 |
10.1.1. Аутоиммунды полигландулярлы синдромның 1 типі
|
|
|
|
10. 1. 1. Аутоиммунды полигландулярлы синдромның 1 типі
Аутоиммунды полигландулярлы синдромның 1-ші типті (АПС-l, кандидополиэндокринді синдром, APECED — autoimmune polyendocrinopathy, candidiasis, ectodermal-dystrophy; MEDAC — multiple endocrine deficiency autoimmune candidiasis) — сирек дамитын сырқ ат, Дж. Уайткер суреттеген классикалық ү штік тә н: шырышты-тері кандидозы, гипопаратиреоз, біріншілік созылмалы бү йрек ү сті безі жеткіліксіздігі (Аддисон ауруы) (10. 3 кесте). Классикалық ү штік біріншілік гипогонадизм, сирек біріншілік гипотиреоз, қ антты диабеттің 1 типімен ұ штасады (10. 1 жә не 10. 2 кесте).
Этиологиясы
АПС-l моногенді аутосомды-рецессивті тү рде дамитын сырқ ат. АПС-l дамуына ә келетін мутацияланғ ан ген 21 (21q22. 3) хромосомада орналасқ ан. Бұ л ген AIRE (autoimmune regulator — аутоиммунды реттеуші) атауына ие болапы, AIRE ақ уызын кодтайды, бұ л транскрипция реттеушісі болуы мү мкін.
Патогенезі
Патогенезі негізінде эндокринді бездердің аутоиммунды деструкциясы жатыр. АПС-l кезінде бү йрек ү сті безі стероидогенещі ферменттеріне P450scc (20, 22-десмолаза), Р450с17 (17-гидроксилаза), Р450с21 (21. -гидроксилаза) қ арсыденелер, ұ йқ ыбездің β -жасушаларына (глутаматациддекарбоксилазағ а жә не L-аминоациддекарбоксилазағ а) жә не де басқ а тіндерге қ арсыденелер синтезделеді.
10. 2 кесте. Аутоиммунды полигландулярлы синдромдардың салыстырмалы диагностикасы
| АПС-1 | АПС-2 |
| Толық пенетранттылық пен моногенді, аутосомды-рецессивті ауру | Тұ қ ымқ уалаушылық бейімділігі бар аурулар (полигенді) |
| Отбасылық тү рлері сибстарда кездеседі | Отбасылық тү рлерінде бірнеше ұ рпақ та дамуы мү мкін |
| 21q22. 3 хромасомасында AIRE генінің мутациясы, НLА-мен ассоциацияның болмауы | НLА -В8, -Dw3, -DrЗ, -Dr4 –мен ассоциация. |
| Манифестация шың ы 12жас | Манифестация шың ы 30 жас |
| Гипопаратиреоз, шырыш-тері кандидозы, аутоиммунды гепатит, мальабсорбция; қ алқ анша бездің аутоиммунды ауруларының сиректігі | Кө рсетілген сырқ аттар дамымайды |
| Қ ант диабеті 1 типі — 2–5 % | Қ антты диабеттің 1 типі -52 % |
| Ер адамдар-ә йелдер= 1, 4: 1 | Ер адамдар-ә йелдер = 1: 10 |
|
|
|
Эпидемиологиясы
АПС-l казуистикалық сирек патология болғ анымен, жиі фин популяциясында, ирандық еврейлер мен сардинділіктер арасында кездеседі, бұ ны бұ л ұ лттардың ұ зақ уақ ыт бойы шектелген кү йде болуымен тү сіндіріледі. Жаң а жағ дайлар жиілігі Финляндияда жылына 1: 25000 қ ұ райды.
Клиникалық кө ріністері
АПС-l балалық шақ та басталып, жиі ер адамдарда дамиды. Кө птеген жағ дайларда оның алғ ашқ ы белгісі болып бала ө мірінің бастапқ ы 10 жылында шырыш-тері кандидозымен кө рінеді. Бұ л кезде ауыз қ уысы, жыныс мү шелері, тері, тырнақ шырышты қ абық тары зақ ымданады. Шырыш-тері кандидозы кө рінісінде науқ астардың басым бө лігінде гипопаратиреоз дамиды (8. 5 бө лімді қ араң ыз). Шамамен алғ анда гипопаратиреоз басталғ аннан 2 жылдан кейін біріншілік созылмалы бү йрек ү сті безі жеткіліксізділігі кө рініс береді (4. 5 бө лімді қ араң ыз), ол латентті тү рде, айқ ын емес тері жә не шырышты қ абық тардың гиперпигментациясымен сипатталады. АПС-l-мен сипатталғ ан ә йелдердің 10–20%-да аналық бездердің аутоиммунды деструкциясы нә тижесінде біріншілік гипогонадизм (аутоиммунды оофарит) дамиды, клиникалық ол біріншілік жә не екіншілік аменореямен кө рінеді. Жиі клиникалық кө ріністің алғ ашқ ы орнына аутоиммунды эндокринді емес аурулар шығ ады (бауыр циррозына айналатын аутоиммунды гепатит).
|
|
|
Диагностикасы
· Бірнеше эндокринді аурулардың ұ йқ аса ұ штасуы.
· АПС-1 диагнозын растағ анда — синдромның басқ а компоненттерін ерте анық тау мақ сатында периодты тү рде науқ асты зерттеу (гипогонадизм, қ ант диабеті жә не т. б. ).
Салыстырмалы диагностикасы
Синдром компонеттері болып табылатын шектелген спораликалық эндокринопатиялар.
Емі
Бірнеше эндокринді бездер қ ызметінің жеткіліксізділігі кезінде орынбасушы терапия тағ айындалады. Глюкокортикоидтармен орынбасушылық терапияны тағ айындау кезінде онығ шектен тыс мө лшері гипопаратиреоз декомпенсациясын дамытып, гипокальцемияны шақ ыратынын естен шығ армағ ан жө н.
Болжамы
Жеке науқ астарда аутоиммунды аурулардың бірігуіне тә уелді анық талады.
10. 1. 2. Аутоиммунды полигландулярлы синдромның 2 типі
АПС-2 бү йрек ү сті безі (Аддисон ауруы ), қ алқ анша безі (аутоммунды тиреоидит (АИТ) немесе Грейвс ауруы) жә не қ ант диабетінің 1типі (Қ Д-1) секілді аутоиммунды патологиялардың тү рлерінің басын біріктіреді (кесте 10. 1. и 10. 2). Сонымен қ атар, оғ ан ілесе басқ а аутоиммунды эндокринді (оофарит) жә не эндокринді емес (витилиго, пернициозды анемия) аурулар дамуы мү мкін. АПС-2-нің жиі, типті дамитын тү рлері болып Шмидт синдромы (АИТ соң ында біріншілік гипокортицизммен жә не гипотиреоздың ұ штасуы) жә не Карпентер синдромы (Қ Д-1 мен АИТ) табылады.
Этиологиясы
Қ азіргі таң да АПС-2 шең берінде жә не аутоиммунды эндокринопатиялардың иммуногенетикалық, серологиялық жә не морфологиялық тұ рғ ыдан ерекшеліктері жө нінде мә ліметтер жоқ. АПС-2 шең берінде дамитыг кө птеген аурулар HLA-B8, -RЗ, -DR4, -DR5 гаплотиптерімен ассоцирленген. Жиі АПС-2 спорадикалық кездеседі, дегенмен бірнеше ұ рпақ тарда тү рлі отбасы мү шелерінде дамығ ан жағ дайлар суреттелген.
|
|
|
