 |
ТАҚЫРЫПТЫҢ МАЗМҰНЫ
|
|
|
|
ТАҚ ЫРЫПТЫҢ МАЗМҰ НЫ
Студенттердің ө зіндік жұ мысы
1 Тапсырма. Ылғ алды микропрепараттармен жұ мыс істеу.: Оқ ып-ү йрену:
1 Препарат Сиыр цепенінің стробиласы
2 Препарат Шошқ а цепенінің стробиласы
3 Препарат Жануарлардың финоздық еті.
2 Тапсырма Сиыр, шошқ а жә не енді таспа қ ұ рттың систематикасын жазу.
3 Тапсырма. Микропрепараттармен жұ мыс істеу.
а) Жыныстық жетілген жә не жетілмеген сиыр жә не шошқ а цепендерінің микропрепаратын қ арау.
Б) Аталғ ан паразиттердің жетілген бунақ тарын жә не жұ мыртқ а жасушаларының суретін салу.
1. Сиыр цепеннің финнасы – цистицерк
Финнаның басы шығ ың қ ырағ ан. Стробиляция басталуы жә не цистицерк кө піршігі кө рінеді.
4. Сиыр цепенінің гермафродиттік бунағ ы
Жұ мыртқ а тармақ талғ ан екі бө ліктен тұ рады(1). Сарыуыз бунақ тың артқ ы жағ ында орналасады. Жатыр тү тік тә різді нашар жетілген (4). Кө птеген ұ рық безі бунақ тардың барлық жерінде шашырап кездеседі (5). Бү йір жағ ына ұ рық жолы ашылады (6), қ ынап (7), циррустық сө мке (8). Зә р шығ ару жә не жү йкесі латериальды орналасады.
5. Сиыр цепенінің жыныстық жетілген бунағ ы
Жатырдың негізгі бағ анасы (1) жә не 17-35 бү йірлік бұ талары (2)
6. Жыныстық жетілген шошқ а цепе ні
1. 
Жатырдың негізгі бағ анасы (1), сиыр цепенінің ерекшелігі ол 7-12 бү йірлік бұ талардан тұ рады (2).
7. Енді таспа қ ұ рттың жыныстық жетілген бунағ ы
|
|
|
Бунақ тың ені (10-15 мм), жатыры разеткатә різді бунақ тың ортасында орналасады (1), ұ рық безі латериальды орналасады (2), жұ мыртқ а (3), оотип (4), астына қ арай жатыр.
6. Цестодалардың жұ мыртқ а жасушасы
Енде таспа қ ұ рттың жұ мыртқ асының қ ақ пағ ы бар, ө лшемі 60-70 мкм. Сиыр жә не шошқ а цепенінің онкосферасы бар жұ мыртқ алары бірдей, алты қ армақ шадан, сырты кедір-бұ дыр, ө лшемі 30-35 мкм.
Таспа қ ұ рттың жұ мыртқ асы Алтыілгішті онкосферасы бар цепен жұ мыртқ асы
4 Тапсырма Цестодалардың тү рлік ерекшеліктеріне байланысты кестені толтыру.
| Кө рсеткіштер | T. solium | T. saginatus | D. Latum |
| Гельминт типтері | |||
| Ө лшемі, бекіну мү шелері | |||
| Инвазиялық сатысы | |||
| Финнаның аты | |||
| Ақ ырғ ы иесі | |||
| Аралық иесі | |||
| Арудың аты, диагностикасы |
4 ТАПСЫРМА Цестодоздарды диагностикалауғ а ситуациялық есептер шығ ару.
1 есеп Цепеннің қ абық шасын ерітетін препараттарды қ андай ауруда тениоз немесе тениаринхозда қ олдануғ а болмайды?
2 есеп Адамғ а дифиллоботриоздың жұ ғ уы қ андай азық -тү лік арқ ылы берілуі мү мкін (сиыр еті, шошқ а еті, балық, шаяндар, жеміс, жидектер)?
3 есеп Аурудың нә жісін қ арағ ан кезде бунақ тардан тұ ратын лента тә різді фрагменттер табылды. Бунақ тың ені ұ зындығ ынан сә л ү лкенірек. Ортасында қ ара дақ кө рініп тұ р. Гельминттің тү рін анық та.
БӨ ЛІМ 4. ЖАЛПАҚ Қ Ұ РТТАР ТИПІ (PLATTHELMINTHES).
АДАМ ПАРАЗИТТЕРІ – ТАСПАЛЫ Қ Ұ РТТАР КЛАССЫ (CESTOIDEA), ЭХИНОКОККТАР, АЛВЕОКОККТАР ЖӘ НЕ Қ ЫСҚ А ЦЕПЕН
|
|
|
Адамда ө мир сү ретін жынысы жетілген таспалы қ ұ рттарды қ арастырдық. Сонымен қ атар адам ағ засында кезең ді немесе соң ғ ы иесі болатын цестодалар бар. Адам ағ засында гельминттердің личинкалары, кейде бір тү рдің личинкалары жә не таспалы тү рлері кездеседі. Мұ ндай цестодалағ а эхинококтар, альвеококктар жә не қ ысқ а цепен жатады. Медицинағ а олар ү лкен қ ызығ ушылық шақ ырады, себебі олар адам ағ засына аса қ ауіпті болып, диагностикада жә не емдеуде қ иындық тар туғ ызады.
