 |
4 белім. Қабыну. Гранулематоздық аурулар. Туберкулезге тән қабыну. 4 болім. Қабыну
|
|
|
|
4 белім. Қ абыну
нулеманы тү зуші жасуша элементтері осы некрозды жағ алай жай-ғ асады. Некроз кө ріністері ә детте инфекциялық ү рдістердің асқ ы-ну кезең іне сай келеді. Гранулема ошақ тары кейде ірің деп абсцес-ке айналады.
Гранулематоздың соң ында осы ошақ тардың орнын (гранулемаларды) дә некер тін басады. Оғ ан мысал ретің це ревматизмнен кейін пайда болғ ан кардиосклерозды, ө кпе туберкулезінен кейін қ алатын Гон ошақ тарын келтіруге болады.
Гранулематоздың клиникалық маң ызы осы айтылган склероз ү рдісінің мө лшерімен жә не оның қ ай жерде жайғ асқ анымен анық -талады. Мысалы ревматизмде кішкентай ғ ана склероз ошагы жү ректің ө ткізгіш жү йесін басып қ алып оның қ ызметін кү рт бү за-ды. Бү йрекү сті безіндегі туберкулез ошақ тарының ыдырауы нө тижесінде осы бездің жетіспеушілігінен — Аддисон ауруы туьш-дайды. Гранулематоз ү рдісі ө те созылмалы ү рдіс, оның ә рбір ай-налымы тыртық тану арқ ылы бітеді.
Гранулематоздық аурулар
Бір топ созылмалы инфекциялар (туберкулез, мерез, алапес, склерома, маң қ а) қ абыну ошақ тарында гранулемалардың тү зілуімен, некроз пайда болуымен жә не осы жерде олардың на-қ ты қ оздырушыларының табылуымен ерекшеленеді.
Туберкулезге тә н қ абыну
Туберкулезге тө н гранулема туберкулезді қ оздырушы микро-бактериялардың вируленттігіне, оның химиялық қ ү рамы жә не антигендік қ асиеттеріне, макроорганизм реактивтілігіне байланысты ә р тү рлі морфологиялық кө рініске еге болады. Туберкулез ошағ ында альтерация ү рдісі басым болганда, ә р тү рлі ағ заларда некроздық томпақ шалар (бугорок) кө рінеді. Қ абынудың бү л тү рі ө те ә лсіз кә рі кісілерде, жас балаларда кездеседі. Қ абыну ошағ ын-да экссудат бө лініп шыгу ү рдісі басым болғ анда ірімшік тә різді некроз пайда болады.
|
|
|
Дегенмен де, туберкулезге тә н морфологиялық белгілер, қ абы-нудың ү шінші пролиферативті (продуктивті) ө згерістер фазасында кө рінеді. Туберкулезге тө н гранулемалардьщ ортасында ірімшікке ү қ саган (казеозды) некроз, оны айнала эпителиоидтық жасушалар шоғ ыры, оньщ сыртьшда лимфоциттер мен макрофагтардан тура-тын ү ймек орналасқ ан. Эпителиоидты'жасушалар мен лимфо-циттердің арасында, туберкулезге ө те тә н, Пирогов-Лангханс алып жасушалары орналасқ ан (42, 43^суреттер). Гранулема кү рамындағ ы эпителиоидтық жә не макрофаг жасушалары гематогендік моно-
ІО - 437
4 болім. Қ абыну
циттерден пайда болып, фагоцитоз ү рдісіне қ атысады. Эпителио-идтық жасушалар кейдеі бір-бірімен бірігіп, кө п ядролы альш жа-сушаларды қ ү райды. Ал лимфоциттер болса, жасушалық иммуни-тетке қ атысы бар, тимусқ а тө уелді жасушалар қ атарына жатады.
Туберкулез гранулемасының қ ү рамы, оның нө тижесі организм реактивтігіне байланысты. Қ олайлы жағ дайда ол тыртық таньш бһ іп, капсуламен оралып, тү здар шө гіп қ атып қ алады. Мысалы, ө кпедегі Гон ошағ ы. Ал, организм ө лсірегенде қ айтадан казеоздық некроз дамиды. Осы некрозғ а щалдық қ ан тіндер ағ залардан бө лініп шық -қ анда сол жерде қ уыстар (каверна) пайда болады.
Мерезге тә н гранулема
Мерез тек адамда гана кездесетін ауру болып, оны бозғ ылт спирохета (Spirocheta pallidum) қ оздырады. Мерез негізінен жы-ныстық қ арым-қ атынас жолымен ауру адамнан сау адамғ а беріледі. Тү рмыстық, кө сіпке байланысты жә не де бала жолдасы арқ ылы анадан балағ а ө тетін мерез ө те сирек кездеседі. Спирохеталар ен-ген жерде алгашқ ы аффект деп аталатын ө згерістер пайда болады. Ол жерде ө уелі қ аттылау ошақ, кейінірек ү зак уақ ыт жйзылмай-тьш, шеттері қ атты жара (шанкр) пайда болады. Сол жерге жақ ын лимфа бездері қ абьшады (лимфаденит). Жергілікті тінде қ ан та-мырларының айналасында, лимфоциттер мен плазмалы жасуша-лардан тү зілген сің белер байқ алады. Бү л ө згерістер мерездің бірінші — пролиферативті-сің белі — кезең іне жатады. 5—7 аптадан кейін жара бітіп, орнында пигментсіз тыртық ша қ алады. 1, 5—2 айдан соң мерездің екінші кезең і басталады, бү л кезде індет организмге жай-ыльш тамақ тьщ, жү тқ ыншақ тың, ә йелдердің жьшыс ^заларының шырышты қ абьнійкда, теріде, ә р тү рлі бө ртпелер (розеолалар, па-пуллалар, пустулалар) — сифлидтер — пайда болады. Қ абынудың бү л кезең інде экссудативті реакция басым больш, қ ан тамырлары қ анмен толып, айналасында лимфоциттерден, плазмоциттерден тү зілген сің белер, фибробластар кө рінеді.
|
|
|
Мерездің ушінші — гуммоздық кезең і аурулардың 1/3 -де ғ ана дамып, бірнеше жылдардан кейін барып кө рініс береді. Гумманың ортасында жабысқ ақ, желім тә різді, некрозга ү шырағ ан массалар, оның айналасында лимфоциттерден, плазмалық жә не эпителио-идтық жасушалардан тү зілген ірануляциялық тін орналасады. Бү л ж: ерде бірлі-жарымды Пирогов-Лангханс жасушалары тә різдёс альш жасушалар да кездеседі. Грануляциялық тіннің арасывда қ ан тамырлары кө п болады. Гумманың ү сақ (милиарлык) жө не жекелен-ген (солитарлық ) ірі тү рлері болады. Олар кейде тауық жү мыртқ а-сының ү лкендігіндей болады. Гумма теріде, сү йекте, мү рын
|
|
|
4 болім. Қ абыну |
|
|
|
