 |
АугосомдыҚ-доминанттыҚ тҮрде тҮҚымҚуалайтын аурулар
|
|
|
|
АУГОСОМДЫҚ -ДОМИНАНТТЫҚ ТҮ РДЕ ТҮ Қ ЫМҚ УАЛАЙТЫН АУРУЛАР
Бү л аурулардың қ атарына: отбасылық гиперхолестеринемия, нейрофиброматоз, бү йрек поликистозы, тоқ ішектің отбасылық полипозы, Марфан синдромы жә не т. б. кіреді.
Отбасылық гиперхолестеринемия рецепторлық белоктар кемістігінің мысалы бола алады. Бү л патологияның дамуы тө менгі тығ ыздық тағ ы липопротеидтердің (ТТЛП) рецепторларын тү зетін геннің мутациясына байланысты. Осы рецепторлар қ андағ ы ТТЛП-дің бауырғ а жеткізіп отырады, олар гепатоциттерде ө те тө менгі тығ ыздық тағ ы липопротеидтерге айналып, гепатоциттер мембра-насының қ ү рамына кіреді. Ал, оньщ артық мө лшері плазмадан аластатылып отырылады. Сө йтіп, ТТЛП рецепторлары организмдегі холестерин алмасуына тікелей қ атынасады. Осы рецепторлардың тапшылығ ы қ анда холестерин мө лшерінің ө те артьш кетуіне, со-ғ ан байланысты атеросклероз ауруьшьщ дамуына соқ тырады (ате-росклероздың рецепторлық теориясы).
Отбасылық гиперхолестеринемия ең жиі кездесетін гендік аурулар қ атарына жатады. Ә рбір 500 адамның бірің де ТТЛП-рецептор-ларын синтездейтін гендер тапшылығ ы кездеседі. Ол негізінен аутосомды-доминантты тү рде тү қ ым қ уалайды. Сондық тан гомо-зиготтарда (ата-анасының екеуінде де патологиялық ген бар ауру-ларда) бала туылганнан бастап қ андағ ы холестерин мө лшері ө деттегіден 5-6 есе кө п. Теріде сары дақ тар (ксантомалар) пайда болады. Қ ан тамырларындағ ы атеросклероздық ө згерістер 9-10 жа-стан бастап дами бастайды, 12-15 жаста ә ртү рлі, қ ан тамырлары-ның атеросклерозына байланысты, асқ ынулар (жү рек инфаркты, ішек гангренасы) жә не т. б. кездеседі, олар кейде ө лім себебі болуы мү мкін. Гетерозиготтарда бала жасында ешқ андай белгілер болмай-ды, ал ересек кісілердің терісінде ксантомалар пайда болады. Ксан-томалардьщ тү зілуі липопротеидтер алмасуыньщ бү зылуына байланысты жергілікті моноциттер мен макрофагтарда фагоцитоз ү рдісінің кү шеюімен тү сің діріледі. Бірақ, атеросклероздық ө згерістер гендік ауытқ улары жоқ адамдарғ а қ арағ анда ерте дамиды.
|
|
|
Бү йрек поликистозы (бү йрек ауруларын қ араң ыз).
Кө п туйінді нейрофиброматоз (Реклингхаузен ауруы) аутосом- дық -доминанттық жолмен тү қ ым куалайды. Нейрофиброматоз бү л шеттік нервтерден немесе бас сү йегінен шығ атын ми нервтерінен ө сетін қ атерсіз ісік. Ісіқ қ ү рамында нерв аксондары, шванн жасу-шалары жө не фибробласттар болып, олар ретсіз бір-бірімен арала-сып кеткен. Ісік тү йіндері бірнеше милиметрден бірнеше санти-метрге дейін жетеді.
Нейрофиброматоз ү шін шеттік нерв тү йіндерін бойлай ө су тө н, соң дық тан олар дененің кез-келген жерінде кездеседі, кейде теріде диффузды тү рде ө седі, кейде бір-бірінен қ осылғ ан салмағ ы бірнеше килограмм ү лкен ісіктер тү рінде кө рінеді.
Нейрофиброматоздың екінші белгісі теріде пайда болатын пигменттік дақ тар. Олардың рең і сү т қ осылғ ан кофенің рең індей болады, беті тегіс, теріден шығ ып тү рмайды.
Нейрофиброматоздың клиникалық белгілері оның даму ор-нына байланысты. Ол мойында, кө кірек қ уьісында ө скенде сол жердегі ағ заларды басып қ оюы мү мкін, ә сіресе, орталық нерв жү йесінен ө сетін нейрофиброматоз қ ауіпті.
|
|
|
Сонымен қ атар, нейрофиброматоздың қ атерлі ісікке, нейро-фибросаркомағ а айналу мү мкіндігі бар.
Нейрофиброматоз гені NF-1 гендік картаның 17q 11. 2. пози-циясында анық талғ ан ол нейрофибромин белогын тү зеді жә не супрессорлық гендер қ атарына жатады.
Тоқ ішектің отбасылық аденоматоздық полипозы сирек
 |
Ж. Ахметов. Патологиялық анатомия
кездесетін аутосомды-доминантты аурулар қ атарына кіреді, оны нағ ыз эпителилік ісік деп қ арауғ а болады, себебі ол 10-15 жылдан соң мің детгі тү рде қ атерлі ісікке, аденокарциномағ а айналады.
Отбасылық аденоматоздық полипоз негізінен тоқ ішекте, бірнеше жү з полиптер тү рінде ө седі.
Отбасылық аденоматоздық полиптер басқ а да тү қ ымқ уалау-шы аурулармен бірге дамиды. Мысалы, Гарднер синдромында тоқ ішек полипозымен бір қ атарда кө птеген остеомалар, фибромио-малар жө не терінің эпидермоидты кисталары табылады.
Огбасылық аденоматоздық полипоздың дамуына байланысты тендер 5q21 генінде орналасқ ан. Осы гендерді белсендіретін тумо-ро-супрессорлық ген, ішектің аденоматоздық полипозының гені (Adenomatous Polyposis Coli - АРС) де бө лініп алынғ ан. Белсенді онкоген-ras - осы аурумен ауырғ аң цардың 50% табылғ ан.
Марфан синдромы
| * Lehibuch der Kinderheilkunge. Stuttgart. 1975, оқ у кітабынан алынды. |
Марфан синдромы фибриллин генінің мутациясына байланыс-та дамиды. Бү л ген 15-хромосомада 5q21. 1 позициясың ца анық -талғ ан. Фибриллин қ ү рылымдық белоктар қ атарына кіріп, фиб-робласттарда синтезделеді, жасушалар сыртында микрофибрилляр-лық матрикс тү зеді. Сол жерде эластинмен қ осылып, берік элас-тикалық қ ү рьілымдар пайда болады. Соң цыктан, фибриллин генінің
|
|
|