Сабақ тың мақ саты.
1. Цестодалардың морфологиясын жә не даму циклын оқ у.
2. Эхинококкоздың, альвеококкоздың, гименолипидоздың патогенді мә нін жә не жұ қ тыру жолдарын оқ у.
3. Белгілі адам цестоздарғ а профилактика шараларын оқ у.
1. Эхинококк (Echinococcus granulosus) – эхинококкоздың қ оздырғ ышы.
Орналасуы. Адамда эхинококк паразиті личинка стадиясында болады. Бауырда, ө кпеде, бас миында, ұ зын тү тікті сү йекте жә не басқ а мү шелерді зақ ымдандырады.
Географиялық таратылуы. Барлық жерлерде кездеседі. Жиі ТМД – да оң тү стік-шығ ыс аймақ тарда таралғ ан.
Морфологиялық ерекшеліктері. Жетілген эхинококк, ұ зындығ ы 2-6 мм. Сколекстің 4 жабысқ ақ тары жә не тұ мсығ ында екі ырғ ақ тық жұ лық тары бар. Соң ы алды буыны – герафродитті, ал соң ғ ы буыны – жетілген. Жатырында бү йір шығ ың қ ылары бар. Жұ мыртқ алары цепен жұ мытқ аларына пішіні жә не кө лемі ұ қ сас келеді.
Ө мірлік циклы. Соң ғ ы иесі - ит, тү лкі, қ асқ ыр, шакал болып саналады, аралық иелері – адам, ірі жә не ү сақ мү йізді мал, шошқ алар, тү йелер жә не басқ а сү тқ оректілер болып саналады. Жұ мыртқ алар соң ғ ы иеден нә жіс арқ ылы шығ ады. Сонымен қ атар жетілген буындар аналді жерден шығ ып жұ мыртқ аларын жү нге таратады, жұ мытқ алармен жайылымды ластап, қ ойлардың жү ніне тү седі.
Адам эхинококкпен ит немесе қ ойдың жү нін ұ стап, ауыз қ уысымен денеге тү седі. Жануарлармен басқ аша байланыста болып (итпен айналысу, аң аулау, теріні ө ң деу) жұ қ тыру мү мкіндігі да бар. Жабайы жануарлар жұ қ тырылғ ан жанурлардың ішкі мү шелерін жеп зақ ымдалынады.
|
|
|
Асқ орыту жолында жү мыртқ адан онкосфера шығ ады. Ол қ ан тамырларғ а еніп, бү кіл мү шелерге таралады, мү шелерде финнағ а (эхинококка) айналады. Финналар бү кіл мү шелерде табылуы мү мкін, ә сірсе бауырда жә не ө кпеде. Финналар кейде ү лкен молшерге жетеді, диаметрінде 20-30 см-ге дейін.
Финнаның қ абаты сыртқ ы, кілегей жә не ішкі паренхиматозды қ абық тардан тұ рады. Ішкі паренхиматозды қ абық тан сколекспен еншілес кө піршіктер пайда болады. Кө піршіктің іш қ уысы сұ йық тық пен толтырылғ ан. Сұ йық тық тың қ ұ рамында сколекстер жә не паразитің ө мір сү руіне қ ажетті заттар бар. Сонымен инвазионды стадия - аралық иесіне жұ мыртқ а болып саналады, ал соң ғ ы стадиясы болып, эхинококк финналары саналады.
Патогенді маң ыздылығ ы. Ө сіп жатқ ан финна мү шелерді ығ ыстырып, олардың қ ызметін бұ зады. Температураның жоғ арылауы байқ алады. Емі хирургиялық. Эхинококкты кө піршіктің жарылуы ө те қ ауіпті болып саналады, ол токсикалық шок жә не ө лімге ә келуі мү мкін. Сонымен қ атар адам ағ засында бастапқ ы сколекстердің таралып, басқ а мү шелерде кө піршіктер дамуына ә келеді. Кө пті эхинококкоз ө лімге ә келуі мү мкін. Эхинококкоз – адамда ең қ ауіпті инвазиялық ауру.
Зертханалық диагностика. Рентген диагностикасымен қ оса иммунологиялық реакциялар, серологиялық реакциялар.
Профилактикасы. Ө зіндік – жеке гигиена нұ сқ ауларын бақ ылау: тамақ алдында итпен немесе ірі жә не ү сақ мү йізді малдармен байланыста болғ аннан кейін қ ол жуу. Қ оғ амдық – эхинококкпен зақ ымдалғ ан жануарлардың ішкі мү шелерін итке жегізбеу, иттерді тексеру жә не дегельминтизациялау.
|
|
|
2. Альвеококк (Alveococcus multilocularis) – алвеококкоздың қ оздырғ ышы.
Шоғ ырлануы. Эхинококктағ ыдай.
