 |
4. 3. ИммундыҚ Қабыну
|
|
|
|
4. 3. ИММУНДЫҚ Қ АБЫНУ
Иммундық реакция организмді антигендік қ ү рамы ө згеше бө где заттардан тазартуга багытталғ ан пайдалы реакция, оның гуморал-дық жә не жасушалық тү рлері бар. Иммундық қ абыну деп орга-низмде дамитын иммундық реакциялар нә тижесінен туындайтын қ абынуды атайды. Ә детте бү л реакция сенсибилизацияланган организмде айқ ын кө рініс табады. Иммунологиялық реакцияла-рга тә н арнайы морфологиялық ө згерістерден соң олардан ө згеше, бейспецификалық ү рдіс, яғ ни қ абыну ү рдісі туындайды. Ол басқ а қ абынулардан сан жағ ынан да, сапа жағ ынан да. ө згеше.
Иммундық қ абынудың себептерінің бірі — иммундық реакция-
152 Ж. Ахметов. Патологаялық анатомия
5 бө лім. Иммунопатологиялық ү рдістер
ларғ а қ атысушы Т-жә не В-лимфоциттерінен бө лініп шығ атьш ме-диаторлар — лимфокиндер. Олар қ абыну ошақ тарында макрофаг-тардың тоқ тап, жиналып қ алуын, Т- жө не В-лимфощптердің, мак-рофаггардың бірлесіп қ ызмет еіуін қ амтамасыз етеді. Сонымен қ атар, лимфокиндер шіазма факторларын, ө сіресе Хагеман факторын, комплемент компоненттерін белсендіріп қ абыну ү рдісіне қ атыстыра-ды. Иммундық қ абынудьщ туындауында токсинді иммундық ке-шендер реакциясының (антиген-антидене-комплемент) рө лі ө те зор. Олардьщ лейкоциттерді ө зіне тарту қ асиеті (лейкотаксис) ө те жоғ а-ры. Иммундық кешең дер қ ан тамырларының іргесіне жиналып, оньщ плазма жө не лейкоциттер ү шін ө ткізгіпггігін шектен тыс асырып жібереді. Соньщ нә тижесінде қ ан тамырыньщ іргесінде фибрино-идты некрозғ а дейін жететін ө згерістер дамиды. Бү л кө ріністер жо-ғ ары сезімталдық тың жедел тү рі (ЖЖТ) ү шін тө н.
|
|
|
Жоғ ары сезімталдық тың баяу тү рінде (ЖБТ) кеш дамитын иммундық қ абыну ө рістейді. Оның дамуында ЖБТ медиаторла-рының жә не макрофагтардың маң ызы зор. Сол жердегі жасуша-лық реакциялар гранулеманың пайда болуымен аяқ талады.
5 бө лім. ИММУНОПАТОЛОГИЯЛЫҚ Ү РДІСТЕР
Қ азіргі таң да адам жө не жануарлар организмінде иммундық бақ ылауды жү зеге асыратын, жеке-дара иммунокомпетентті жү йе барлығ ы анық талғ ан.
Ағ ылшын патологі Миллердің (1961) жү ргізген тә жірибелерінде айырша бездің осы иммундық реакцияларды басқ аратын орта екендігі анық талды. Егер жаң а туғ ан тышқ андардың тимусын операция жолымен алып тастаса (неонаталдық тимэктомия), олар иммундық реакцияларғ а жауап беру мү мкіндігінен бү тіндей айы-рылады. Организмдегі лимфоидтық тіннің пайда болу ү рдісі бү зы-лып, олар атрофияланады, қ андағ ы лимфоциттер мен иммуногло-булиндер мө лшері азаяды. Иммундық реакциялардың ө згерісіне байланысты ішектегі аутоф-лораның белсенділігі артып, іш ө те бастайды. Ө су ү рдісі тоқ тайды, жануарлар тез арық тап, 2-4 айдан соң ө леді. Тимэктомиядан кейін пайда болатын осы кө ріністердің барлығ ын қ осып вастинг-синдром (ағ ылшынша: waste — арық тау) деп атайды.
