 |
11.2. СЕМІЗДІК ЖӘНЕ МЕТАБОЛИКАЛЫҚ
|
|
|
|
11. 2. СЕМІЗДІК ЖӘ НЕ МЕТАБОЛИКАЛЫҚ
СИНДРОМ
Семіздік —жиі энергияны қ абылдау мен энергия шығ ына арасындағ ы дисбаланстың дамуына ә келетін, генетикалық бейімдеушілік тә н созылмалы жү йелік гетерогенді ауру (11. 1 кесте).
11. 1 кесте. Семіздік жә не метаболикалық синдром
| Этиологиясы | Алиментарлы-конституционалды (тө менгі тип, айқ ын тағ ам қ абылдаудың бұ зылысымен, пубертантты-жасө спірімдік) симптоматикалық |
| Патогенезі | Генетикалық бейімділік, тағ амның жоғ арғ ы қ ұ ндылығ ы, тағ ам қ абылдаудың бұ зылуы, физикалық белсенділіктің жеткіліксізділігі |
| Эпидемиологиясы | Семіздіктің таралу жиілігі шамамен жалпы халық тың 30%-ын, метаболикалық синдром 15–25 %-ын қ ұ райды, висцеральді семіздің 95%-ды алады |
| Басты клиникалық кө рінісі | Артериялық гипертензия, ЖИА, дислипидемия, гиперкоагуляция, қ ант диабеті 2 тип жә не оның кеш асқ ынулары, кө мірсуларғ а толеранттылық тың бұ зылуы, ұ йық тау барысындағ ы апноэ синдромы, ө кпелік жү рек, ө т-тас ауруы, поликистозды аналық без синдромы, несеп-тас ауруы, тізе жә не ұ ршық буындарының остеоартрозы, апатия, ұ йқ ышылдық, тез шаршағ ыштық, депрессия, ә леуметтік дезадаптация |
| Диагностикасы | 1. Жалпы қ арау, салмақ ты ө лшеу, дене массасының индексін анық тау (ДМИ), саниметрлік лента арқ ылы бел мен бө ксе айналымын ө лшеу, олардың арақ атынасын анық тау 2. Метаболикалық синдром висцералды семіздіктің келесі ө згерістердің біреуімен ұ штасқ анда диагностикаланады: триглицеридтер↑, ЖТЛП↓, АҚ Қ ↑., гипергликемия немесе қ ант диабеті2 тип 3. Тамақ тану мен физикалық белсенділігін мұ қ ият зерттеу 4. Метаболикалық синдром асқ ынулары мен компоненттерін диагностикалау |
| Салыстырмалы диагностикасы | Симптоматикалық семіздік |
| Емі | 1. Гипокалориялық емдә м, физикалық жү ктемені арттыру 2. Орлистат, сибутрамин 3. Липидті спектрлі реттеу 4. Гипотензивті терапия 5. 2 типті қ ант диабетін жә не кө мірсуларғ а толеранттылық тың бұ зылуын емдеу 6. Хирургиялық ем: кіші асқ азанның тү зілуі (гастропластика), асқ азанды шунттау, жің ішке ішек резекциясы жә не т. б. |
| Болжамы | 25–30 жас аралығ ында дамитын морбидті семіздік ә серінен дамитын ө лім кө рсеткіші қ алыпты дене массасымен адамдармен салыстырғ анда 12 есе жоғ ары. 10 %-ғ а немесе одан да кө пке науқ ас арық тағ анда ө лім кө рсеткіші 20 %-ғ а тө мендейді. |
|
|
|
Май тінінің таралу сипатына қ арай гиноидты (ә йел типті, алмұ рт пішінә тә різді) жә не андроидты (еркек типті, алма пішіні тә різді, висцеральді ) семіздікті ажыратуғ а болады. Семіздік (ең алдымен висцеральді) метаболикалық синдромның (МС) басты компоненті болып табылады. Соң ғ ысы семіздікпен, оның асқ ынуларымен жә не метаболикалық бұ зылыстармен сипатталады. МС терминінің бірнеше синонимдері белгілі:
Х синдромы, инсулинорезистенттілік синдромы. Сонымен қ атар, ЖИА-ның дамуына ә келетін басты тү рткілер қ атарына кіретіндіктен (семіздік жоғ арғ ы типі, кө мірсуларғ а толеранттылық тың бұ зылуы, гиперлипидемия, артериялық гипертензия) оны «ө лім квартеті» деп те атайды. МС компоненттері тү рлі жіктемелердің болуына орай ауытқ иды. Басты қ ұ рамдас бө ліктеріне висцеарльді семіздік, гиперинсулинемия, глюкозағ а толеранттылық тың бұ зылуы, қ ант диабеті 2 тип, атерогенді дислипидемия,
|
|
|
артериялық гипертензия, ә йел адамдардағ ы гиперандрогения жатады.
