 |
Эпидемиологиясы. Клиникалық көріністері. Диагностикасы. Салыстырмалы диагностикасы
|
|
|
|
Эпидемиологиясы
Семіздіктің таралуы 1960-2000 жылдар аралығ ында батыс мемлекеттерінде 12%-дан 30 %-ғ а дейін жоғ арылады. Висцеральді семіздік дамығ ан науқ астардың 95 %-да жү рек-қ антамыр аурулары дамуына ә келетін жоғ арғ ы қ ауіп тү рткісі болып табылады. МС жалпы популяцияда таралу жиілігі 15 % -25 %. АҚ Ш-та 20–29 жас аралығ ында 7 % жағ дайда, 60–69 жас аралығ ында — 43, 5 % жағ дайда, 70 жас жә не одан жоғ ары — 42 % жағ дайда кө рініс береді.
Клиникалық кө ріністері
· Жү рек-қ антамыр жү йесі: артериялық гипертензия, ЖИА жә не оның асқ ынулары, атерогенді дислипидемия, гиперкоагуляция, жү рек шамасыздығ ы.
· Қ ант диабеті 2 тип (7. 6 бө лімді қ араң ыз) жә не оның кеш асқ ынулары (7. 8 бө лімді қ араң ыз) жә не кө мірсуларғ а толеранттылық тың бұ зылуы.
· Ұ йқ ы барысындағ ы апноэ синдромы (Пиквик синдромы), ө кпелік жү рек.
· Асқ орыту жү йесі: ө т-тас ауруы, асқ азанның тө мен тү суі, созылмалы іш қ атулар.
· Жыныс жү йесі: аналық без поликистозы синдромының қ алыптасуы (5. 5 бө лімді қ араң ыз).
· Несеп шығ ару жү йесі: гиперурикемия, несеп-тас ауруы.
· Аяқ тық трофикалық ойық жаралары, ұ ршық, тізе, тобық буындарының остеоартрозы.
· Жү йке жү йесі: апатия, ұ йқ ышылдық, тез шаршағ ыштық. Семіздік жиі депрессиялық бұ зылыстармен, қ орқ ынышпен, ә леуметтік мә селелермен байланысты дамиды. Қ оғ амда семіздікке ұ шырағ ан адам тү рлі дә режедегі дискриминацияғ а тап болады, ә сіресе бұ л жасө спірімдерге қ атысты. Науқ астың ө зін-ө зі бағ алауы тө мендеп, ә леуметтік жә не жеке дамудың арасындағ ы табиғ и тепе-тең дік бұ зылады.
|
|
|
· Онкологиялық патологияның жоғ арғ ы даму қ аупі (ә йел адамдарда сү т безі мен эндометридің қ атерлі ісіктері, ер адамдарда тоқ ішектің қ атерлі ісіктері).
Диагностикасы
1. Жалпы қ арау, салмақ ты ө лшеу, дене массасының индексін анық тау (ДМИ), саниметрлік лента арқ ылы бел мен бө ксе айналымын ө лшеу, олардың арақ атынасын анық тау. ДМИ есептеу кезінде дене массасы кидограммен, бойы метрмен, ө лшем бірлігі шаршы метрмен (кг/м2) ө лшенеді (кесте 11. 3).
11. 3 кесте. Дене массасының индексін бағ алау (ДДСҰ, 1997)
| ДМИ(кг/м2) | Дене массасы | Қ осымша патологияның даму қ аупі |
| < 18, 5 | Дене массасының жеткіліксізділігі | Тө менгі (басқ а аурулардың даму қ аупі жоғ ары) |
| 18, 5–24, 9 | Қ алыпты дене массасы | Популяция ү шін орташа |
| 25, 0–29, 9 | Жоғ арғ ы дене массасы | Жоғ арылағ ан |
| 30, 0–34, 9 | Семіздіктің І дә режесі | Жоғ ары |
| 35, 0–39, 9 | Семіздіктің ІІ дә режесі | Ө те жоғ ары |
| ≥ 40 | Семіздіктің ІІІ дә режесі | Тым жоғ ары |
Бел айналымын (БА) ө лшеу қ абырғ аасты мен жамбас сү йектерінің ортасынла ортаң ғ ы қ олтық сызығ ының бойымен ө лшенеді. Қ алыпты жағ дайда БА ә йел адамдарда 80 см артық емес, ал ер адамдарда — 94 см болуы тиіс. Бө ксе айналымы (БА) сан сү йегінің басы бойымен ө лшенеді. Семіздік абдоминальді болып егер БА/БА арақ атынасы ә йел адамдарда 0, 85-тен ер адамдарда 1, 0-ден жоғ ары болғ анда саналады.
