 |
Жеке бөлім. Ж.Ахметов. Патологиялық анатомия
|
|
|
|
Жеке бө лім
ЖЕКЕ БӨ ЛІМ
Оқ улық тың жеке бө лімінде жалпы патологиялық ү рдістер непзщце дамитын жеке ағ заның немесе бір жү йенің ауруларының (нозологиялық тү рлердің ) этиологиясы, патогенезі жө не патоло-гиялық анатомиясы жан-жақ ты қ арастырылады.
Сонымен ауру дегеніміз не? Дцам ауруы ө те кү рделі, қ оғ ам-
дық биологиялық қ ү былыс. Сондық тан аурудың анық тамасьш беру
ү шш медициналық жө не қ оғ амдық факгорларды, эволюциялық
жө не биологиялық ө згерістерді есепке алу керек. Осығ ан байла
нысты медицина дамуының ө р кезең інде " ауруғ а" ө ртү рлі кө зқ а-
рас қ алыптасқ ан. Осы кү ні аурудың 70-тен аса анық тамасы бар
енді солардың кейбіреуін мысал ретінде келтіре кетейік. Медици-
наның атасы Гиішократтың ойынша ауру - табиғ и қ ү былыс жө не
ә рбір аурудың ө зіне тә н табиғ и себебі болады. Р. Вирхов- " Ауру -
қ олайсыз жағ дайдағ ы ө мір" десе, К. Маркс " Ауру - еркіндікгі аң са-
ғ ан ө мір" деген қ анатгы анық тама берді. К. Бернар ауруды физио-
логиялық тү рақ тылық тың бү зылуы деп есептеген. И. В. Давыдов
ский ауруды " организмнің ө мір сү ру жағ дайына бейімделуінің бю
тү рі деп қ арағ ан. ғ
Қ азіргі уақ ытта ауруды - организм тіршілігінің ө р тү рлі себеп-тер ө серің це бү зылуы деп тү сінеді. Ал, ө рбір аурудың дамуы организм мен қ оршағ ан орта арасындағ ы ө зара қ арым-қ атынастың ө згеруше байланысты (А. И. Струков, В. В. Серов). Ауру организм тіршілігшщ жаң а бір тү рі есебінде физиологиялық негізде дами-ды, сондық тан " ауру" мен денсаулық ты бір-біріне қ арама-қ арсы қ ою дү рыс емес. Ә рбір аурудың ө зіне тә н себептері (этиологиясы), даму механизмдері (патогенезі), морфологиялық жө не кли-никалық ерекшеліктері болады.
|
|
|
Ауруды ү йренуде ә р тү рлі ғ ылыми бағ ыттар болтаны мө лім. XIX ғ асырдың екінші жартысында, бактериологияның қ арқ ынды дамуына байланысты, монокаузализм ағ ымы дү ниеге келді. Осы теорияны қ оддаушы ғ алымдар аурудың бірден-бір себебі, микроб-
тың организмге тү суі деп есептеді. Бү л жерде организмнің мик-робқ а қ арсы кү ресуінің мү мкіншілігі, оның реактивтігі есепке алын-бады. Осылайша бір себеп - бір ауру, деген механикалық, қ ате ү ғ ым пайда болады. Cay организмде патогенді микробтардың та-былуы осы теорияның дағ дарысына ә кеп соқ тырды. XX ғ асырдың басында кондиционализм деген жаң а бағ ыт пайда болды. Бү л теорияны қ олдаушы ғ алымдар ауру белгілі бір себентерге емес, жаг-дайлар жиынтыгына (" кондицияларғ а" ) байланысты дамиды деп есептеген. Кондиционалистер ү шін барлық жағ дайлар тең, кез келген жағ дай ауруғ а ө келеді. Бү л ғ ылыми ағ ым ауру дамуындағ ы обьективті зандылық тарды, оның негізгі себептерін есепке алмас-тан, кө птеген қ ателіктерге жол берді.
Кейінгі зерттеулер бү л екі ағ ымның да негізсіз екендігін делелдеді. Диалектикалық материализм кө зқ арасы бойынша ауру организм мен ө р тү рлі патогенді факторлардың озара ө рекеттесуі салдарында туьшдайтьшы, бү л жерде ауру қ оздыруышы себептердің де, организм реактивтігінің де маң ызы зор. Себепсіз салдар жоқ (А. И. Струков, О. К. Хмельницкий, В. П. Петленко жә не т. б. ).