Географиялық таралуы. Альвеококкоздың табиғ и ошақ тары Орталық жә не Оң тү стік Еуропада, Солтү стік Америкада, Азияда кездеседі, ал ТМД елдерінде – Cібірде, Орталық Азияда, Оралда, Алыс Шығ ыста, Қ азақ станда да кездеседі.
Морфологиялық ерекшеліктері. Эхинококкозғ а ө те ұ қ сас. Жетілген алвеококкоздың эхинококкоздан айрмашылығ ы оның кө лемі кішкене (2 мм-ге дейін), сколекстегі ырғ ақ тық жұ лық тардың саны ө згеше, жетілген буында жатырдың шар тә різділігі, личинканың қ ұ рылымымен ерекшелінеді. Алвеококктың финнасы дә нек тә різді ұ яшық тар жалпы сыртқ ы қ абаты болмайды.
Ө мірлік циклы. Алвеококкоз – табиғ и-ошақ тық ауру. Соң ғ ы иесі тү лкілер, ақ тү лкілер, қ асқ ырлар, сирек ү й иттері саналады. Аралық иесі болып, тышқ ан тә різді кеміргіштер, кейде адамдар болады.
Патогенді мағ ынасы. Алвеококк адамның бауырын жә не ө кпесін зақ ымдайды, кейде басқ а мү шелерді зақ ымдайды. Финнаның ерекшелігіне байланысты ауыр ауру болып саналады. Ол кө п майда кө піршіктерден тұ ратын майда дә нді кө піршік, қ ұ рамында сұ йық тығ ы болмайды. Кө піршік сыртқ а қ арай ұ мтылып, жақ ындағ ы мү шелерге тарайды. Жиі бауырды зақ ымдайды, содан кейін ө кпеге, орталық жү йке жү йесіне, лимфа тү йіндеріне таралуы мү мкін. Альвеококкоз эхинококкозғ а қ арағ анда аса ауыр ө теді.
Зертханалық диагностикасы. Диагнозды нақ ты қ ою иммунодиагностика арқ ылы тек соң ғ ы стадияларда қ оюы мү мкін, бірақ ол кезде толық емделу мү мкіндігі қ иындық қ а тү седі.
Профилактикасы. Ө зіндік – жеке гигиенасын бақ ылау, қ оғ амдық – аурумен таныстыру жұ мысы.
3. Қ ысқ а цепен (Hymenolepis nana) – гименолипидоз қ оздырғ ышы.
Орналасуы. Адамның аш ішегінде.
Географиялық таралуы. Барлық жерде. Ауру жиі балаларда кездеседі. Казахстанда бү кіл облыстарда анық талғ ан.
Морфологиялық ерекшелігі. Стробиланың жалпы ұ зындығ ы 1-3 см. 200 немесе одан кө п буындардан тұ рады. Сколексте 4 жабысқ ақ бар жә не ырғ ақ тары бар тұ мсығ ы жұ лық пен. Жатыры бү кіл жетілген буында орналасады. Жұ мыртқ аларда онкосфера ұ рығ ы бар, оны ұ стайтын жіптер филаменталар деп аталады. Жұ мыртқ алардаң кө лемі 40 мкм.
|
|
|
Омірлік цикл. Адам қ ысқ а цепенге соң ғ ы немесе аралық иесі болып саналады. Дамығ ан буындар ішекте бұ зылып, жұ мыртқ алар сыртқ а нә жіспен шығ ады. Егер жұ мыртқ алар адаммен жұ тылғ ан болса, ас қ орыту емізіктері ә серінен олардан онкосфералар шығ ып, ішектің қ ылшық тарына еніп, финналарғ а (цистициркоздарғ а) айналады. Бірнеше кү ннен кейін қ ылшық тар бұ зылып, цистицеркоидтар ішек саң ылауында болады, сосын 14-15 кү ннен кейін жынысы жетілген тү рге айналады. Олар ішек қ абырғ асының кілегей қ абатына жабысады. Кейде жұ мыртқ алар сыртқ а шық пай ішекте жетілген тү рге айналады. Балалар кір қ олдар арқ ылы, ішке жұ тып жұ қ тырылады. Жиі аутореинвазия болады.
Патогенді маң ызы. Патогенді ә сері паразиттің ішектегі қ ылшық тарды бұ зып, токсикалық ә сері болып саналады. Гименлипидоз іш ө тумен жә не іштің ауырсынуымен сипатталады. Сонымен қ атар, балаларда ашуланшық тық, бас ауру жә не эпилептикалық қ ояншық тар болуы мү мкін.
Зертханалық диагностикасы. Нә жісте жұ мыртқ аларды табу.
Профилактикасы. Ө зіндік – баларғ а жеке гигиена ережелерін бақ ылау, ә жетханадан кейін жә не тамақ алдында қ олдарын жуу. Қ оғ амдық – жә ндіктермен, гельминт жұ мыртқ аларының таратушыларымен кү рес, балалар мекемелерінде тазалық сақ тау, ауру балаларды емдеу жә не оларды оқ шаулау, балалар мекемесінде ата аналарғ а жә не жұ мысшыларына насихат жасау.
|
|
|