2. Метаболикалық синдром висцералды семіздіктің келесі ө згерістердің біреуімен ұ штасқ анда диагностикаланады: триглицеридтер↑, ЖТЛП↓, АҚ Қ ↑., гипергликемия немесе қ ант диабеті2 тип.
|
|
|
Диабеттің Мемлекетаралық Федерация қ ағ идаларына сә йкес (IDF, 2005) МС диагнозы орталық семіздіктің (БА европалық ер адамдар ү шін 94 см, ә йелдер ү шін 80 см) тө менде кө рсетілген тө рт ө згерістердің екеуімен ұ штасуы кезінде ғ ана қ ойылады:
— ү шглицеридтер (Ү Г) дең гейінің жоғ арылауы 150 мг/дл (1, 7 ммоль/л) немесе сол бұ зылысқ а тә н спецификалық ем.
— жоғ арғ ы тығ ыздық ты липопротеиндтер дең гейінің тө мен болуы (ЖТЛП): < 40 мг/дл (1, 03 ммоль/л) ер адамдар ү шін, < 50 мг/дл (1, 29 ммоль/л) ә йелдер ү шін немесе сол бұ зылысқ а сә йкес спецификалық ем.
— жоғ арылағ ан артериялық қ ан қ ысымы (АД): сиcтолалық АҚ Қ 130 немесе диастолалық АҚ Қ 85 мм сын. бағ. немесе артеряилық гипертензияны ерте диагностикалау.
— қ ан сарысуында ашқ арынғ а глюкоза дең гейінің жоғ арылауы 5, 6 ммоль/л немесе ерте диагностикаланғ ан ІІ типті қ ант диабеті.
3. Тамақ тану (науқ астан бірнеше кү н бұ рын жеген тамақ тарының тізімін сұ рау) мен физикалық белсенділігін мұ қ ият зерттеу.
4. Метаболикалық синдром асқ ынулары мен компоненттерін диагностикалау (гликемия дең гейі, липидтік спектр).
Салыстырмалы диагностикасы
Кө рсеткіштер бойынша симптоматикалық генезді семіздікті жоқ қ а шығ ару қ ажет (кіші дексаметазонды тест, ТТГ жә не т. б. ). Дә рә гер мен семіздікпен сырқ аттанғ ан науқ астар арасындағ ы дә стү рлі мә селе болып науқ астың семіздік себебі қ андайда бір сырқ аттың нә тижесі деп бой бермеуі табылады.
Емі
1. Тағ ам қ абылдау тә ртібін реттеу жә не физикалық белсенділікті арттыру.
2. Гипокалориялық емдә м. Энергетикалық қ ұ ныдылығ ы тә улігіне 1200 ккал болуы тиіс жә не май қ абылдауды минимальді дә режге жеткізу қ ажет. Қ осымша кө п мө лшерде тағ амдық талшық тарды қ абылдау тағ айындалады. Емнің мақ саты болып бір жыл кө лемінде дене массасын 5–10 %-ғ а тө мендету табылады.
|
|
|
3. Медикаментозды ем науқ астың ө мір сү ру салтын, емдә мін, сонымен қ атар семіздік асқ ынулары мен жү рек-қ антамыр жү йесі патологиясының даму қ аупі жоғ арылағ анда тағ айындаймыз:
3. 1. Семіздіктің емі:
•орлистат (ксеникал) ішектік жә не панкреатиттік липазаларды ингибирлейді, нә тижесінде майлардың ғ ыдырауы бұ зылып, ішекте сің ірілуі нашарлайды.
• сибутрамин (меридиа) мономиндердің (серотонин, норадреналин) кері қ армалуының ингибиторлары болып табылады. Синапстарда осы нейротрансмиттердің жоғ арылауы орталық 5-НТ-серотонин жә не адренергиялық рецепторларды тітіркендіріп, қ ойым сезімін арттырып, тә беттің тө мендеуіне жә не жылу алмасудың жоғ арылауы ә келеді.
3. 2. Липидті спектрді коррекциялау. Осы мақ сатпен ГМГ-КоА-редуктаза (статин) жә не фибраттар ингибиторлары тағ айындалады.
3. 3. Гипотензивті терапия. ААФ ингибиторлары жә не т. б. дә рілік заттар тағ айындалады.
3. 4. Инсулинорезистенттілік жә не гипергликемия. Қ ант диабетін емдеу қ ағ идалары 7. 6. бө лімде кө рсетілген. Метформин кей жағ дайларда диабет алды сатысында тағ айындалады.
4. Хирургиялық ем: кіші асқ азанның тү зілуі (гастропластика), асқ азанды шунттау, жің ішке ішек резекциясы жә не т. б.
|
|
|