|
|
|
Аурудың туындауына ә р тү рлі биологиялық, физикалық, ме-ханикалық жө не т. б. ә серлер себеп болады. Олар негізгі немесе қ осалқ ы, арнайы жө не арнайы болмағ ан, тікелей немесе жанама, сыртқ ы жене ішкі болып бө лінеді. Денсаулық қ а зиянды ө ндірістік заттар кө сіпке байланысты (кө сіби) ауруларды қ оздырады. Ауру-дьщ дамуында организмнің иммундық жуйесінің орны ерекше. Ауру-дың клиникалық коріністері, оның нә тижесі осы иммундық жү йе қ ызметіне тікелей байланысты. Организмде иммунитет механизм-дерінің тапшылығ ы иммунодефициттер деп аталатын бір топ сырқ -аттарғ а соқ тырады. Иммундық жү йенің қ ызметі ө з ретінде тү қ ым қ уалау жолымен қ алыптасқ ан факторлармен анық талады. Осы жағ -дайды грипп (тү мау) мысалында кө руге болады: грипп эпидемия-сында біреулер жең іл, басқ алар орташа немесе ауыр тү рде сырқ ат-танса, ал кейбіреулер тіпті ауырмайды. Олардьщ бә ріне эсер етуші фактор біреу - грипп вирусы - біраз нә тижесі ө ртү рлі. Демек ауру-дың дамуы ө рбір адамньщ гең цік ерекшеліктеріне байланысты, себебі жеке адам (индивидиум) тек ө зіне тә н гендер жиынтығ ьша ие.
Аурудың себебін (этиологиясын) білумен қ атар оның патогенезін (даму механизмдерін) де ү йрену қ ажет. Ауру дамуында жергілікті жө не жалпы ү рдістердің ө зара қ арым-қ атынасының орны ерекше. Ауру жергілікті патология есебінде басталады да, кейін бү кіл организм сырқ атына айналады. Патогенез механизмдері негізінде бейімделу жә не орнын толтыру ү рдістері жатады. Организмнің сыртқ ы немесе ішкі, патогендік ә серлерге лайық ты жауап беруі
 |
Ж. Ахметов. Патологиялық анатомия
сол сырқ аттан толық айығ ып кетуімен аяқ талса, осы жағ дайларғ а жеткілікті бейімделе алмауы аурудың созылмалы тү р алуына неме-се ө р тү рлі асқ ынуларына ө келіп соқ тырады.
|
|
|
Патологоанатом негізінен патогенез механизмдерінің морфо-логиялық кө ріністерін яғ ни морфогенезін зерттейді. Ауру дамуында ө рескел бұ зылулармен бірге осы ө згерістердің орнын толтыру ү рдістері қ атар жү ріп жатады. Осы екі ү рдістің диалектикалық бірлігін есепке алғ анда ғ ана сырқ ат жө нінде толық тү сінік туды-руғ а болады. Демек ауру дамуының ө рбір кезең ін, оның морфоло-гиялық кө ріністерін жө не клиникалық белгілерін ү йрену сол ауруды дү рыс емдеу ү шін аса қ ажет.
Ауру дамуын 4 кезенге бө ліп қ арауғ а болады: 1) аурудың жа-сырын (латентті) кезең і ауру қ оздырушы себептердің организмге ө сер етуімен кө п ауруларғ а тө н алғ ашқ ы белгілердің пайда болуы-на дейінгі аралық ты қ амтвды. Бү л кезең нің ү зақ тығ ы ө ртү рлі. Мысалы, тері кү йгенде, электр тоғ ы ү рғ анда ауру ө те тез дамыса, кейбір созылмалы вирустық инфекцияларда бү л кезең бірнеше айларғ а, тіпті жылдарғ а созылады. 2) Басталу (продромальды) кезең і аурудың жалпы белгілерінің пайда болуынан бастап осы ауруғ а тө н алғ ашқ ы белгілердің дамуына дейінгі уақ ыт. 3) Аурудың негізгі белгілердің даму кезең і тек осы ауру ү шін тө н клиникалық белгілерінің толық дамуымен сипатталады. 4) Аурудың жазылу кезең і (нө тижесі). Бү л кезенде ауырғ ан адам толық сауығ ып кетеді неме-се ауру созылмалы тү р алады. Кейде ө ртү рлі асқ ынулар нө тижесің де ауырғ ан кісі ө леді.