Этиологиясы
Семіздік алиментарлы-конституционалды жә не симптоматикалық (11. 2 кесте) болып жіктеледі.
11. 2 кесте. Семіздіктің жіктелуі
| 1. Алиментарлы-конституциональді (экзогенді-конституциональді) 1. 1. Гиноидты (тө менгі тип, сан-бө кселік) 1. 2. Андроидты (жоғ арғ ы тип, абдоминальді, висцеральді) 1. 2. 1. Метаболикалық синдромның жеке компоненттерімен. 1. 2. 2. Айқ ын метаболикалық синдром симптоматикасымен 1. 2. 3. Пиквик синдромы (ұ йқ ы барысындағ ы апноэ) 1. 3. Тамақ тану тә ртібінің айқ ын бұ зылыстарымен 1. 3. 1. Тү нгі тамақ синдромы 1. 3. 2. Стресске гиперфагиялық реакция ретіндегі дамитын мерзімдік аффектілік толқ ындар. 1. 4. Пубертатты-жасө спірімдік семіздік |
| 2. Cимптоматикалық семіздік 2. 1. Орнық қ ан генетикалық ақ аумен 2. 1. 1. Белгілі генетикалық синдромдар қ ұ рамында 2. 1. 2. Май алмасу реттелуі қ ұ рамының генетикалық ақ аулары 2. 2. Церебральді (адипозогенитальді дистрофия, Бабинский-Пехкранц-Фрелих синдромы) 2. 2. 1. Бас миы мен басқ а церебральді қ ұ рылымдардың ісіктері 2. 2. 2. Жү йелік зақ ымданулардың диссеминациясы, инфекциялық аурулар 2. 2. 3. Гормональді-белсенді емес гипофиз ісіктері, «бос» тү рік ертоқ ымы синдромы, «псевдоісік» синдромы» 2. 3. Психикалық аурулар кө рінісінде 2. 4. Эндокринді аурулар (гипотиреоз, гипогонадизм, Кушинг синдромы жә не т. б. ). |
Патогенезі
1. Генетикалық бейімділіктің маң ыздылығ ы 25–70 %-ды қ ұ райды. Бейімділік МС бірнеше компоненттеріне жә не 2 типті қ ант диабетіне орнайды (7. 6 бө лімді қ араң ыз).
2. Алиментарлы тү рткілер: тағ амның жоғ арғ ы қ ұ ндылығ ы (майлы, алкоголь), кешкі уақ ытта кө п мө лшерде тағ ам қ абылдау. Кө птеген ү лт ө кілдерінде дә стү рлі тамақ танудың индустриальді тамақ тануғ а (батыс) ауысқ анда дамиды.
|
|
|
3. Тамақ тану тә ртібі бұ зылғ анда. Бұ л кезде ұ рпақ тан ұ рпақ қ а берілетін отбасылық жә не тамақ танудың дә стү рлік стереотиптері маң ызды орынғ а ие болады. Себебі тамақ тану тә ртібі психикалық белсенділікпен тығ ыз байланысты, сондық тан тамақ тану тә рітібінде дамитын ө згерістер серотонин мен эндорфин рецепцияларының бұ зылуымен байланысты болуы мү мкін. Кө мірсуларды қ абылдау допинг секілді алкоголизм, наркомания секілді аурулар қ атарына кіреді. Кө птеген адамдар тағ ам қ абылдау арқ ылы ө мірдің қ иын шақ тарын бастан ө ткізеді (стресске гиперфагиялық реакция).
4. Физикалық белсенділіктің жетікіліксізділігі.
5. Метаболикалық синдром кезінде басты патогенетикалық тү рткі болып инсулинорезистенттіліктің маркері болып табылатын абдоминальді семіздік жә не атерогенді липидемия табылады. Басқ а компоненттерінің ө зара қ арым/қ атынасы 2 типті қ ант диабетіне ұ қ сас (7. 6 бө лімді қ араң ыз).
|
|
|