Адам жә не сү тқ оректілердің иммунитетінің орталық ағ зала-рына тимустан басқ а сү йек кемігі, ал қ ү старда — фабрициус қ ал-тасы жатады.
|
|
|
Кө кбауыр, шеткі лимфа бездері, асқ азан-ішек жолындағ ы, ө кпедегі шоғ ырланғ ан лимфоидтық тін жә не қ андағ ы лимфоцит жасушалары иммундық жү йенің шеткі бө лімдері болып есептеледі. Тимусқ а тә уелді лимфоциттерді Т-лимфоциттер, ал фабрициус қ алтасына тә уелді лимфоциттер В-лимфоциттер деп аталады. Сонымен қ атар Т- немесе В-лимфоциттерден басқ а таң басы (маркері) жоқ лимфоциттер де болады. Олар жалпы лимфоциттердің 10-20% кү райды.
Т-лимфоциттер организмдегі жасушалы иммунитетке жауап береді. Олар тимуста пайда болып, шеттегі лимфоидтық ағ залар-дың тимуске тә уелді аймақ тарында орналасады, бірақ сол жерде тоқ тап қ алмай қ анда ү здіксіз айнала жү ріп, бірінші болып анти-гендермен кездеседі. Ең бастысы олар иммундық бақ ылау қ ызметін атқ арып, барлық иммундық хабарды жадында сақ тайды жә не ө мірі ү зақ жасушалар қ атарына жатады, иммундық реакция кезінде жа-сушалық иммунитет медиаторларын, лимфокиндерді бө ліп шьи^а-рады. Т-лимфоциттер ү шін х-антиген болуы тә н. Электрондық микроскопта олардың сырты тегіс болып кө рінеді. Т-лимфо-циттердің ө зі бірнеше тү рге бө лінеді: хелперлер, киллерлёр, суп-рессорлар.
Т-хелперлер (help — жә рдем) В-лимфоцитеттердің плазмалық жасушаларғ а айналуына жә рдемдеседі. Т-киллерлер (killer — ө лтіруші) жасушалық иммунитеттің негізгі қ ү ралы болып, антигендік қ ү рамы ө згерген жасушаларды тікелей жойып жібереді. Бү л ү рдісте сенсибилизацияланғ ан лимфоциттерден бө лініп шы-ғ атын лизосомалық ферменттер мен медиаторлар (лимфокиндер) қ атысады (46-сурет). Т-супрессорлар (suppression — тежеу, басу) В-лимфоциттерде антидене пайда болу ү рдісін тежейді.
В-лимфоциттер ө мірі қ ысқ а, отырық шы жасушалар қ атарына кіреді. В-лимфоциттердің сыртында ә р тү рлі, антиген косып алу-шы, рецепторлар (иммуноглобулиндер) болғ андық тан электрон-дық микроскопта олардың ү сті бү рлі болып кө рінеді. В-лимфоциттердің негізгі қ ызметі антиген ө серің де плазмобласт, плаз-малы жасушаларга айналып ө зінен иммуноглобулиндер (антиде-нелер) бө ліп шыгару. Пайда болғ ан антиденелер антигендермен қ осылып кешен тү зеді. Осылайша антигендік қ ү рамы ө згеше бө где заттар бейтараптанады (нейтрализация) немесе организмнен шы-гарьиіады (элиминация). Оган комплемент қ осақ талганда иммун-дық кешен пайда болады. Иммундық кешендерді макрофагтар обып жояды. Кейбір жагдайларда иммундық кешендер қ ан тамырлары-на шө гіп қ алып қ абыну ү рдісін яғ ни иммундық кешен ауруы (тө менді қ араньтз^ яеген ііатологияғ а соқ тырады.
|
|
|
 |
|
|
Ж. Лхметов. Патологиялық анатомия |
Организмде иммундық реакциялар қ алыпты жү руі ү шін им-мундық жү йенің осы негізгі екі жасушасы — Т- жө не В-лимфо-циттер мен ү шінші жасуша — макрофагтар (А-жасуша) бірлесіп қ ызмет етуі керек. Осы ү шжасушалық серіктестік (кооперация) иммунологиялық реакциялар негізін қ ү райды (Р. В. Петров, 1969, 1970) (47-сурет).
|
|
|