Ауруларды жан-жақ ты талдайтын, олардың ө рқ айсысына жеке-жеке сипаттама беретін ғ ылым саласын нозология (nosos - ауру; logos - ілім) деп атайды. Нозология - бү л творчестволық абстрак-цияның ө німі, медицина дамуының кө рсеткіші болып есептеледі. (И. В. Давыдовский). Дө рігердің жеке ауырғ ан адамды зерттеуде, оның этиологиясы, патогенезі, клиникасы жө нінде жалпы тү сінігі болуы керек. Нозология принципі ауруларды жеке-жеке топтарғ а белуге, олардың патогенезін, клиникасын, морфологиясын ү йре-нуге, емдеу жолдарын табуғ а мү мкіншілік тудырады. Нозология-лык, бірліктер ө р тү рлі аурулар жіктелуінің (классификациясыньщ) негізін қ алайды.
|
|
|
Ауруларды мына белгілерін есепке ала отырып тө мең цегі топ-тарғ а жіктейді: 1) Этиологиясы бойынша - тү қ ым куалаушы (туа пайда болғ ан) жө не жү ре пайда болғ ан (кейінгілері инфекциялы жә не инфекциясыз аурулар болып екіге бө лінеді); 2) Анатомиялық -топографиялық (яғ ни аурудың негізгі ошағ ыньщ басталу орнына байланысты) принцип негізінде - жү рек қ ан тамыр аурулар, окпе аурулары жә не т. б.; 3) Ауру патогенезінің жалпылығ ы негізінде (ал-
Жеке белім___________________________________________________ Zb'
лергиялық аурулар, ревматизмдік аурулар); 4) қ огамдық жө не қ ор-шаган орта факторларының ә серің де туындайтын кә сіби аурулар, географиялық жө не ө скери патология; 5) Жасқ а немесе жьшысқ а байланысты аурулар тобы - ә йелдер, жас балалар немесе кө рілік шақ тың аурулары; 6) Аурудың жалпы клиникалық кө ріністеріне қ арайжедел, жеделдеу, созылмалы, циклді немесе циклсіз тү рде ө тетін ауруларды ажыратады. Бү дан басқ а аурулардың халық аралық жіктелуі бар. Ол ағ залық принципке негізделген (нерв, ас қ орыту жү йелері аурулары жө не т. б. ), сонымен қ атар кейде этиологиялық (инфекциялы аурулар) немесе патогенездік (ісіктер) принциптері де есепке алынғ ан.
Диагноз жө нінде тусінік. Диагноз (грекше diagnosis - анық тау, білу) - ауырғ ан адамның халі жө не ауруының тү рі жө ніндегі, меди-циналық терминдермен сипатталғ ан, дә рігерлік қ орытынды. Диагноз қ ойғ анда оның барлық клиникалық -морфологиялық кө ріністерін есепке ала отьфып олардың қ айсысы негізгі ауру, қ ай-сысы қ осалқ ы ауру екендігін, асқ ыну тү рлерін, нө тижелерін, ауру адам қ айтыс болғ анда, ө лім себептерін анық кө рсету шарт.
Негізгі ауру деп, сырқ ат кісіні медициналық жө рдем алуғ а мө жбү р еткен, кейде ө зі немесе асқ ыну тү рлері арқ ылы, ауру ө ліміне себеп болтан, ауруды айтады. Бү л бірінші кезекте емдеуді талап ететін патология. Ал қ осалқ ы аурулар нозологиялық бірліктер қ ата-рына жатып, негізгі аурумен байланысы болмайды, тап қ азір, же-дел емдеуді керек етпейді. Аурудың асқ ынуы деп негізгі аурумен патогенездік байланысы бар, бірақ ө здері нозологиялық бірлікке жатпайтын патологиялық ү рдістерді тү сінеді.
|
|
|
Кейде ауру кісіде аса маң ызды, ө рқ айсысы ауру оліміне жеке-дара себеп бола алатын, бірнеше сырқ ат қ атар кездесуі мү мкін. Бү л жағ дайда " кү рделі негізгі ауру" деген диагноз қ ойылады. (Г. Г. Автандилов). Оның ө зінің бірнеше тү рлері бар: 1) бө секелесуші аурулар науқ ас кісіде ө рқ айсысы жеке-жеке, бір-біріне байланыссыз, ө лімге алып келе алатын, бірнеше аурудың болуы; 2) байланысқ ан аурулар бір-бірімен қ осыла ә рекет жасағ анда гана ө лім себебі бола алатын екі немесе бірнеше аурудың болуы. Бү л сырқ аттар жеке-жеке ө лім себебі бола алмайды. 3) фонды (қ олайсыз жағ дайлар ту-дыратын) аурулар - негізгі аурудың ө те ауыр ө туіне жө не ө р тү рлі асқ ынулардьщ дамуына себепші болады (мысалы, туберкулезбен ауырғ ан кісілерді қ антты диабет).
Диагноз қ айшылыгы. Патологоанатом мә йітті ашьш кө рместен, бү рьш аурудың тарихымен жан-жақ ты танысады. Кейін аурудың клиникалық диагнозын ашып кө ру негізінде табылғ ан патология-лық ө згерістермен салыстырып жө не де басқ а қ осымша тексеру-лер нө тижесін пайдалана отырып, патологоанатомиялық қ орытын-
 |
|
|
|
