейіп, «бос» тү рік ершігі синдромы дамуы мү мкін (2. 9 бө лімді қ араң ыз).
|
|
|
Қ азіргі таң да сирек кездесетін гипотиреоз асқ ынуларының бірі – гипотиреоидты (микседематозды) кома. Гипотиреоидты кома ұ зақ уақ ыт бойы диагностикаланбағ ан, ауыр сырқ аттармен ұ штасатын, ә леуметтік статусы тө мен жә не кү тімі нашар егде жастағ ы науқ астарда дамиды. Гипотиреоидты команың дамуын интеркурентті аурулар (жиі инфекциялық ), суық тию, жарақ аттар, ОЖЖ тежейтін препараттарды тағ айындау кү шейтеді. Клиникалық гипотиреоидты кома гипотермиямен, гиперкапниямен сипатталатын гиповентиляция, гиперволемия, гипонатриемия, брадикардия, артериялық гипотензия, несептің ұ сталуы, динамикалық ішек ө тімсіздігімен, гипогликемиямен, жү рек жеткіліксіздігімен, ү демелі тү рде ОЖЖ тежелуімен кө рінеді. Микседематозды кома кезіндегі летальділік кө рсеткіші 80 %-ғ а жетеді.
|
|
|
